Axalkalaki (gürc. ახალქალაქი/ახალი ქალაქი – «yeni şəhər»; erm. Ախալքալաք, translit. Axalkalak), həmçinin Axalkələk və ya Axılkələk (türk. Ahılkelek) — Gürcüstanın Samtsxe-Cavaxeti diyarında şəhər, nin inzibati mərkəzi. Axalkalaki nın üzərində, dəniz səviyyəsindən 1,700 metr (5,600 ft) yüksəklikdə, Axaltsixe şəhərindən 74 kilometr (46 mil) Gürcüstanın Türkiyə ilə olan sərhədindən 30 kilometr (19 mil) uzaqlıqda yerləşir.
| Axalkalaki | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ახალქალაქი | |||||
 | |||||
|
|||||
| 41°24′20″ şm. e. 43°29′10″ ş. u. | |||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1064 | ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.707 ± 1 m | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
|
||||
| Rəsmi dili | |||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Nəqliyyat kodu | 261 | ||||
| Digər | |||||
|
| |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
2014-ci ildə keçirilən əhali siyahıyaalmasına görə şəhər əhalisinin 93,8%-i erməni idi. Şəhərin nəzarəti 1828–1829-cu illərdəki Rusiya-Osmanlı müharibəsindən sonra Osmanlılardan Rusiya imperiyasına keçmişdir. 4 yanvar 1900-cu ildə qəsəbədə gerçəkləşən bir zəlzəlınin nəticəsi olaraq 1.000-dən çox insan həlak olmuşdur. 2014-cü ildə keçirilən əhali siyahıyaalmasına görə qəsəbənin ümumi əhalisi 8.295 nəfərdir.
Şəhərdə bir dəmiryol stansiyası yerləşir. Axalkalakidə erməni dini xadimi Mesrop Maştotsun heykəli var. 2019-cu ilin yanvar ayında şəhərdə Qarabağ müharibəsi zamanı Xocalı soyqırımında iştirak etmiş və xeyli sayda azərbaycanlı mülki şəxsi qətlə yetirmiş ın büstü yerləşdirilmişdir.
Etimologiya
Şəhərin adı bir söz birləşməsindən əmələ gəlmişdir. “Axali” (gürc. ახალი) – «yeni», “kalaki” (gürc. ქალაქი) – «şəhər» deməkdir və bir yerdə «yenişəhər» mənasını verir. Alman əsilli XVIII əsr Rusiya səyyahı İohan Anton Güldenştedt şəhərin başqa adlarının da olduğunu da qeyd edir. Bu adlar «Axalkatak» və «Nor-kaxak» idi. Nor-kaxak da bir söz birləşməsidir. Erməni dilində “nor” (erm. նոր – «yeni», “kaxak” (erm. քաղաքը) – «şəhər» deməkdir.
Tarixi
Yaşayış məntəqəsi haqdakı ilk məlumat 1064-cü ilə təsadüf edir. Bu dövrdə şəhər Cavaxeti vilayətinin siyasi mərkəzi idi. Axalkalaki 1066-cı ildə Böyük Səlcuq imperiyasının regiona hücumları dövründə məhv edilmiş, ancaq daha sonra yenidən inşa edilmişdir. XVI əsrdə şəhər Osmanlı qoşunları tərəfindən işğal edilmiş, Çıldır əyalətinin sancaq mərkəzinə çevrilmiş, adı isə «Axılkələk» (türk. Ahılkelek) olaraq dəyişdirilmişdir.
1828-ci ildə general İvan Paskeviç Rusiya qoşunları Axalkalaki şəhərini işğal etdilər və növbəti il şəhər Rusiya imperiyası tərəfindən ihlaq edilmişdir. Şəhərin yerli müsəlman əhalisi Osmanlı Türkiyəsinə sürgün edilmiş, onların yerinə isə şəhərə Ərzurum vilayətində yaşayan ermənilər gətirilmişdir. Bu, Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı irimiqyaslı köçürmə siyasətinin bir parçası idi.
4 yanvar 1900-cü il tarixində şəhərdə böyük bir zəlzələ baş vermişdir. Bu zəlzələdə təxminən 1.000 çox şəxs həlak olmuşdur.
7 oktyabr 2005-ci il tarixində şəhər sakinlərindən bir qrupu icra hakimiyyətinin binası qarşısında mitinq keçirmişdir. Aksiya iştirakçıları Bölgə Vergi Departamenti əməkdaşlarının şəhər ərazisindəki mağaza və ticarət köşklərində keçirdikləri reydin nəticələrindən narazılıq edirlər. Reyd zamanı gəlirlərin gizlədilməsi və digər qanun pozuntuları üzə çıxarılmışdır. Gürcüstan Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin əməkdaşları aksiya iştirakçılarını dağıdarkən zorakı güc işlətmişlər. Bu hadisə axalkalakililəri hiddətləndirmişdir. Onlar həmin əməkdaşların vəzifədən uzaqlaşdırılıb yerlərinə erməni millətindən olan şəxslərin təyin edilməsini tələb etmişdilər.
13 aprel 2007-ci il tarixində Axalkalaki şəhərində rəsmi qeydiyyatdan keçməmiş erməni "Virk" və "Cavaxk" siyasi partiyalarının təşkilatçılığı ilə mitinq keçirilmişdir. Mitinq iştirakçıları erməni dilinə regional status verilməsini, yerli dövlət hakimiyyət orqanlarında kargüzarlığın erməni dilində aparılmasını tələb etmişdilər. Aksiyada, həmçinin erməni məktəbləri direktorlarının attestasiya imtahanlarını erməni dilində vermələri məsələsi də qaldırılmışdır.
Qalmaqal
2019-cu ilin yanvar ayının 20-də şəhərdə Qarabağ müharibəsi zamanı Horadiz, Xocalı və Füzuli şəhərlərinə keçirilən basqınlarda iştirak etmiş, Xocalı soyqırımında çoxlu azərbaycanlı mülki şəxsi qətlə yetirmiş erməni müharibə cinayətkarı ın büstü yerləşdirilmişdir. Gənc Diplomatlar Assosiasiyası Qeyri-Hökumət Təşkilatının rəhbəri Zurab Qventsadzenin dediyinə görə “Gürcüstanın Axalkalaki şəhərində Azərbaycanın işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ bölgəsində dinc azərbaycanlı sakinlərin cəlladı olmuş Mixail Avaqyanın heykəlinin qoyulması Gürcüstandakı müəyyən erməniyönümlü qüvvələrin təşəbbüsüdür”. Onun sözlərinə görə, “erməni separatçısı Mixail Avaqyan təkcə Azərbaycan xalqının yox, həm də gürcü xalqının düşmənidir, ona görə də bu addım Gürcüstan və Azərbaycana qarşı yönəlib”:
|
Gürcüstan ərazisində baş vermiş bu hadisə xalqlarımızı bir-birinə qarşı qoymaq məqsədi daşıyır. Hesab edirəm ki, heykəlin quraşdırılması üçün Axalkalaki meri məsuliyyət daşıyır, çünki mən əminəm ki, bu fakt barədə Gürcüstanın baş naziri və xarici işlər naziri məlumatlandırılmayıb. Fikrimcə, Gürcüstan rəhbərliyi bu insidentlə bağlı müvafiq qərar qəbul edəcək. —Zurab Qventsadze |
|
Büstün qoyulması barədə keçirilən mərasimdə Axalkalaki şəhərinin meri Yurik Hunanyan, eləcə də Gürcüstan millət vəkilləri Enzel Myoan və Samvel Manukyan iştirak etmişdir.
Qərbi Kaspi Universitetinin professoru politoloq “Gürcüstanın Cavaxetiya bölgəsində erməni terrorçusu Mixail Avaqyana abidə qoyulması Azərbaycanın maraqlarına, Azərbaycan xalqına bir zərbədir” demişdir. Politoloq qeyd edib ki, “bütün bunların fonunda Gürcüstandan belə bir hərəkət Azərbaycana bir təhqirdir”:
|
|
Görünür, bu, erməniləri müəyyən dərəcədə ruhlandırdı, amma Gürcüstan başa düşməlidi ki, bu gün Qarabağ olduğu kimi, sabah Cavaxetiya və Axalkalaki bölgələri zərbə altına düşəcək. Ermənistan bu istiqamətdə hərəkətlərə çoxdan başlayıblar, gürcülər bunu yaddan çıxarmalıdırlar. Gürcüstan həm dini, həm də qonşuluq və coğrafi mövqe baxımından Ermənistanla yaxınlıq etmək istəsə də, ermənilər gürcü torpaqlarına iddia irəli sürürlər. Ermənilərin bu iddialarının qarşısını kəsmək lazımdır. Mixail Avaqyan kimi bir terrorçunun abidəsinin qoyulması ermənilərdə separatçı ruhu artırmaqla yanaşı, Azərbaycana qarşı zərbədir. —Fikrət Sadıxov |
|
Hadisə 1 fevral 2019-cu il tarixində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisində müzakirə edilib. Əflatun Amaşov Milli Məclisin plenar iclasında çıxışı zamanı deyib:
|
|
Azərbaycan və gürcü xalqları daim dost olublar. Bu günlərdə Gürcüstanın Axalkalaki şəhərinin Buqaşen qəsəbəsində Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin və ətraf ərazilərinin işğalında, bu ərazilərdə azərbaycanlılara qarşı qətllərin törədilməsində birbaşa iştirak etmiş Mixail Avaqyana heykəl qoyulması bu dostluğa kölgə salmaq məqsədi daşıyır. |
|
Milli Məclisin Spikeri Oqtay Əsədov bildirib ki, Axalkalaki şəhərində Avaqyana heykəlin qoyulması məsələsi ilə Gürcüstan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyi məşğul olub: “Artıq Xarici İşlər Nazirliyi bununla bağlı münasibətini açıqlayıb. Bu məsələlər üzrə iş gedir. İnanıram ki, Gürcüstan hökuməti bu məsələyə diqqət yetirəcək və problem həllini tapacaq”.
Coğrafiya
Şəhər Kür çayının iki kiçik qolu arasında yerləşir və şəhərin şimalındakı, Axalkalaki dəmiryol stansiyasından 74 km cənub-şərqdə birləşir. Landşaft bir yaylaq kimi təsvir edilə bilər.
Şəhərin cənub-şərqində yerli əhalinin Tavşanka adlandırdığı böyük bir təpə var. Təpənin əvvəllər sıx iynəyarpaqlı meşə ilə örtülməsinə baxmayaraq, 1990-cı illərdə odun əldə etmək üçün kəsiləndən sonra əhəmiyyətli dərəcədə seyrəkləşib. Təpənin şimal-qərb yamacında qəbiristanlıq mövcuddur.
Şəhərin şərqində Böyük Əbül dağı yerləşir. Dağın ətəyində Rusiya Silahlı Qüvvələrinə məxsus hərbi baza yerləşirdi ki, bu hərbi baza 2007-ci ildə Gürcüstan hökumətinə təhvil verilmişdir.
Əhali
Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətində verilən məlumatlara görə “Axalkalakidə əsasən ermənilər məskunlaşmışdır. 1887-ci ildə Axalkalkidə 534 ev var idi ki, bu evlərdə cəmi 4.303 nəfər yaşayırdı. Onların 61-i rus, 4.080-i erməni, 63-ü yəhudi, 45-i isə gürcü idi”. 1897-ci ildə keçirilən əhali siyahıyalmasına görə Axalkalakinin əhalisinin ümumi sayı 5.440 nəfər idi. 1969-cu ildə keçirilən əhali siyahıyalmasına görə Axalkalakidə 9.500 nəfər yaşayırdı. 1989-cu ildə keçirilən əhali siyahıyalmasına görə Axalkalakinin əhalisinin ümumi sayı 15.572 nəfər idi. 2014-cü ildə keçirilən əhali siyahıyaalmasına görə şəhərin ümumi əhalisi 8.295 nəfərdir.
| İl | Əhali | Kişi | Qadın |
|---|---|---|---|
| 1864 | 1.339 | -- | -- |
| 1882 | ▼ 3.074 | -- | -- |
| 1887 | ▲ 4.303 | -- | -- |
| 1910 | ▲ 6.193 | 3.259 | 2.934 |
| 1989 | ▲ 15.192 | -- | -- |
| 2002 | ▼ 9.802 | -- | -- |
| 2014 | ▼ 8.295 | 3.912 | 4.383 |
Tanınmış şəxsləri
- — Ermənistan yazıçısı, tərcüməçisi, şairi, dramaturqu.
- — Ermənistan aşığı və şairi.
- — Ermənistan rejissoru, ssenaristi, produseri, kinematoqrafı.
- — Ermənistan dövlət xadimi, siyasətçisi, Daşnaksütun partiyasının üzvü.
- — Ermənistan dövlət xadimi, siyasətçisi, Daşnaksütun partiyasının üzvü.
- Əhməd bəy Pepinov — Azərbaycan və Qazaxıstan ictimai-siyasi və dövlət xadimi.
Qalereya
-
Axalkalaki qala kompeksi -
Axalkalaki qala kompeksi -
Axalkalaki qala kompeksinin daxili -
Axalkalaki qala kompeksi -
Axalkalakidə bir kilsə
.JPG)
.JPG)
.JPG)
İstinadlar
- .
- . vostlit.info (rus). Восточная Литература. 15 fevral 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- . The Making of the Georgian Nation: 2nd edition. İndiyana, ABŞ: Indiana University Press. 1994. səh. 34.
- ↑ (rus). Брокгауз-Ефрон. 15 fevral 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
-
- Gürcüstan Sovet Ensiklopediyası, II cild, səh. 96, Tbilisi, 1977
- The Annual Register of World Events, 1900. Longmans, Green, and Co. 1901. səh. 461.
- . azertag.az (az.). AzərTAc. 7 oktyabr 2005. 12 fevral 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 12 fevral 2019.
- . azertag.az (az.). AzərTAc. 13 aprel 2007. 12 fevral 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 12 fevral 2019.
- ↑ . azernews.az (ingilis). AzerNews. 26 yanvar 2019. 2019-01-27 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- . hurriyet.org (az.). Hürriyet. 26 yanvar 2019. 27 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- xezerxeber.az (az.). Xəzər TV. 26 yanvar 2019. 27 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- (az.). Publika.az. 26 yanvar 2019. 27 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- (az.). Publika.az. 1 fevral 2019. 3 fevral 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 3 fevral 2019.
- . lenta.ru (rus). Лента.Ру. 27 iyun 2007. 30 yanvar 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- (rus). «». 15 fevral 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- (rus). БСЭ. 15 fevral 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- ↑ (rus). «». 12 iyun 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- ↑ (gürcü). საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. noyabr 2014. 1 iyul 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- . dlib.rsl.ru (rus). Российская Государственная Библиотека Онлайн Просмотр Документа. 2016-11-07 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- . dlib.rsl.ru (rus). Российская Государственная Библиотека Онлайн Просмотр Документа. 16 may 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- . dlib.rsl.ru (rus). Российская Государственная Библиотека Онлайн Просмотр Документа. 2016-11-07 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
- (PDF) (gürcü). საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. noyabr 2003. 28 sentyabr 2018 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 27 yanvar 2019.
Xarici keçidlər
-
Vikianbarda Axalkalaki ilə əlaqəli mediafayllar var. - // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
