İstifadəçi:NarminSafarova94/Silikoz

Silikoz ən geniş yayılmış və ən ağır növü olub tərkibində sərbəst silisium dioksidi olan tozun inhalyasiyası nəticəsində yaranan ağciyər peşə xəstəlikləridir. Ağciyərlərdə birləşdirici toxumanın diffuz proliferasiyası və xüsusi düyünlərin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Bu yad toxuma ağciyərlərin oksigeni emal etmək qabiliyyətini azaldır ki, bu da sonradan boğulmaya səbəb olur. Silikozvərəm, bronxit və emfizem xəstəlikləri riskinə səbəb olur. Silikoz geri dönüşü olmayan və sağalmaz bir xəstəlikdir , kvarsa məruz qalma ağciyər xərçənginin inkişafına zəmin yaradır. Silikoz patologiyasının inkişafı ilə insanın iş şəraiti arasında aydın əlaqə olduğuna görə peşə xəstəliyi kimi təsnif edilir. Bu tənəffüs xəstəliyini 1705-ci ildə daş ustalarının ağciyərlərində qumun olduğunu müşahidə edən Bernardino Ramadzini (ital. Bernardino Ramazzini) tərəfindən aşkar edilmişdir. Silikoz termini (latınca silex çaxmaq daşından) 1870-ci ildə Viskonti tərəfindən irəli sürülmüşdür. Xəstəlik daha çox havanın silisium dioksid tozu ilə çirkləndiyi mədənçıxarma, maşınqayırma və digər sənaye sahələrində çalışan işçilərdə müşahidə olunur. Bu xroniki xəstəlik olub onun şiddəti və inkişaf sürəti , həm inhalyasiya edilmiş tozun aqressivliyindən (tozun konsentrasiyası, tərkibindəki sərbəst silikon dioksidin miqdarı, dispersiya və s.), həm də toz faktoruna məruz qalma müddəti və bədənin fərdi xüsusiyyətlərindən asılı olaraq dəyişə bilir. Kvars qumunda silikon dioksidin miqdarı 80-90% təşkil edir, 5-10 mikronluq hissəciklər isə çox uzun müddət havada qalır. Bu hissəciklərin təsirinə təkcə qum tökənlər deyil, həm də abraziv partlayış işlərinin aparıldığı ərazidə olan hər kəs məruz qalır. Tozla mübarizə aparmaq üçün işin getdiyi əraziyə su səpilir, hava filtrləri quraşdırılır, hava duşlarından, etibarsız vasitə olmasına baxmaraq hətta respiratorlardan da istifadə edilir. Havanın çirklənməsini effektiv şəkildə izləmək və onun dəyişikliklərinə cəld reaksiya vermək üçün real vaxt rejimində işləyən şəxsi toz sayğaclarından istifadə də geniş yayılmışdır.

Silikozun növləri

  • Xroniki silikoz - ağciyər silikozunun ən çox yayılmış formasıdır, ən çox sonuncu onilliklər ərzində kvars hissəcikləri ilə işləyən mədənçilərin peşə xəstəliyi kimi yayılmışdır.
  • Kəskin silikoz və ya kəskin silikoproteinoz - insanlarda əksər hallarda bir neçə ay ərzində kvars tozuna həddindən artıq çox məruz qalma ilə xarakterizə olunur . İfraz olunan substratın tərkibinə görə ağciyər alveolyar proteinozundan və qısa müddət ərzində zədələnmənin intensivliyinə görə isə digər silikoz növlərindən fərqlənir.
  • Konqlomerat silikoz və ya inkişaf etmiş fibroz- ağciyərlərin yuxarı hissəsində fibrozun meydana gəldiyi, silikozun daha çox inkişaf etmiş bir mərhələsidir. Bəzi hallarda bu, tənəffüs aktının qarşısını tamamilə alaraq hipoksiyaya, daha sonra isə ölümə səbəb ola bilir.

Simptomlar

Xəstəlik tozun təsiri altında uzun müddət işlədikdən sonra, nəzərə çarpan bir dəyişiklik göstərmədən inkişaf edir. Xəstəliyin ilkin mərhələlərində, xüsusilə fiziki əməklə məşğul olma zamanı xəstə hava çatışmazlığı hiss edir , qeyri-müəyyən xarakterli sinə ağrısı və nadir quru öskürəkdən əziyyət çəkir. Əgər xəstə xəstəliyin ilkin mərhələlərində həkimə müraciət edərsə, hərtərəfli müayinə nəticəsində ağciyər toxumasında havanın artmasının erkən əlamətlərini müəyyən edə bilər (inkişaf etməkdə olan emfizem simptomları). Xəstəliyin ağır formalarında nəfəs darlığı hətta istirahət vəziyyətində də narahat edir, döş qəfəsində ağrılar güclənir, döş qəfəsi hüceyrələrində təzyiq hissi yaranır, öskürək daimi olur və bəlğəm ifrazı ilə müşayiət olunur. Silikoz tez-tez xroniki bronxitlə müşayiət olunur.

Simptomları:

  • təngnəfəslik,
  • quru öskürək (ağciyərlərdə bronxit üçün xarakterik olan xırıltı eşidilə bilər)
  • sinə ağrısı
  • tənəffüs çatışmazlığı
  • taxikardiya (ağciyər funksiyasının pozulması səbəbindən sistemli hipoksiya ilə əlaqəli ürəyin kompensasiya mexanizmi)
  • ürək çatışmazlığı

Sarkoidozun differensial diaqnostikasında istifadə olunan intoksikasiya əlamətləri müşahidə edilmir (çünki silikozda baş verməyəcək aşağı dərəcəli qızdırmanın olmasına görə). Siqaret çəkmək xəstəliyin inkişafını sürətləndirir. Siqaret çəkən silikozlu xəstələr arasında aparılan müşahidələrə görə silikoz və siqaret vərəmin inkişaf ehtimalının və sürətinin artmasına səbəb olmaqla bu barədə mənfi proqnozlar verir.

Diaqnostika

diaqnozu ən çox xəstənin birbaşa sorğu-sualı, simptomların baş vermə vaxtının müəyyən edilməsi və auskultasiya üsulları vasitəsilə qoyulur. Silikoz isə xəstənin peşə fəaliyyətini və silikon dioksidə məruz qalma səviyyəsini müəyyən etməklə fərqləndirilir. Son diaqnozun qoyulması üçün bəlğəm analizi, bronxoskopiya və funksional testlərdən (məsələn, spirometriyadan) istifadə edilir, silikozlu xəstələrdə həyat qabiliyyətinin azalması ehtimalını da gözardı etmək olmaz. Silikozun müəyyən edilməsi üçün ən vacib üsul ağciyər fluoroqrafiyası olmuşdur və bele olaraq da qalmaqdadır. Bununla belə, faktlar göstərir ki, 1960 və 2000-ci illərdə olan fluoqrafiya üsulu ilə həmişə xəstəliyin ilkin mərhələlərdə (insan həyatının , sağlamlığının və əmək qabiliyyətinin daha yaxşı formada saxlanılması mümkün olan şəraitdə ) aşkar edilə bilmir. Qəza zamanı həlak olmuş 29 şaxtaçının yarılması və onların tənəffüs orqanlarının təsadüfən həlak olmuş insanların (mədəndə tozun təsirinə məruz qalmayan) tənəffüs orqanları ilə müqayisəsi göstərdi ki, tibbi müayinədən (flüoroqrafiya da daxil olmaqla) yaxşı keçmələrinə baxmayaraq işçinin ağciyərlərində pnevmokoniozun mövcud olduğunu açıq şəkildə göstərən dəyişikliklər ola bilir. Müəlliflər xəstəliyin ilkin mərhələlərinin diaqnozu üçün əlavə üsullar təklif etdilər. Eynilə, 3-5 il ərzində 88% kvars olan tozun təsirinə məruz qalan 10 molibden mədənində təsadüfən öldürülən şaxtaçının yarılmaları aşağıdakı nəticələri göstərdi: 

 Nəticələr. ... 3.Təsadüfi səbəblərdən dünyasını dəyişən və həyatı boyu praktiki olaraq sağlam hesab edilən işçilərin ağciyərlərinin histoloji müayinəsi zamanı silikoz üçün xarakterik olan dəyişikliklər aşkar edilmişdir.

Bu hal yuxarıda təsvir edilən hala uyğundur: 24 illik təcrübəyə malik mədənçinin dövri tibbi müayinəsi zamanı dairəvi formasiyanın aşkarlanması ağciyər xərçəngi kimi qiymətləndirilmişdir. Əməliyyat zamanı çıxarılan toxumanın analizi onun xondromatoz hamartom və kömür tozu qalıqları olduğunu göstərdi. Aparılan daha dərinləşdirilmiş müayinələr zamanı ocaqlı pnevmokonioz aşkarlanmışdır. Məlumatlara görə 50 ölü mədənçinin ağciyər toxumasının təhlili onların hamısında xəstəliyin ilkin mərhələlərini aşkar etdi, bu qrupda minimum "zərərli" təcrübə 0,5 il idi.

Patofiziologiya

  • Silikon dioksid hissəcikləri alveollara nüfuz edir və onlarda qalır.
  • Makrofaqlar (ağ qan hüceyrələri) ağciyərlərdən təhlükəli hissəcikləri udmağa və çıxarmağa çalışırlar. Təhlükəli hissəciklər limfa və interstisial toxumasına daxil olur. Makrofaqların fəaliyyəti sitokinləri, iltihab vasitəçisi interleykin-1 və ağırlaşmış fibrozu təşviq edən böyümə faktorlarını uzaqlaşdırır.
  • Silikon dioksid makrofaq hüceyrələrinin parçalanmasına və maddənin ağciyər toxumasına daxil olmasına səbəb olur, beləliklə çapıqlara (fibroza) səbəb olur və ağciyər fibrozu başlayır.
  • Silisium hissəciklərinin ətrafında çapıqlar böyüməyə başlayır və düyünlərin əmələ gəlməsinə səbəb olur.

Təhlükəsizlik tədbirləri

  • Hər növ texniki vasitələrin, məsələn, egzoz ventilyasiyası, prosesin avtomatlaşdırılması, uzaqdan idarəetmə, hava duşları və s. istifadə edilməsi. Səthin təmizlənməsi üçün sıxılmış havanın istifadəsini məhdudlaşdırmaq lazımdır.
  • Abraziv partlayış zamanı qum əvəzedici materialların istifadəsi, məsələn, mis şlakları.
  • Silisium oksidinə qarşı təsirli respiratorların istifadəsi. Lakin təcrübələr göstərdi ki, geniş istifadə olunan yarım maskalı respiratorlar praktikada səmərəsizdir və etibarlı müdafiəni təmin etmir. Respiratorlardan yalnız ən sonda və effektiv ventilyasiya və digər kollektiv müdafiə vasitələri ilə birlikdə istifadə edilə bilər. Belə ki, onlar başqa müdafiə vasitələrini əvəzetmə qabiliyyətinə malik deyildirlər.
  • Yaxınlıqda tərkibində silisium olan toz olarsa içmək, yemək və siqaret çəkmək olmaz.
  • Qida və su qəbulundan , siqaret çəkməkdən əvvəl həmişə əllərin və üzün yuyulması vacibdir.

Profilaktika

  • İldə 2 dəfə pulmonoloq qəbulunda olmaq.
  • Ağciyərlərin rentgenoqrafiyası - ildə bir dəfə.
  • Antioksidantlar, nəfəs məşqləri.
  • Sanatoriya- kurort müalicələri.

Bu tövsiyələr amerikalı mütəxəssislərin rəyi ilə üst-üstə düşmür : bu xəstəliyin qarşısını almağın yeganə yolu zərərli kimyəvi maddənin icazə verilən maksimum konsentrasiyasını aşan konsentrasiyalarda olan tozlu havanın inhalyasiyasının qarşısını almaqdır. Kömürçülər arasında aparılan tam tibbi müayinələr kömür mədənlərində toz üçün MİK-nın dəqiq müəyyən edilməsinə səbəb oldu. Silikozun və digər pnevmokoniozların effektiv qarşısının alınması üçün ABŞ qanunvericiliyi 2016-cı ilin fevral ayından etibarən yeraltı kömür hasilatı ilə məşğul olan bütün işəgötürənləri, toz konsentrasiyalarını real vaxt rejimində ölçən yeni şəxsi toz sayğaclarından istifadə etməyə məcbur edir ki, bu da MİK həddinin aşılmasını müəyyən etməyə və lazımi tədbirləri vaxtında görməyə imkan verir. Toz səviyyələrini şəxsi quru hava filtrasiyası vasitəsilə də tənzim etmək mümkündür. SSRİ və Rusiya Federasiyasında müxtəlif sənaye sahələrində çalışan işçilər arasında peşə xəstəliklərinin öyrənilməsi göstərdi ki, hazırda TOŞMV-lərinin (Rusiya Federasiyasında) necə seçildiyini və istifadə edildiyini nəzərə alaraq, bu “müdafiənin son çarəsi” vasitələrinin köməyi ilə peşə xəstəliklərinin effektiv qarşısının alınmasına nail olmaq olduqca çətindir.

Müalicə

İlkin mərhələlərdə sanatoriya-kurort müalicəsi (Krımın cənub sahili, Kislovodsk), fizioterapiya və inhalyasiya göstərilir. Amerika, sovet və rus mütəxəssislərinin fikrincə xəstəlik sağalmaz və geri dönüşü olmayandır. Hal-hazırda silikoz da daxil olmaqla ağciyər fibrozunun effektiv müalicəsi yoxdur. Ancaq bəzi hallarda xəstənin vəziyyətində yaxşılaşma halları da müəyyən olunur ki, bu hallarda işləyə, daha uzun yaşaya və əvvəlki qaydada həyatına davam edə bilir. Silikozlu xəstələri müalicə edərkən əsas diqqət tozun ağciyərlərdə çökməsinin azaldılmasına, oradan çıxarılmasına və ağciyərlərdə fibrotik prosesin inkişafının ləngiməsinə yönəldilmiş tədbirlərə verilməlidir. Eyni zamanda, bədənin (ümumi) müqavimətini , ağciyər ventilyasiyasını və qan dövranını artırmaq üçün bir sıra tədbirlər görülür. Bunun üçün istifadə edirlər :

  • Qələvi və qələvi – duz inhalyasiyaları. Bu, tənəffüs yollarının selikli qişasının integumentar toxumalarının işini aktivləşdirir, onların üzərindəki seliyi sulandırır və bununla da tozun (yalnız qismən) çıxarılmasına kömək edir. 2%-li Natrium-hidrokarbonat həllindən istifadə edərək gündə bir dəfə , 38-40 ° C optimal aerozol temperaturunda , 5-7 dəqiqə davam edən seanslar edilir ; hər kurs 15-20 seansdan ibarətdir. Aerozol kimi qələvi və kalsiumlu mineral sulardan istifadə etmək olar.
  • Əgər silikoz vərəmdən sora yaranmamışdırsa , ağciyərlərdə fibrotik prosesi yavaşlatmaq üçün fizioterapevtik üsullardan istifadə olunur: döş qəfəsinin ultrabənövşəyi şüalarla və yüksək tezlikli elektrik sahəsi (UHF) ilə şüalanması. Hesab olunur ki, ultrabənövşəyi şüalar orqanizmin müqavimətini, UHF isə ağciyər dövranında limfa və qan axını artırır. Bu isə tozun ağciyərlərdən çıxarılmasına təsir edir və pnevmokoniozun inkişafını ləngidir. Ultrabənövşəyi şüalanmanı1-2 dəfə olmaqla qışda (noyabr-fevral) hər gün və ya günaşırı aparmaq daha yaxşıdır ; hər kurs 18-20 seansdan ibarətdir. UHF elektrodlarından istifadə edərkən biri öndə - yuxarı sinənin üstündə və ondan 4 sm məsafədə, digəri isə müvafiq olaraq arxada yerləşdirilir. Yanlarda elektrodlar hər iki tərəfdən sinənin aksiller sahələrində yerləşdirilir. UHF şüalanması hər gün həyata keçirilir, prosedurun müddəti 10 dəqiqədir, hər kurs üçün 10 seans nəzərdə tutulur.
  • Silikozla əlaqəli xroniki bronxiti aradan qaldırmaq üçün oral və inhalyasiya edilmiş kortikosteroidlər və bronxodilatatorlardan istifadə edilir. Lakin bu, sırf simptomatik müalicədir, çünki bu dərmanlar ağciyərlərin qalıcı zədələnməsini bərpa edə bilmir.

Silikoz nəticəsində əmələ gələn vərəm, xroniki bronxit, bronxial astma, kor pulmonale, ağciyərlərin xroniki iltihabi proseslərinin ağırlaşması zamanı müvafiq xəstəliklərə (silikozu nəzərə almadan) uyğun müalicə tədbirləri görülür. Silikotüberkülozlu xəstələr vərəm əleyhinə dərmanlar vasitəsilə vərəmdən fəal şəkildə müalicə olunurlar. Silikoz vərəmin müalicəsini çətinləşdirir, çünki sərbəst silikon atomları makrofaqların fəaliyyətinə və fibroz zamanı əmələ gələn birləşdirici toxuma dərmanların keçiriciliyinə mane olur. Bəzi məlumatlara görə, dərmanların (polivinil oksidlərin) istifadəsi eksperimental heyvanların ağciyərlərində silikotik prosesin inkişafını ləngidə bilir. Lakin bu tip dərmanların sınaqdan keçirilməsi (SSRİ-də) mənfi nəticələr verdiyinə görə onların insanların müalicəsində istifadəsinə icazə verilmədi. Akademik Veliçkovski B.T.nin fikrinə əsasən belə dərmanların daha dərin (təkrar) tədqiqi aparılmalıdır; lakin, bununla belə bəzi ölkələrdə, məsələn, Çində müalicə üçün (xəstəliyin inkişafının qarşısını almaq üçün) həmin dərmanlardan istifadə edilir.

Proqnoz

Müalicə olunmayan silikoz təkcə ağciyərlərdə deyil, ürəkdə də ciddi problemlər yarada bilər. Xəstəlik, tərkibində Kremni oksidi(IV) tozu olan iş şəraitindən uzaqlaşdıqda da irəliləməyə meyllidir. Silikoz diaqnozu qoyulduqdan sonra işçi tozlu atmosfer şəraitində işləməyə davam etdikdə , habelə işçinin çirklənməmiş atmosferdə işləməsinə baxmayaraq , ağır fiziki işlərlə məşğul olduğu halda xəstəliyin inkişaf ehtimalı artır. Pnevmaniya xəstəliyi, pis qidalanma və qıcıqlandırıcı qazlara məruz qalma silikozun daha zəif inkişafına zəmin yaradır. Silikoz tez-tez ağciyər vərəmi ilə nəticələnir ki , bu da xəstəliyin qarışıq formasına - silikotuberkuloza səbəb olur. Silikoz həmçinin xroniki bronxitlə də müşayiət olunur və bu da silikozun aradan qaldırılmasında bronxodilatatorların effektivliyini izah edir.

Ədəbiyyat

  • Силикоз (Вопросы патогенеза, клиники, терапии и профилактики). Труды Академии медицинских наук СССР. Ин-т гигиены труда и проф. заболеваний; Т. 17. М.: Изд-во Акад. мед. наук СССР. Под ред. . 1951.

Keçidlər

İstinadlar

  1. См. Силикоз в Anita L. Wolfe и Jay F. Colinet. Лучшие способы снижения запылённости в угольных шахтах. Best Practices for Dust Control in Coal Mining. 31 avqust 2017 tarixindən Wayback Machine saytında
  2. Tamires P Souza, Guilherme Watte, Alaíde M Gusso, Rafaela Souza, José da S Moreira, Marli M Knorst. . NCBI (Английский). 2022-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-02.
  3. Lei Han, Wenxi Yao, Zilong Bian, Yuan Zhao, Hengdong Zhang, Bangmei Ding, Han Shen,Ping Li, Baoli Zhu, and Chunhui Ni,. . NCBI (Английский). 2022-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-02.
  4. Tamires P Souza, Guilherme Watte, Alaíde M Gusso, Rafaela Souza, José da S Moreira, Marli M Knorst. . NCBI (Английский). 2022-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-02.
  5. Lei Han, Wenxi Yao, Zilong Bian, Yuan Zhao, Hengdong Zhang, Bangmei Ding, Han Shen,Ping Li, Baoli Zhu, and Chunhui Ni,. . NCBI (Английский). 2022-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-02.
  7. ↑ Отчёт NIOSH о разработке и испытаниях воздушного душа для зашиты шахтёров от пыли
  8. Чиркин А.В. Профилактика пневмокониозов и средства индивидуальной защиты // Горный журнал (rus). № 8. Москва: Руда и металлы. 2022. doi:. ISSN .
  9. Lap Ah Tse, Ignatius T. S. Yu, Hong Qiu, и Chi Chiu Leung. . National Library of Medicine (Английский). 2022-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-02.
  10. ↑ Беглова З.К. Начальные патоморфологические изменения в лёгких практически здоровых рабочих под влиянием пыли молибденового рудника // Борьба с силикозом. 6 (Институт Горного дела им. А.А. Скочинского 1000 nüs.). Москва: Издательство "Наука". ред. Зайцев Н.А., Летавет А.А. 1964. 232–234.
  11. ↑ Бондарев О.И., Рыкова О.В., Разумов В.В., Черданцев М.В., Бугаева М.С. // Медицина в Кузбассе . 11(rus). № 4. Кемерово. — 2012. oktyabr. — 35—42. ISSN .
  12. Разумов В.В., Зинченко В.А., Данилов И.П., Третьякова С.Ю. Гигиена труда и профпатология. Материалы XXXVIII научно-практической конференции. Новокузнецк: КузГПА. ред. Захаренков В.В. и др. 2003. 102–104. ISBN 5-85117-061-1.
  13. Бондарев О.И., Майбородин И.В., Лапий Г.А. // Медицина в Кузбассе . 20. № 1. Кемерово: Некоммерческое партнерство «Издательский Дом «Медицина и просвещение». 2021. 32–39. ISSN . 2022-03-20 tarixində .
  14. . MsdManuals (Русский). MsdManuals. 2022-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-11-11.
  15. Материальное качество // Очистка. Окраска (журнал) (rus). № 5. 2008. 24.
  16. Jay F. Colinet, James P. Rider, Jeffrey M. Listak, John A. Organiscak, and Anita L. Wolfe. (PDF) (National Institute for Occupational Safety and Health). Pittsburgh, PA; Spokane, WA: DHHS (NIOSH) Publication No. 2010-110. 2010. Есть перевод: Лучшие способы снижения запылённости в угольных шахтах. NIOSH 2010г Wiki
  17. Andrew B. Cecala, Andrew D. O’Brien, Joseph Schall, Jay F. Colinet; və b. (National Institute for Occupational Safety and Health). Pittsburgh, PA; Spokane, WA: DHHS (NIOSH) Publication No. 2012-110. 2012. () Есть перевод: Руководство по защите от пыли при добыче и переработке полезных ископаемых 2012 Wiki
  18. Coal Mine Dust Exposures and Associated Health Outcomes. A Review of Information Published Since 1995. Есть перевод: Защита шахтёров США от угольной пыли
  19. Jon C. Volkwein, Robert P. Vinson, Steven J. Page, Linda J. McWilliams, Gerald J. Joy, Steven E. Mischler and Donald P. Tuchman. . DHHS (NIOSH) Publication No. 2006-145. Pittsburgh, PA: National Institute for Occupational Safety and Health. 2006. Есть перевод: Wiki
  20. . web.archive.org. 2012-12-20. 2012-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-12.
  21. Капцов В.А., Чиркин А.В. Об эффективности средств индивидуальной защиты органов дыхания как средства профилактики заболеваний (обзор) // . ФБУЗ "Российский регистр потенциально опасных химических и биологических веществ" Роспотребнадзора. № 2 (149). Москва. 2018. 2—6. ISSN . 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib.
  22. Руководство NIOSH по защите от пыли (2012)
  23. Иванова И.С. Силикоз // Медицина труда и промышленная экология. НИИ медицины труда РАМН и государственный комитет по санитарно-эпидемиологическому надзору России (rus). № 10. 1994. 19—23. ISSN . 2017-08-20 tarixində arxivləşdirilib.
  24. Артамонова В.Г., Мухин Н.А. Раздел 2 Глава 2 // Профессиональные болезни (4 изд. 3000 nüs.). Москва: Медицина. 2009. 56–73. ISBN 5-225-04789-0.
  25. . Американская ассоциация болезней легких (Английский). 2022-10-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-01.
  26. Massimiliano Lanzafamea и Sandro Vento. . NCBI (Английский). 2022-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-02.
  27. A. C. Allison, J. S. Harington, и M. Birbeck. . NCBI (Английский). 2022-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-02.
  28. Богданская Н.И., Толготская М.С. Профилактическое действие поливинилпиридин-N-оксида разных молекулярных весов на экспериментальный силикоз // Гигиена и санитария (rus). № 4. Москва. 1973. 102—104. ISSN .
  29. Величковский Б.Т. Основные патогенетические механизмы профессиональных заболеваний лёгких пылевой этиологии // Медицина труда и промышленная экология (rus). № 8. Москва. 1999. 20—27. ISSN .
  30. Мокроносова К.А., Кацнельсон Б.А., Зеленева Н.И. О некоторых факторах, влияющих на течение силикоза после прекращения работы в запылённой атмосфере. (Информационное письмо для работников медико-санитарных частей, санитарно-эпидемиологических станций и ВТЭК) (1000 nüs.). Свердловск: Свердловский НИИ гигиены труда и профзаболеваний. отв. ред . Величковский Б.Т. 1969.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023