Əsas məqalə: Çaykənd əməliyyatı

Ermənilər bu kəndə 1896-cı ildə Türkiyədən köçüblər. Sultan Əbdülhəmidin dövründə Anadoluda yaşayan ermənilər və türklər arasında ilk ciddi qarşıdurmalar baş verən zaman Çar Rusiyasına sığınan erməniləri Gəncə ətrafında yerləşdirirlər. Çaykənddə, Martunaşendə (Qarabulaq) tikilən kilsələrin üzərində də 1896-cı il yazılmışdı. Çaykənd erməniləri də söhbət zamanı babalarının Türkiyədən köçdüyünü söyləyirdilər.

1918-ci ildə Azərbaycana gələn türk ordusu Çaykənddə döyüşməyi riskli sayıb, kəndi bir müddət mühasirədə saxlasa da, ora girməyib. Çaykəndlilər qatı millətçilər idi. İrəvan erməniləri üçün də bu kənd xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. SSRİ zamanında Çaykənd-İrəvan avtobusu işləyirdi. Başqa erməni kəndləri Çaykəndi özlərinə dayaq bilirdilər. Buna görə də Qarabağ hadisələri başlayan kimi Çaykənd Gəncəbasarda yeganə erməni kəndi idi ki, İrəvandan emissarlar məhz bura gəlirdilər. İlk gələn İqor Muradyan idi. Əməliyyat məlumatlarına görə, Muradyan emissarların başçısı idi. 1988-ci ilin may ayında Muradyanın çıxışları, təbliğatı barədə əməliyyat məlumatları ilə yanaşı rəsmi iki şikayət ərizəsi yazılmışdı. Ərizənin birini Mixaylovka kəndinin sakini, miliyyətcə rus olan şəxs, digərini Çaykənd sovetinin sədri Qrant Gürcüyan imzalamışdı. Sonralar, Çaykənd köçürüləndə Gürcüyan yalan, böhtan dolu açıqlamalar verdi. Həmin iki ərizənin əsasında Moskva şəhər cinayət axtarış şöbəsinin rəisi general Pankratovun rəhbərlik etdiyi dəstə ilə azərbaycanlı əməliyyatçılar kəndə girib Muradyanı həbs edir. Ruslardan azərbaycanlı orqan işçilərinə təhvil verilməməsini xahiş edən Muradyan təyyarə ilə Gəncədən Moskvaya aparıldı. Qısa bir müddətdən sonra Muradyanı azad etdilər.

Hadisələr 1989-cu ildən kəskinləşməyə başladı. Ermənistandan gələn qaçqınlarla Xanlarda yaşayan ermənilər arasında danışıqlar gedir, qarşılıqlı köçmələr razılaşdırılırdı. Qarabağ hadisələri başlayandan ötən 2 il ərzində Mirzik, Zurnabad, Qarakeşiş, Əbləh, Kuşi Armavir (indiki Quşçu) kəndləri və Xanlar şəhərinin erməni sakinləri sakit şəkildə Ermənistana köçdülər. Ermənistandan gələn qaçqın azərbaycanlılar isə həmin kəndlərə yerləşdirildi.

• Anaid məbədi (XVI əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 4292- Çaykənd kəndinin mərkəzində yerləşir
• Müqəddəs Məryəm kilsəsi (yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir, tikilmə tarixi məlum deyil) 4293- Çaykənd kəndinin qərb hissəsində yerləşir
• Yaşayış evi (1750-ci ilə aid yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 4285 - Çaykənd kəndinin mərkəzində yerləşir
• Yaşayış evi (1989-cu ilə aid yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 4286- Çaykənd kəndinin girəcəyində yerləşir

Çaykənd Kürəkçay boyu, çayın hər iki sahilində salınıb. Bir tərəfi meşəli dağlar, bir tərəfi Kamo və Azad kəndləridir. Gəncə–Göygöl yolundan keçəndə kənd çox aşağıda, dərədə olduğundan görünmür. Çaykənd sonradan Murovdan çəkilmiş Kəlbəcər–Gəncə yolunun, Toğanadan, Göygöl, Maral göldən gələn yolun, keçmiş Şaumyan rayonundan (Ağcakənd) Gəncəyə gələn dağ yolunun üstündə yerləşmiş strateji əhəmiyyətli, 1000-dən çox evi olan bir kənddir.

2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 2574 nəfər əhali yaşayır.

• 2011-04-12 at the Wayback Machine

• Çaykənd əməliyyatı