Zerdava (gürc. მეკვერნე) — Türkiyə və Gürcüstanın Qara dəniz sahillərinə məxsus it cinsi.[1][2] Zerdavalar ənənəvi olaraq mühafizə və ov iti kimi istifadə olunur, xüsusilə qaban ovunda qiymətli hesab edilirlər. "Zerdava" adı slavyan dillərindən gəlir və yırtıcı heyvan olan bir dələ növünü ifadə edir. Bu ad, ola bilsin ki, itlərin sözügedən yırtıcını xatırladan qəhvəyi rənginə və ya ov edərkən ağaclara dırmaşma davranışlarına işarədir.[3]
| Zerdava | |
|---|---|
 | |
| Mənşəyi | |
| Ölkə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Türkiyə və Gürcüstanda zerdava it cinsinin mənşəyi haqqında yazılı sənədlər çox azdır.[4] Ən mümkün izah ondan ibarətdir ki, bu itlər Rusiya ilə ticarət yolu vasitəsilə əldə edilmişdir. Baltik və Qara dəniz limanları orta əsrlərdə Rusiyadan Avropa və Asiyanın bəzi hissələrinə dəri ticarətinin əsas marşrutları idi.[3] Zerdavalar Qara dənizin şərq sahillərində, xüsusilə Trabzon və Giresun vilayətlərində ən azı bir əsr boyu qeydə alınıb.[2]
Zerdavalar kompaktdır, atletik bədən quruluşuna malikdir, üçbucaqlı, dik qulaqları və qıvrım quyruqları var. Onların ikiqat xəzləri həmişə ya tam qəhvəyi, ya da qəhvəyi-ağ birləşərək olur, məsələn, ağ-qəhvəyi xallı, ləkəli, yaxud qəhvəyi-boz. Doğulanda onlar demək olar ki, tamamilə qara olur və ağ sahələrində ləkə olmur. Zerdavaların burunları qəhvəyi, gözləri sarı-qəhvəyi olur. Quyruqları şəkilli olub, adətən ağ uclu olur. Erkəklər 17, dişilər isə 11–13 kq çəkiyə malikdir.[2][3][5]
Layka cinslərinə xas olaraq, zerdavalar dözümlü və çoxyönlü ov itləridir. Onlar müxtəlif ölçüdə ov heyvanları ovlaya bilirlər. Kiçik ovları ağaclara dırmaşdırır, iri yırtıcıları səssizcə izləyir və komanda verildikdə çaqqal, ayı və qaban kimi ovlara hücum edir. Onlar, xüsusilə, məhsullara zərər verən qaban ovunda yaralanmamaq qabiliyyətləri ilə qiymətlidir. Zerdavalar axtarış və xilasetmə itləri kimi də müsbət nəticələr göstərib. Onlar sahiblərinə sadiqdirlər və yad adamlara etibar etmirlər, buna görə də "Qapı iti" adını qazanıblar. Bu cins bala vaxtı insanlarla ciddi sosiallaşdırılmalıdır, əks halda çəkingən və ya aqresiv ola bilər. Zerdavalar tez-tez yeni sahiblərə alışmaqda çətinlik çəkir və ilk sahiblərinə qaçaraq geri dönməyə çalışırlar.[2][3]
2016-cı ildən etibarən Türkiyə Silahlı Qüvvələri Zerdavaları bomba və narkotik maddələrin aşkarlanması, axtarış və xilasetmə və saxlanma əməliyyatlarında istifadə edir.[6]
- ↑ "საქართველოს აგრარული ბიომრავალფეროვნება" [Georgian Mekverna]. Agricultural Biodiversity of Georgia (georgian). 2022-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-13.
- ↑ 1 2 3 4 Özbaşer, Fatma Tülin; Atasoy, Fatih; Erdoğan, Metin; Yüceer Özkul, Banu; Özarslan, Bora. "Morphological and Genetic Characteristics of Zerdava, A Native Turkish Dog Breed". Kafkas Universitesi Veteriner Fakultesi Dergisi. 2020. doi:10.9775/kvfd.2020.24004.
- ↑ 1 2 3 4 Sözüer, Özgün; Sivrioğlu, Ulaş Töre. "Some characteristics of a population of a Southern Spitz Dog, called the Zerdava, in the Eastern Black Sea Region of Turkey, as a part of biocultural diversity, possibly to be identified as a "Turkish Laika"" (PDF). Primitive and Aboriginal Dog Society. 48: 1–27. 2021-12-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-07.
- ↑ "Protection sought for Turkish Zerdava dog breed". Daily Sabah (ingilis). 2017-03-31. 2021-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-07.
- ↑ Yilmaz, Orhan; Ertugrul, Mehmet. "Determination of Zerdava Dog (Kapi Kopegi) Raised in Northeast of Turkey". Journal of Veterinary Advances. 2. September 2012: 457–461 – ResearchGate.net vasitəsilə.
- ↑ Sezgin, Sergen. "TSK'nin yeni gözdesi Trabzonlu 'Zerdava'" ['Zerdava' from Trabzon, the new favorite of the TAF]. www.aa.com.tr (Turkish). 2019. 2021-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-07.