Üçmüədzin döyüşü (1804)
Üçmüəzzin döyüşü (1804) — 1804-cü ilin iyun ayında Rusiya-İran müharibəsinin (1804-1813) gedişatında baş vermiş döyüş.
| Üçmüəzzin döyüşü (1804) | |||
|---|---|---|---|
| Rusiya–Qacar müharibəsi (1804–1813) | |||
.jpg) Üçmüəzzin döyüşünün ruslar tərəfindən hazırlanmış planı. | |||
| Tarix | 1804 | ||
| Yeri | İrəvan xanlığı | ||
| Səbəbi | Rusiyanın İrəvanı ələ keçirmə istəyi | ||
| Nəticəsi | Qacarların və İrəvan xanlığının qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
Pavel Sisianovun komandanlığı altında olan beş minlik çar qoşunu İrəvana doğru irəliləyirdi. İran şahzadəsi Abbas Mirzənin komandanlığı altındakı ordu isə iyirmi minlik döyüşçüdən ibarət idi. Onlar Üçmüəzzində rus ordusunu qarşıladı.
Rusların təminat yollarını uğurla kəsməyi bacaran İran ordusu onları geri çəkilməyə məcbur edə bildi. Rusların Üçmüəzzini ələ keçirə bilməməsinə baxmayaraq, döyüşün nəticəsi müxtəlif cür təqdim edildi. Həm İran,[2][3][4][5] və həm də Rusiya[6] bunu qələbə kimi qeyd etdilər.
1801-ci ildə Rusiya İran dövlətinin daxilindəki siyasi qarışıqlıqlardan istifadə edərək Kartli-Kaxetiyanı ilhaq etdiyini rəsmi şəkildə bildirdi.[7][8]
1802-ci ildə isə Pavel Sisianov Rusiyanın Qafqazdakı baş komandanı təyin edildi. Möhkəm rus imperialisti olan Pavel Sisianov yerlilərin seçimləri və istəkləri ilə hesablaşmırdı.
O, 1804-cü ilin yanvarında bir aylıq mühasirədən sonra Gəncə şəhərini işğal edərək oranı yağmaladı. Düz 3 günlük yağmalama prosesi ərzində üç min nəfər gəncəli qətlə yetirildi. Bu işğal Birinci Rusiya-İran müharibəsinin başlamasına rəvac verdi.
Cavad xanın şəhid edilməsi nəticəsində Gəncə şəhərinin işğalından sonra Sisianov İrəvana doğru yürüşə başladı.[9] İrəvan yaxınlığında onun ordusu ilə İranın vəliəhd şahzadəsi Abbas Mirzənin, İrəvan xanlığının orduları arasında 3 günlük döyüş oldu.[10][11]
Rus atilleriyası o dönəmdə modern silahlardan yoxsul olan İran ordusu üzərində mühüm itkilərə səbəb oldu.[10] Qacarlar özlərinə məxsus strategiya tədbiq edərək rus qoşunlarını mühasirəyə alıb onların maddi-texniki təminat yollarının kəsilməsinə nail oldular.[11] Bu Pavel Sisianovun geri çəkilməsinə və Üçmüəzzini ələ keçirə bilməməsinə səbəb oldu. Bu, müdafiə olunan İran ordusunun taktiki qələbəsi demək idi.[11] Hər bir halda, ənənəvi döyüş metodlarına əsaslanan Qacar ordusu çətin vəziyyətdə olan rus ordusunun geri çəkilməsinə imkan verdilər. Halbuki, onlar hücumu davam etdirib mütləq qələbə qazana bilərdilər.[10][9]
Döyüşdən bir neçə gün sonra ruslar yenidən Üçmüəzzinə geri döndülər və buradakı fərqli Qacar qüvvəsini gözlənilmədən yaxalayıb məğlub etdilər.
Qacar ölkəsində olan fransız hərbi mütəxəsis Avquste Bontems-Lefortun sözlərinə görə, Üçmüəzzinə daxil olan Pavel Sisianovun qüvvələri bölgədəki dini abidələrə ciddi ziyan vurdular.[11] Bundan sonra, yenidən İrəvana yürüş edən[10] Pavel Sisianova cavab olaraq Qacar ordusu və İrəvan xanlığının ordusu yenidən birləşərək İrəvan şəhərinin müdafiəsini təşkil etdilər. İrəvan qalasının mühasirəsində də rus qoşunları uğursuzluqla üzləşdilər.[10]
- ↑ 1 2 Tucker, 2010. səh. 1036
- ↑ Atkin, 1980. səh. 76. "Üçmüədzin monastrı yaxınlığında bir neçə döyüşdən sonra heç bir tərəf açıq üstünlük qazana bilmədi. Hər iki ordu əsas diqqətini İrəvan şəhərinə yönəltmişdi. (...)"
- ↑ Cronin, 2013 "Üç Kilsənin qeyri-müəyyən mühasirəsindən sonra, ruslar ağır bombardman ilə İrəvanı mühasirəyə aldılar.(...)"
- ↑ Tucker, 2010. "Abbas Mirzə 20 minlik qoşunla Sisianovun 5 minlik qoşununu geri çəkilməyə məcbur edə bildi. Qacar ordusu bundan sonra qışa görə tərxis edildi."
- ↑ Atkin, 1980. səh. 120 "Onun ilk hədəfi Üçmüədzindəki dini mərkəz idi. Orada o, Abbasın 18 minlik ordusu ilə qarşılaşdı. Rus artilleriyası qarşı tərəfə ağır itki verrdirərkən, Qacarlar da öz hərbi taktikalarında effektli olduqlarını sübut etdilər. Ruslar monastrı ələ keçirməyi bacarmadılar və geri çəkilməyə məcbur oldular, beləliklə, Qacarlar qələbə qazandılar."
- ↑ Mikaberidze, Alexander, redaktorConflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia (Vol. 1). ABC-CLIO. 2011. səh. 764. ISBN 978-1598843378.
(...) Sisianov Qacar şahzadəsi Abbas Mirzə üzərində qələbə qazanarkən İrəvan yaxınlığındakı Üçmüədzindən o qədər də uzaqda deyildi (...)
- ↑ Suny, 1994. səh. 59
- ↑ Kazemzadeh, 1991. səh. 330
- ↑ 1 2 Tucker, 2010. səh. 1035
- ↑ 1 2 3 4 5 Atkin, 1980. səh. 120
- ↑ 1 2 3 4 Cronin, 2013. səh. 56
- Atkin, Muriel. Russia and Iran, 1780–1828. University of Minnesota Press. 1980. ISBN 978-0816609246.
- Cronin, Stephanie, redaktorIranian-Russian Encounters: Empires and Revolutions since 1800. Routledge. 2013. ISBN 978-0415624336.
- Kazemzadeh, Firuz. Iranian relations with Russia and the Soviet Union, to 1921 // Avery, Peter; Hambly, Gavin; Melville, Charles (redaktorlar ). The Cambridge History of Iran (Vol. 7). Cambridge University Press. 1991. ISBN 978-0521200950.
- Suny, Ronald Grigor. The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press. 1994. ISBN 978-0253209153.
- Tucker, Spencer C., redaktorOverview of 1800-1850: Chronology // A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. Three: 1775-1860. ABC-CLIO. 2010. ISBN 978-1851096725.
- Axworthy, Michael. A History of Iran: Empire of the Mind. Basic Books. 2010. 1–352. ISBN 978-0465019205.
- Kettenhofen, Erich; Bournoutian, George A.; Hewsen, Robert H. EREVAN // Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 5. 1998. 542–551.