Çinaryarpaq ağcaqayın - Haqqinda Melumat

Çinaryarpaq ağcaqayın
Çinaryarpaq ağcaqayın
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Dəstə: Sabunağacıçiçəklilər Fəsilə: Sabunağacıkimilər ???: Çinaryarpaq ağcaqayın
Beynəlxalq elmi adı
	Acer pseudoplatanus L., 1753;
ITIS
NCBI
EOL

Çinaryarpaq ağcaqayın — Sabunağacıkimilər fəsiləsinə aid bitki növü.

Təbii yayılması

Rusiya, Qərbi Avropa, İspaniya, Şimali Portuqaliya, Balkan ölkələri, Kiçik Asiya, Türkiyə, Ukrayna, Moldova və Baltikayanı ölkələrdə arealı vardır.

Sinonim

Acer abchasicum Rupr.
Acer atropurpureum Dippel
Acer bohemicum C.Presl ex Opiz. [Invalid]
Acer dittrichii Ortm.
Acer erythrocarpum Dippel
Acer euchlorum Dippel
Acer fieberi Opiz [Invalid]
Acer hybridum Bosc
Acer majus Gray
Acer melliodorum Opiz
Acer montanum Garsault [Invalid]
Acer opizii Ortmann ex Opiz.
Acer opulifolium Thuill.
Acer procerum Salisb.
- Acer pseudoplatanus var. acuminatum Tausch
- Acer pseudoplatanus f. albertsii Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. albomarmoratum Pax
- Acer pseudoplatanus var. albovariegatum Hayne ex Loudon
- Acer pseudoplatanus f. albovariegatum (Hayne ex Loudon) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. annae Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. anomalum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. argutum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. atropurpureum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. aucubifolium Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. aureovariegatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. bicolor Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. brevialatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. coloratum Pax
- Acer pseudoplatanus var. complicatum H.Mort.
- Acer pseudoplatanus f. complicatum (H.Mort.) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. concavum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. costorphinense Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. crispum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. cruciatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. cupreum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. discolor Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. dittrichii (Ortm.) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. erythrocarpum (Carrière) Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. erythrocarpum Carrière
- Acer pseudoplatanus f. euchlorum Späth ex Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. fieberi Pax
- Acer pseudoplatanus var. flava-variegatum Loudon
- Acer pseudoplatanus f. flavescens Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. grandicorne Borbás
- Acer pseudoplatanus var. handjeryi Späth ex Rehder
- Acer pseudoplatanus f. handjeryi (Späth ex Rehder) Geerinck
- Acer pseudoplatanus f. handjeryi Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. insigne Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. laciniatum Loudon
- Acer pseudoplatanus f. laetum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. latialatum (Pax) Pax
- Acer pseudoplatanus var. latialatum Pax
- Acer pseudoplatanus f. leopoldii Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. longifolium Loudon
- Acer pseudoplatanus f. luteovirescens Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. lutescens Pax
- Acer pseudoplatanus var. macrocarpum Spach
- Acer pseudoplatanus var. medium Spach
- Acer pseudoplatanus f. metallicum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. microcarpum Spach
- Acer pseudoplatanus var. nebrodense Tineo ex Pax
- Acer pseudoplatanus f. neglectum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. nervosum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. nizetii Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. opizii (Ortmann ex Opiz.) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. palmatifidum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. pseudonizetii Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. purpurascens Pax
- Acer pseudoplatanus f. purpureum (Loudon) Rehder
- Acer pseudoplatanus var. purpureum Loudon
- Acer pseudoplatanus f. quadricolor Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. quinquelobum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. rubromaculatum Pax
- Acer pseudoplatanus f. sanguineum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. serotinum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. serratum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. siculum Guss.
- Acer pseudoplatanus f. siculum (Guss.) Borbás
- Acer pseudoplatanus f. spaethii Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. subintegrilobum Pax
- Acer pseudoplatanus var. subobtusum DC.
- Acer pseudoplatanus f. subparallelum Borbás
- Acer pseudoplatanus var. subtrilobum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. subtruncatum Pax
- Acer pseudoplatanus var. ternatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus var. tomentosum Tausch
- Acer pseudoplatanus var. triangulare Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. tricolor Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. trilobatum Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. variegatum (Weston) Rehder
- Acer pseudoplatanus subsp. villosum (J.Presl & C.Presl) Parl.
- Acer pseudoplatanus var. vitifolium Tausch
- Acer pseudoplatanus f. vitifolium (Tausch) Schwer.
- Acer pseudoplatanus f. worleei Rosenthal ex Schwer.
Acer purpureum Dippel
Acer quinquelobum Gilib. [Invalid]
Acer rafinesquianum Dippel
Acer villosum C.Presl
Acer wondracekii Opiz
Acer worleei Dippel

Botaniki təsviri

Hündürlüyü 30–35 m-ə, gövdəsinin diametri 1,5 m-ə çatan iri, sıx piramidaşəkilli çətirə malik ağacdır. Cavan budaqları çılpaq qonur-boz rəngli dairəvi xallarla örtülmüşdür. Tumurcuqları yumurtavari, iti uclu, sarımtıl-yaşıl rəngdədir. Yarpaqcıqları 8–17 sm uzunluqda və enində olub, iri, 5 dilimlidir. Yarpaq qaidəsindən dərin ürəkvari və ya kəsimlidir. Üstdən tünd-yaşıl, altdan ağımtıl və ya göyümtül rəngdədir, cavan vaxtı alt tərəfdən tükcüklərlə örtülü olur. Yarpaqların saplağı 7–20 sm uzunluqdadır. Çiçəkləri xırda, sarımtıl-yaşıl rəngdə, 5–16 sm uzunluqda çoxçiçəkli salxımlara toplanmışdır. Çiçək saplağı tükcüklərlə örtülmüşdür, çiçəkyanlığı xırda, töküləndir. Qanadlı meyvələri iti, bəzən küt bucaq altında ayrılmış olub, 6 sm uzunluqdadır. Meyvələri yetişdikdə qonur rəngdə olur və qaidəyə doğru qanadlar ensizləşir, yuxarıdan isə dairəvi şəkillidir. Meyvələri bəzən şiş, çılpaq və seyrək tükcüklərlə örtülü vəziyyətdə olur. Aprel-iyun aylarında çiçəkləyir, avqustda meyvəsi yetişir.

Ekologiyası

Orta dağ qurşağına qədər olan ərazilərdə nəm və rütubətli təbii fıstıq, şabalıd və vələs meşələrində təsadüf edilir.

Azərbaycanda yayılması

Qərbi Böyük Qafqazda rast gəlinir, Azərbaycanın nadir bitkisidir.

İstifadəsi

Dekorativ bitki kimi yol kənarlarında, tək əkinlərdə becərilir. Gövdəsindən mebel, musiqi alətləri, döşəmə və s.

İstinadlar

Linnæi C. (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1054.
:''The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)

Mənbə

Tofiq Məmmədov, "Azərbaycan dendroflorasi" V cild, Baki, "Elm", 2019, 370 səh.

[_c17d6cfcc64b4c5b-1] Linnæi C. (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1054.

[2] :''The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)