Əli Azərtəkin (azərb. Əli İsgəndər oğlu Tağızadə; 1905, Bakı – 20 oktyabr 1967, İstanbul) — mühacir publisist.
| Əli Azərtəkin | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1905 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 20 oktyabr 1967 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, pedaqoq, publisist |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əli Azərtəkin 1905-ci ildə Bakıda İskəndər Tağızadənin ailəsində anadan olub. Anası şair Səməd Mənsur Kazımzadənin yaxın qohumlarından olub. Əli Azərtəkin ali təhsilini Pedaqoji İnstitutda alıb.
Fəaliyyəti
Əli Azərtəkin məzun olduqdan sonra Gəncədə müəllim işləyib. O, Müsavat Partiyasının Gəncədəki gizli təşkilatına üzv olub. Əli Azərtəkin Müsavat Partiyasının ideoloji işlərində, həmçinin partiyanın 1936-cı ildə Varşavada təşkil edilən konfransında yaxından iştirak edib.
Mühacirətdə olduğu illər
.jpg)
Əli Azərtəkin 1928-ci ildə Müsavat Partiyası təşkilatının üzvləri təqib olunduğu üçün İrana mühacirət edib. Təbrizdə mühacirətdə olduğu vaxt o, Tehranda mühacirətdə olan Məhəmmədəmin Rəsulzadənin əmisi oğlu əlaqə saxlayıb və onun təşəbbüsü ilə münasibət yaratdığı Türkiyənin Azərbaycandakı ilk səfiri olmuş Məmduh Şövkət Esendalın maddi və mənəvi dəstəyi ilə İstanbula gedib.
Əli Azərtəkin İstanbulda olarkən təhsilini davam etdirib. O, İstanbulda filologiya fakültəsini bitirib. 1933-cü ildə Mirzəbala Məhəmmədzadənin tövsiyəsi ilə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən Varşavaya dəvət edilib və onun yanında katiblik edib. 1939-cu ildə müharibə başlayanda Əli Azərtəkin Tehrana qayıdıb. 1941-ci ildə isə Tehranın rusların qırmızı ordusu tərəfindən ələ keçirilməsi təhlükəsinə görə o, Tehranda tanış olduğu Kurtulan ailəsi ilə birlikdə İsfahana gedib.
Azərtəkin rusların təqiblərindən yaxa qurtarmaq üçün ingilis hərbçiləri tərəfindən Kurtulan ailəsi ilə birlikdə Qahirəyə yola düşüb. Nəhayət, 1943-cü ildə təkrar İrana qayıdıb, lakin bu dəfə Sovetlərə yaxın olan Suheyli hökuməti tərəfindən həbs edilib və müharibə qurtarana kimi Kurtulan ailəsi ilə birlikdə həbsxanada qalıb. Əli Azərtəkin və Kurtulan ailəsi İranda Suheyli hökumətini əvəz edən, İranın Bakıdakı keçmiş baş konsulu, Azərbaycana yaxınlığı ilə tanınan Məhəmmədsəid kabinetinin müdaxiləsi ilə həbsdən azad edilib.
Müxbir kimi fəaliyyəti
Əli Azərtəkin "İstiqlal" qəzetində, "Kurtuluş" dərgisində "A T" imzası ilə məqalələr yazıb. Türkiyəyə son dəfə gəldikdən sonra isə "Azərbaycan" dərgisinə məqalələr hazırlayıb. O, mühacirətdə həm də tərcüməçiliklə məşğul olub. Azərtəkin Münhendə çıxan, Amerikanın Sovet İttifaqını Öyrənmə İnstitutunun çap etdiyi "Dərgi" adlı jurnal üçün rusca materialları türk dilinə çevirib. O, rus dili ilə yanaşı, polyak və fars dillərini də bilib.
Əli bəy "Azərbaycan" juranlının 1956-cı ildə çap olunan 48-ci sayında yayımlanmış "Azəri türkünü üst insan" adlı yazısında Məhəmməd Əmin Rəsulzadə haqqında belə qeyd edib:
|
Onunla 12 il (1928–1940) yaxın iş yoldaşı olan biri kimi deyə bilərəm ki, ən böhranlı anlarda milli imanında ən kiçik sarsıntı belə keçirmədi… O, Azərbaycan xalqı üçün yaşayan bir qüdrət, iman nümunəsi və milli birlik amilidir. |
|
Həmçinin Mircəfər Bağırovun öldürülməsindən sonra "Azərbaycan" juranlının 1956-cı ildə çap olunan 50–51-ci sayında yazdığı "Bir edamdan alınacaq dərs" adlı məqaləsində Azərtəkin ruslara qulluq edən həmyerlilərinə səslənib:
|
|
Əgər insanlıqdan və düşünmək qabiliyyətinizdən bir parça qalıbsa, - ki, qalmış olduğunu düşünürük – bütün bunlardan yurdunuzun faydasına bir dərs almaq lazım gəlməzmi? Elə bir dərs ki, rus nökərçiliyinin ən mükəmməl bir nümunəsinin, rejimin ən qatı tərəfdarı olanların ən nəhayətdə qazandıqlarının bir güllə olduğunu bütün çılpaqlığı ilə önünüzə sərir və bundan ibrət almanızı gözləyir. Əcəba, aqibət belə olduqdan sonra mövcud şərtlər altında öz milli varlığınızı qorumaq və digərləri kimi yurd və millətinizin müstəqilliyi, əbədiliyi yolunda çalışaraq ən sonda alacağınız gülləni şirin bir şey kimi yeməniz daha yaxşı olmazmı? Heç olmasa, bu dünyadan xain damğası ilə köçməz, öz yurd və millətiniz üçün faydalı bir iş görmüş olarsınız. Necə olsa, sonu bir güllə deyilmi? |
|
"Müsavat bülleteni"nin 1937-ci ildə çap olunmuş 3-cü sayında isə Əli Azərtəkin "Bizə görə Milli Birlik" adlı məqaləsində qeyd edib:
|
|
Fərd, yaxud zümrə şəxsi ambisiyalarından vaz keçmədən Milli Birliyin təmininə imkan yoxdur. |
|
Vəfatı
Əli Azərtəkin 20 oktyabr 1967-ci il axşam saat 20-də Heydərpaşa Nümunə Xəstəxanasında mədə qanamasından vəfat edib. O, 21 oktyabrda Kadıköy Osmanağa məscidində cənazə namazı qılındıqdan sonra Karacaahmet məzarlığında, Mirzəbala Məhəmmədzadənin məzarının yaxınlığında dəfn edilib. Nəşinə Azərbaycandan gətirilən torpaq və su səpilib. Əli Azərtəkin dəfnində Krım, Türkistan, İdil-Ural və Şimali Qafqazlı mühacirlər iştirak ediblər.
Haqqında yazılanlar
Əli Azərtəkin haqqında "Azərbaycan" jurnalının 1967-ci ildə çap olunan 184–186-cı saylarında belə bir məlumat yayımlanıb:
|
|
Sadə bir həyatı olan Əli Azərtəkin yoxsulluq içində həyat sürüb. Hər cür maddi mənfəətlərdən uzaq idealist, dürüst və təmiz bir insan idi. Qazancının böyük bir hissəsini kitablara və jurnallara verir, oxumaqdan və tədqiq etməkdən heç vaxt yorulmazdı. Ən böyük arzusu Azərbaycan gəncliyinə işıq tutacaq böyük bir əsər ərsəyə gətirmək idi. Təəssüf ki, həyatın bitmək bilməyən sıxıntıları, xəstəlik və üzüntülər bu fikrin həyata keçməsinə imkan vermədi. |
|
Həmçinin onun haqqında Kurtulan ailəsinin son tanınmış üzvlərindən olan İldəniz Kurtulanın "Everest" yayınlarında nəşr edilmiş "Amcam Hamlet" kitabında məlumat verib.
İstinadlar
- ↑ D.Əhməd. "Bir ildən yüz ilə". Bakı: TEAS Press. 2018. səh. 117-120. ISBN 978 9952 310 47 4.