Osmanlı dövləti tarix Gürcüstanın cənub hissəsini XVI əsrin ikinci yarısında ələ keçirdi və Gürcüstan vilayəti olaraq adlandırdı. Bu bölgənin təhrirlərini əhatə edən "Dəftər-i Müfəssəl-i Vilayət-i Gürcüstan"-a görə osmanlıların gürcülərdən ələ keçirdiyi torpaqlar liva deyilən 8 hissəyə bölündü. Bu livalar Axısqa, Hertvis, Axalkələk, Çıldır, Posho, Bedre, Penek və Ərdahan-i Büzürg adını taşıyırdı. Livalar isə nahiyələrə bölünmüşdü. Dəftərdə 1.160 yaşayış məntəqəsi qeyd edilmişdir. Bu məntəqələrdə yaşayanların əsas məşğuliyyət sahələrinin əkinçilik olduğu dəftərdə yazılanlardan bəlli olur. Həmçinin, dəftərdən bu bölgələrdə yaşayan etnik tərkibi barədə də məlumat verilmişdir.

Dəftərdə hər kəndin nə qədər vergi verəcəyi sayılarla qeyd edilmişdir. Kəndlilərin hamısı demək olar ki, eyni növdə olan məhsulla vergi verməyə məhkum edilmişdilər. Dəftərdən bəlli olur ki, 53 kənd müxtəlif səbəblərə görə vergilərdən azad edilmiş və kəndlərdəki torpaqlar təhrir edilməmişdi. Dəftərdə vəqf, timar, zeamət kimi vergilər ön görülmüşdür. Dəftərdəki qeydlər əsasında sonradan adları dəyişdirilmiş kəndlərin əvvəlki adlarını müəyyən etmək də mümkündür.

Bu dəftər gürcü türkoloq tərəfindən Gürcüstan Vilayəti Böyük Dəftəri adı ilə tərcümə edilmiş və nəşr edilmişdir. Son dövrlərdə o dövrü araşdıran tarixçilər bu əsərdən mənbə kimi çox istifadə etmişdir.

Dəftərin iki nüsxəsi vardır. Bunlardan biri Türkiyə Respublikasının paytaxtı Ankara şəhərində Tapu Kadastro İdarəsində, digəri Tiflisdə Gürcüstan Dövlət Muzeyinin Əlyazmalar bölməsində saxlanılmaqdadır.

• Osmanlının Gürcüstan vilayəti