Halitoz və ya qalitoz (halitosis; от lat. halitus — дыхание и греч. -osis) İnsanlarda və heyvanlarda ağız qoxusunun tibbi terminləridir. Ən çox stomatologiyada istifadə olunur, lakin halitozun səbəbləri çox vaxt yalnız ağız boşluğunun özündə olan problemlər hesab olunmur, həm də daxili orqanların patologiyalarına görə də ağız qoxusu yarana bilər. Sözün etimologiyası: termin latınca Halitus (nəfəs) və yunan dilindən osis (insan orqanizmində normal vəziyyətin pozulmasını, yəni xəstəliyi göstərir) sonluğunun birləşməsindən əmələ gəlmişdir.
Qalitoz termini 1920-ci ildə Listerini ağız yuyucusu kimi tanıtmaq üçün istifadə edilmişdir. Qalitoz xəstəlik deyildir, ağız qoxusunun tibbi terminidir.
Etiologiyası
Qalitozun əsas və birbaşa səbəbi ağız mikroflorasının balanssızlığıdır. Normalda ağız boşluğunda anaerob mikrofloranın (Bağırsaq çöpləri, Solobakterium moorei, bəzi streptokoklar və bir sıra digər bu sıradan olan mikroorqanizmlər) inkişafını maneə törədən aerob mikroflorası vardır. Qida mühiti olan dildə, insan dişlərində və yanaqların daxili səthində sıx bir protein örtüyü olan uçucu kükürd birləşmələri istehsal edir: metil merkaptan (nəcisin kəskin qoxusu, çürük kələm), allil merkaptan (sarımsaq qoxusu), propil merkaptan (kəskin xoşagəlməz qoxu), hidrogen sulfid (çürük yumurta qoxusu, nəcis), dimetil sulfid (kələm, kükürd, benzinin xoşagəlməz qoxusu), dimetil disulfid (kəskin qoxu), karbon disulfid (zəif kəskin olmayan qoxu) və kükürd birləşmələri: kadaverin (ölü qoxu və sidik qoxusu), metilamin, indol, skatol (nəcis, güvə qoxusu), putresin (çürümüş ətin qoxusu), trimetilamin, dimetilamin (balıq, ammonyak qoxusu), ammonyak (kəskin xoşagəlməz qoxu) və izovalerik turşusu (tər qoxusu, xarab süd, xarab pendir). Qalitoza səbəb olur:
- diş xəstəlikləri (diş kariesi və onun ağırlaşmaları, həmçinin ağız boşluğunun selikli qişalarının xəstəlikləri, diş əti xəstəlikləri, aşağı keyfiyyətli protezlər və ortodontik strukturlar);
- zəif və ya düzgün olunmayan ağız gigiyenası və bunun nəticəsində ağız boşluğunda çox sayda bakteriya yığılır və qida qalıqları parçalanır;
- yuxarı tənəffüs yolları xəstəlikləri və farenksin (məsələn, xroniki axan burun, faringit, tonzillit, burun polipləri);
- xroniki qeyri-spesifik ağciyər xəstəlikləri;
- daxili orqanların sistem xəstəlikləri (mədə, müxtəlif bezlər), həzm pozğunluğu;
- şəkərli diabet (diabetik komada aseton qoxusu);
- böyrək çatışmazlığı;
- onkoloji xəstəliklər;
- stress;
- aclıq;
- ağız quruluğuna səbəb ola biləcək müəyyən dərmanların qəbulu və s.
Pis qoxu adətən nahardan sonrakı vaxtda heç bir qidanın qəbul edilmədiyi təqdirdə yarım həzm olunmuş qida qoxularının boş yemək borusuna qalxması nəticəsindədə yarana bilər. Bu, bir patologiya deyildir və bu zaman nahar etmək nanə, limon, çiyələk və s. ətirli aromatik saqqız və ya konfetlərdən istifadə etmək və ya maye qəbul etmək lazımdır.
Qalitozun mövcudluğunun müstəqil müəyyən edilməsi
Əsasən insanda ağız qoxusunun varlığını müstəqil olaraq təyin etmək çətindir. Bunu etmək üçün ən təsirli yollardan bəziləri:
Qaşıq vasitəsilə test. Bir qaşıq götürülür və dilin ən uzaq hissəsi qaşıq vasitəsilə sıyrılır. Qaşıqda qalan ağımtıl sıyrıntının qoxusu qiymətləndirilir.
Tüpürcək qoxusu Bilək yalanır, tüpürcək quruduqdan sonra qoxusu qiymətləndirilir. Bu üsul insanda qalitozun varlığını və ya olmamasını dolayı yolla qiymətləndirməyə kömək edir.
Qalitozla mübarizə
- Stomotoloji səbəb olduqda yaxşı ağız baxımı (ağız yaxalama, diş pastası, diş tozu);
- Dili təmizləmək, belə ki, tez-tez pis qoxunun səbəbi dili əhatə edən ağ örtük olur. Bu, bakteriya və göbələklərin çoxalması üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına səbəb olan epiteliya villi uzanması səbəbindən baş verir. Ağız qoxusunu aradan qaldırmaq üçün həzm sistemi müalicə olunmalı və dildəki örtük mütəmadi olaraq təmizlənməlidir. Bunu etmək üçün xüsusi qaşıqlardan istifadə etmək olar.
- Tonzillitin müalicəsi. Çox vaxt səbəb xroniki tonzillit ola bilər. Faringeal badamcıqların böyüməsi səbəbindən qida hissəcikləri onların qıvrımlarına daxil olur , bakteriya və göbələklər həmin mühitdə inkişaf edir. Onlar isə öz növbəsində iltihaba və qoxuya səbəb ola bilirlər. Belə hallarda otorinolarinqoloqa müraciət etmək lazımdır.
Uşaqlarda qalitoz
Uşaqlarda qalitozun ən çox görülən səbəbi qastroezofageal reflyuksdur. Patoloji reflyuks həm qastroezofageal reflyuks xəstəliyinin (QERX) bir hissəsi kimi, həm də ruminasiya zamanı baş verə bilər (psixoloji sferada qidanın təkrar çeynənməsilə ilə gəyirmə mürəkkəb bir proses kimi). Orta tibb ədəbiyyatında uşaqlarda qalitozun helmintik infeksiyalar və xüsusilə də enterobiozun yayılması ilə müşayiət olunduğu barədə geniş yayılmış fikirlər qərəzli xarakter daşıyır.
Heyvanlarda
Qalitozla mübarizə aparmaq məqsədilə heyvanlar, xüsusən də itlər üçün çoxlu sayda məhsullar (gellər, qida əlavələri) hazırlanmışdır.
İstinadlar
- Карпищенко С. А. и Свистушкина С. М. Хронический тонзиллит и ангина. Иммунологические и клинические аспекты / Изд. 3-е, испр. и доп. // СПб.: Диалог, 2017. — 264 с. ISBN 978-5-8469-0121-6. С. 97–108 (7.3. Хронический тонзиллит как причина халитоза)
- Трухан Д. И., Тарасова Л. В., Филимонов С. Н., Викторова И. А. Болезни пищевода, желудка и двенадцатиперстной кишки. Клиника, диагностика и лечение // СПб: , 2014. — 159 с. ISBN 978-5-299-00589-9. С. 26–27 (1.2. Халитоз).
- Фролов В. В., Волков А. А., Анников В. В., Бейдик О. В. // М.: Аквариум-Принт, 2006–288 с. ISBN 5-98435-581-7.
- ↑ Хитров, В. Ю. Галитоз — медицинская и социальная проблема / В. Ю. Хитров, А. И. Заболотный // Практическая медицина. — 2009. — № 1. — С. 12.
- ↑ Полевая, Н. Галитоз: диагностика, лечение, профилактика / Н. Полевая, Н. Елисеева // Стоматолог. — 2005. — № 3. — С. 33
- // Википедия (rus). 2016-02-14.
Ədəbiyyat
- Полевая, Н. Галитоз: диагностика, лечение, профилактика [Текст] / Н. Полевая, Н. Елисеева // Стоматолог. — 2005. — № 3. — С. 33–37.
- Хитров, В. Ю. Галитоз — медицинская и социальная проблема [Текст] / В. Ю. Хитров, А. И. Заболотный // Практическая медицина. — 2009. — № 1 (33). — С. 12–17.
- Дыхание природы: как возник галитоз. Биомолекула, 2018.