5 fevral 1918-ci ildə Cənubi Qafqazda koalisiya hökuməti olan Zaqafqaziya Komissarlığı əsginasların buraxılmasına başlamışdır. Onun buraxdığı Zaqafqaziya Komissarlığının bonları (zakbonları) Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan arasında müqavilə əsasında paylanmış və əvvəllər buraxılmış əsginaslarla paralel dövriyyədə olmuşdur. 1918-ci ilin mayında Gürcüstan, daha sonra Azərbaycan və Ermənistan müstəqilliklərini elan etmiş, həmin ilin sentyabrında zakbon məsələsi dayandırılmışdır.

Ermənistan 1918-ci ilin avqustunda öz əsginaslarını buraxmağa başlamışdır. Dövlət Bankının İrəvan filialının daşıyıcısına çeklər ("ordu çekləri") dövriyyəyə buraxılmışdır. Zakbonlar dövriyyədən çıxarılmamışdır. İlk əsginaslar Ermənistan Respublikası tərəfindən 5, 10, 25, 50, 100, 250, 500, 1,000, 5,000 və 10,000 rubl nominalında buraxılmışdır. Əsginasların çoxu keyfiyyətli deyildi, onların içərisində mətn əsasən rus dilində olurdu.

1920-ci ilin noyabrında yaradılan Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası ordu çekləri verməkdə davam etmişdir. 1921-ci ilin fevralında İrəvanı ələ keçirən və aprelin əvvəllərinə qədər nəzarəti özündə saxlayan daşnak hökuməti 1919-cu ildə sifariş edilmiş və 1920-ci ildə Ermənistana təhvil verilmiş "London pulu"nu dövriyyəyə buraxmışdır. Üç nominalda (50, 100 və 250 rubl) əsginaslar Birləşmiş Krallıqda "Waterlow and Sons" tərəfindən çap edilmişdir. Bu əsginaslar ən yaxşı görünüşə malikdir, daha çox erməni dilindəki mətnlərdən ibarət olmuşdur. Bu əsginasların nominalları çox kiçik olduğuna görə onların buraxılması haqqında fərman bu əsginaslarda 1 rublun ordu çeklərində 100 rubla bərabər olduğunu müəyyən etmişdir.

1921-ci il aprelin əvvəlində hakimiyyətə qayıdan sovet hökuməti orduçeklərini buraxmağa davam etmişdir. Onlar yalnız ən böyük nominalda, yəni 10,000 rublluq çek buraxmışdır. Həmin ilin noyabrında 1921-ci il modelli "Ermənistan SSR-nin pul əsginasları" 5,000 və 10,000 rublla buraxılmışdır. Bu əsginaslarla rubl ordu çeklərində 5 rubla bərabərləşdirilmişdir. 1921-ci ilin sonunda Ermənistanın pul dövriyyəsi çox qarışıq mənzərə təqdim edirdi. Eyni zamanda zakbonlar, ordu çekləri, London əsginasları, Ermənistan SSR-in əsginasları, RSFSR-in sovznakları, Rusiya imperiyasına aid əsginas və sikkələr, xarici valyutalar müxtəlif məzənnələrlə dövriyyədə idi. Ermənistan əsginasları RSFSR sovznakına nisbətən daha tez dəyərsizləşmişdir. 1921-ci ilin noyabrında sovznaklar 4 rubl dəyərində idi, lakin tezliklə RSFSR-də inflyasiyanın artması dərəcələr fərqini azaltmışdı.

Ermənistan Xalq Komissarları Sovetinin 31 dekabr 1921-ci il tarixli dekreti əsasında pul islahatı aparılmışdır. 1922-ci il yanvarın 1-dən 20-dək olan dövrdə ordu çekləri nisbətdə yeni növ əsginaslara ("armsovznaklar") dəyişdirilmişdir. 1922-ci ildə 25,000, 100,000, 500,000, 1 milyon və 5 milyon rubl, habelə 5 milyon rubl məbləğində öhdəliklərlə 1922-ci il nümunəli yeni əsginasların buraxılmasına başlanmışdır. Əsginaslarda həm rus, həm də erməni dillərində mətn var idi. Əsginasların arxa tərəfində müxtəlif dillərdə kommunist şüarları çap edilmişdi.

1922-ci ilin martında Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstanın daxil olduğu Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası yarandıqdan sonra onların pul sistemlərinin birləşdirilməsi məsələsi müzakirə olunmağa başlamışdır. 1922-ci ilin dekabrında armsovznakların buraxılışı dayandırılmışdır. 10 yanvar 1923-cü ildə Zaqafqaziya rublu dövriyyəyə buraxılmışdır. Ermənistan ərazisində hər üç Cənubi Qafqaz respublikasının pulları Zaqafqaziya rublu ilə fərqli tariflər əsasında dəyişdirilmişdir. Armsovznaklar 150:1, Gürcüstan ""ları 1:1, Azərbaycan "azbon"ları 100:1 nisbətində zakden nişanları ilə dəyişdirilmişdir. Mübadilə müddəti 1923-cü il yanvarın 10-dan martın 10-na kimi müəyyən edilmişdi, lakin sonra 10 aprel 1924-cü ilə qədər uzadılmışdır.

• Васюков А.И., Горшков В.В., Колесников В.И. Бумажные денежные знаки России и СССР (10000 nüs.). СПб: Политехника. 1993. ISBN 5-7325-0325-0.
• Cuhaj G.S. Standard Catalog of World Paper Money. General Issues 1368—1960 (15-е изд). Iola: Krause Publications. 2014. ISBN 978-1-4402-4267-0.
• Cuhaj G.S. Standard Catalog of World paper money. Specialized issues (12-е изд). Iola: Krause Publications. 2013. ISBN 978-1-4402-3883-3.

• , bonistikaweb.ru
• , bonistikaweb.ru
• , fox-notes.ru
• , fox-notes.ru