Şəki hakimliyi — 1551-ci ilə qədər, əsasən indiki Azərbaycan Respublikasının şimal-qərbində, qismən də indiki Gürcüstan Respublikasının şərqi və Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasının cənub ərazisində mövcud olmuş dövlət. Əvvəl monqol mənşəli tərəfindən, sonra isə islam dinini qəbul etmiş və onun nəslindən olan hökmdarlar tərəfindən idarə edilmişdir. Bu dövlətin ərazisi qərbdə Tiflis şəhəri yaxınlığından, şərqə – Qəbələ şəhəri yaxınlığına qədər, cənubda Kür çayından Böyük Qafqaz sıra dağlarına qədər, hətta bəzi məlumatlara görə daha şimala – Dərbənd şəhəri yaxınlığına qədər uzanmışdı.
| Tarixi dövlət | |
| Şəki hakimliyi | |
|---|---|
 Qafqazın 1490-cı il üçün siyasi xəritəsində Şəki hakimliyi |
|
|
|
|
| Paytaxt | Şəki |
| Ən böyük şəhər | Şəki |
| Rəsmi dilləri |
Azərbaycan dili (ədəbiyyat və din) monqol dili (I sülalənin dili) |
| Dövlət dini | Sünni islam |
| İdarəetmə forması | Monarxiya |
| Sülalə | Orlat; Qara keşiş nəsli |
| Dövlət başçıları | |
| əmir, hakim | |
Mədəni mühit
XIV əsrin sonlarında yaranan Şəki hakimliyini idarə etmiş Orlat sülaləsi azərbaycanlılaşmış türkdilli monqol sülaləsi idi. Bu sülalənin ən azı iki nümayəndəsi elmə məlumdur (Seyid Əli Orlat və Seyid Əhməd Orlat).
Hökmdarlar
Orlat sülaləsindən olanlar
- Seyid Əli Orlat, təxminən 1393–1399
- Seyid Əhməd Orlat, 1399 — təxminən 1423/1424
Sülaləsi dəqiq məlum olmayanlar
- Əli inaq, ən geci 1435 — ən azı 1435
- Əbdülqafar, ən geci 1447/1448 — ən azı 1468/1469
- Şahhüseyn , ən geci 1497–1497
Qara keşiş nəslindən olanlar
- Əlican xan/Candar Qara keşiş oğlu, 1444/45–1456/57
- Qutul xan (Əlican xanın oğlu), 1456/57–1468
- Zəki/Şəki xan(Qutul xanın oğlu), 1468–1488
- Həsən sultan, ən geci 1519 — may, 1524
- Dərviş Məhəmməd xan (Həsən sultanın oğlu), may, 1524 — may, 1551
Qeydlər
- Bu şəxsin Əli İnaq ola bilməsi ehtimalı var. Şəki tarixlərində onun islamdan əvvəlki adının "Candar" olması göstərilir, lakin mümkündür ki bu heç də onun adı yox, əslində rütbəsi idi. Belə ki həm "candar" və həm də "inaq" monqol hərbi rütbələri idi, özü də bu rütbələr bir-birinə çox yaxın rütbələr idilər. Mustafa ağanın Şəki tarixində onun yalnız Nuxnaın hakımı olması göstərilir (Bax: И. Л.Сегаль. Елисаветпольская губерня, Тифлис, 1902; 2009-12-07 at the Wayback Machine). Hacı Seyid Əbdülhəmidin isə qeyd olunur ki, Candar Qara keşiş oğlu (1444–1445-ci illərdə (islam tarixi ilə – 848-ci il) islamı qəbul edərək Əlican adını gütürdü. O zamanlar digər torpaqlardan, xüsusi ilə də İrandan, Şəkinin hökmransız və xansız qalmasından istifadə edərək quldurlar və əmirin əskərləri tez-tez Şəkiyə hücüm edirdilər. Şəki əhalisi Əlicanı cəsur və ağıllı olduğuna görə Şəkinin xanı seçir. O, 861 (1456–1457) ildə vəfat edir.
- Mustafa ağanın "Şəki tarixi"ndə onun Şəki şəhərini tutması və paytaxt etməsi göstərilir (bax: И. Л.Сегаль. Елисаветпольская губерня, Тифлис, 1902; 2009-12-07 at the Wayback Machine).
- . 2019-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-06.
İstinadlar
- . səh. 272 e-g
-
↑ Шеки (историч. область в Азербайджане) — статья из Большой советской энциклопедии. Orijinal mətn (rus.)
Как независимое государственное образование упоминалось с конца 14 в. Владетелем Ш. был Сиди Ахмед Орлат (из тюркизированного монгольского племени орлатов).
-
↑ [Советская историческая энциклопедия, статья: Под ред. Е. М. Жукова. Шеки // Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. — 1973–1982 Orijinal mətn (rus.)
В послемонг. время Ш. как независимое государственное образование упоминается с кон. 14 в. Владетелем Ш. был Сиди Ахмед Орлат (из тюркизированного монг. племени орлатов).
-
↑ Петрушевский И. П. Государства Азербайджана в XV веке. Шеки в XV веке // Сборник статей по истории Азербайджана. — Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1949. — С. 184. Orijinal mətn (rus.)
Шеки, как было сказано, в конце XIV в. составляла отдельное независимое владение. Тогдашний владетель его Сиди Ахмед Орлат, по-видимому происходил из азербайджанизированного монгольского племени орлатов. Когда утвердились здесь эти владетели, — неизвестно…
- И.П.Петрушевский. Академия наук Азербайджанской ССР; Сборник статей по истории Азербайджана, стр. 184, Баку, 1949.
- (PDF). 2012-12-09 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-05.
- . 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-05.
Ədəbiyyat
- Togan, Zeki Velidi. Ümumi türk tarihine giriş (cilt I). İstanbul: Enderun Kitabevi. 1981. səh. 538.
Xarici keçidlər
- Mahmud İsmayıl."İki od arasında". Bakı. . 1993 2016-03-04 at the Wayback Machine (az.)