Çupikcə və ya Hooper Bay–Chevak çupikcəsi (öz adı Cugtun ; İngilis dilində Cup’ik və ya Chevak Cup’ik, Hooper Bay–Chevak Cup’ik ) – Alyaskada, indiki vaxtda yalnız qəsəbəsində, köhnədən bölgəsində də tərəfindən danışılan Eskimos-Aleut dil ailəsinin qrupundan bir dili olan Alyaska yupikcəsinin dialekti.

Çupikcə
Ölkələr Amerika Birləşmiş Ştatları (, Alyaska)
Təsnifatı
Dil kodları

Çupikcə təhdid altındakı dillərdəndir. İndiki vaxtda qəsəbəsində üç dillilik görülər: çupikcə, ingiliscə və hər ikisinin qarışığı olan qarışıq dil.

Təsnifatı

  • Eskimos-Aleut dil ailəsi
    • Aleut qolu
    • Eskimos qolu
      • (öz dilində olan adı: Uqeghllistun
        • ¹
        • Əsl Yupik dilləri
          • (öz dilində olan adı: Yupigestun)
          • (öz dilində olan adı: нывуӄаӷмит)
          • Alyaska yupik dili (öz adları Yugtun, Yugcetun, Cugtun)
            • Unaliq-Pastuliq yupikcəsi  : Norton Sound bölgəsində danışılır
            • Əsl Alyaska yupikcəsi : Yukon və Kuskokvim bölgələrində danışılır (öz dilində olan adı: Yugtun, Yugcetun)
            • Egegik yupikcəsi : Bristol Bay bölgəsində danışılır
            • Çupikcə : Hooper Bay və Chevak bölgələrində danışılır (öz dilində olan adı: Cugtun)
            • Nunivak çupikcəsi (öz dilində olan adı: Cugtun)
          • və ya Alyutik dili (öz dilində olan adı: Sugcestun, Sugtestun və ya Alutiitstun)
        • İnyupik dili və ya Alyaska inuit dili (öz adı Iñupiatun)
        • (öz dilində olan adı: Inuvialuktun)
        • (öz dilində olan adı: Inuktitut)
        • və ya Qrenlandiya dili (öz dilində olan adı: Kalaallisut

¹yeri qəti deyil

Təhsil

 
Çupikcənin öyrədildiyi tək məktəb. İrəlidəki yeni məktəb (mavi) və yaxındakı köhnə məktəb (qırmızı)

Dünyada yalnız bir məktəbdə, Kashunamiut Məktəb Bölgəsinə (LKSD Kashunamiut School District) bağlı olan məktəbdə Çupikcə "xarici dil" kimi öyrədilər. tərəfindən Alyaska yupikcəsindən (Yup’ik) və Nunivak çupikcəsinden (Cup’ig) ayrı olaraq Çupikcə (Cup’ik) ilə də dərs kitabı nəşr olunar.

Fonologiya

Çupik əlifbasında istifadə edilən 18 hərf (4 sait və 14 samit) var: a c e g i k l m n p q r s t u v w y.

Bu hərflər istifadə edilməz : b d f h j o x z.

Saitlər:

  • Qısa saitlər: a i u e
  • Uzun saitlər: aa ii uu
  • Diftonglar: ai ui au iu ua ia

Samitlər:

  • Stops: p t c k q
  • Voiced fricatives: v l y g r w
  • Voiceless fricatives: vv ll ss gg rr ww
  • Voiced nasals: m [m] n [n] ng [ŋ]
  • Voiceless nasals: m [m̥] n [n̥] ng [ŋ̊]

Qrammatikası

  • Sözlərdə üç say vardır: tək, iki, cəm
  • Sözlər yalın halda çoğu zaman adlıq hal şəkilçisi qəbul edir: daha çok -q və ya -k
  • Sözlər (və ya cümlələr) 4 hissədən ibarət olur: kök (İng. stem), yapım şəkilçisi (İng. postbase), çəkim şəkilçisi (İng. ending), bağlaç (İng. enclitic)
  • Tamlama (isim və ya sifət) bulunmaz
  • Azərbaycan dilində yiyəlik forma (genitive + possessive) ilə ifadə edilən (mis: adamın evi) ifadəsi vardır, Çupik dilində yiyəlik forma olmadığı üçün ona yaxın olan digər bir formadan (relative + absolutive) istifadə edilir.

Alyaska yupikcəsinin əsl dialekti olan Yukon-Kuskokwim yupikcəsi ilə Chevak çupikcəsinin müqayisəsi:

Yukon-Kuskokwim yupikcəsi Chevak çupikcəsi mənası
elicaraq (Y) / elitnauraq (K) elicaraq
skuularaq (Çupik – İngilis qarışığı)
şagird
elicarista (Y) / elitnaurista (K) elicarta
skuularta (Çupik – İngilis qarışığı)
müəllim
yugnikek’ngaq aiparnatugaq yoldaş
yuilquq cuilquq tundra
nuussiq caviggaq bıçaq
uluaq kegginalek yarım-ay qadın bıçağı
canek evek ot sapı
ellalluk ivyuk yağış

Ədədlər

Yukon-Kuskokwim
yupikcəsi
Hooper Bay-Chevak
çupikcəsi
Nunivak
çupikcəsi
mənası
atauciq atauciq ataucir 1
malruk malruk malzrug 2
pingayun pingayun pingayun 3
cetaman citaman cetaman 4
talliman talliman talliman 5
arvinglegen / arvinelgen arvinelgen arwinleg 6
malrunlegen / malrunelgen malrunelgen malzrunleg 7
pingayunlegen / pingayunelgen pingayunelgen pingayunleg 8
qulngunritaraan qulngunritaraq qulngunrita’ar 9
qula / qulen qula qula 10
qula atauciq qula atauciq qula-ataucir 11
qula malruk qula malruk qula-malzrug 12
qula pingayun qula pingayun qula-pingayun 13
akimiarunrita’ar akimiarunritaraq akimiarunrita’ar 14
akimiaq akimiaq akimiar 15
akimiaq atauciq akimiaq atauciq akimiar ataucir 16
akimiaq malruk akimiaq malruk akimiar malzrug 17
akimiaq pingayun akimiaq pingayun akimiar pingayun 18
yuinaunrita’ar cuinaunritaraq cuinaunrita’ar 19
yuinaq cuinaq cuinar 20
yuinaq qula / yuinaq qulen cuinaq qula cuinar-qula 30
yuinaak malruk / malruk ipiaq (Yukon) malruk ipiaq malzrug-ipiar 40
yuinaak malruk qula malruk ipiaq qula . 50
yuinaat pingayun / pingayun ipiaq pingayun ipiaq pingayun ipiar 60
yuinaat pingayun qula pingayun ipiaq qula . 70
yuinaat cetaman citaman ipiaq cetaman-ipiar 80
yuinaat cetaman qula citaman ipiaq qula talliman ipiar qula 90
yuinaat talliman talliman ipiaq talliman ipiar 100
tiissitsaaq tiititsaaq / tiissitsaaq tiisiss'ar 1.000
qulen tiissitsaat . . 10.000
yuinaat talliman tiissitsaaq . . 100.000
miilicaaq . . 1.000.000
tiissitsaaq miilicaaq . . 1.000.000.000

Rus dilindən keçmiş bəzi sözlər

 
Çupik gənci, Hooper Bay, 1930

Rus Amerikası dövründə (1733 – 1867) 1821 ilində ilk dəfə RuslarlaRuscayla qarşılaşan Çupiklərin dillərində Rusca alıntılar indiki vaxtda da canlılığını davam etdirər:

  • caarralaq (< Rus. сахар) 'şəkər'
  • caayuq (< Rus. чай) 'çay'
  • cainik (< Rus. чайник) 'çaydan'
  • cap’akiq ( < Rus. сапоги) 'bot, poti'
  • cass'aq (< Rus. часы) 'saat'
  • culunaq (< Rus. солонина ?) 'duzlu balıq'
  • kalantaassaq (< Rus. карандаш) 'karandaş'
  • kalmaaniq (< Rus. карман) 'cib'
  • kelipaq (< Rus. хлеб) 'çörək'
  • luussitaq (< Rus. лошадь) 'at'
  • mass’laq (< Rus. масло) 'kərəyağı'
  • missuulleq (< Rus. мешок) 'bag; çuval'
  • muluk’uuq (< Rus. молоко) 'süd'
  • mult’uuq (< Rus. молоток) 'çəkic'
  • pal’tuuk (< Rus. пальто) 'palto'
  • pelatekaq (< Rus. палатка) 'çadır'
  • putuskaq (< Rus. подушка) 'yastıq'
  • spickaq : (< Rus. спичка) 'kibrit'
  • tiititsaaq / tiissitsaaq (< Rus. тысяча) 'min'
  • yaassiik : (< Rus. ящик) 'qutu'

İstinadlar

  1. . 2011-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-08.
  2. . 2012-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-08.
  3. . 2011-07-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-08.
  4. . 2010-11-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-08.
  5. 2010-01-08 at the Wayback Machine by Rebecca Nayamin (Kashunamiut School Cup’ik Language Teacher)
  6. . 2012-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-08.

Xarici keçidlər

  • by Rebecca Nayamin (Kashunamiut School Cup’ik Language Teacher)
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023