Zəri xanım (az.-əski. زری خانیم) — 1918-ci ildə baş vermiş Cilovluq soyqırımı zamanı Xoy şəhərində, göstərdiyi şücaət sayəsində ictimaiyyət tərəfindən sevilmiş Urmiya mənşəli azərbaycanlı qadın xalq qəhrəmanı. O, doğulduğu torpağın düşmən əlinə keçməməsi üçün mübarizə aparmış bir xalq qəhrəmanıdır.[1]
Cilovluq soyqırımı — 1918-ci ilin mart ayında minlərlə Azərbaycanlıların, xüsusilə Urmiya, Xoy və Salmas şəhərlərində yaşayanların ermənilər və cilovlar/cilolar (aysorlar) tərəfindən qırğınlara məruz qaldıqları hadisə nəzərdə tutulur.
Bu qırğınlar zamanı 200-500 min şiə-müsəlman azərbaycanlının qətlə yetirildiyi iddia edilməkdədir.[2] Bu say o zaman Cənubi Azərbaycanda yaşayanların təxminən 15 faizini təşkil etməkdə idi.
Cilov sözü Cilo sözündən götürülmüşdür. Cilo Van gölünün cənubunda, müasir Türkiyənin Hakkari vilayəti ərazisində yerləşmiş bir inzibati vahiddir.[3] Burada əsasən aysorlar, bir qədər də kürdlər məskunlaşmışdı. Birinci Dünya müharibəsinin başlanmasından sonra aysorlar Rusiya imperiyası ilə ittifaqa girirlər və buna görə də Osmanlı imperiyası tərəfindən bu ərazidən sürgün edilirlər. Bundan sonra aysorların əsas hissəsi İrana, əsasən də İran Azərbaycanına qaçır. Onları təqib edən Osmanlı imperiyası və onunla ittifaqda olan kürd tayfaları İran Azərbaycanının qərbinə daxil olurlar.[4]
Bu hadisələr zamanı aysorlar ermənilər ilə ittifaq formalaşdıraraq, Rusiya, İngiltərə və Fransanın dəstəyi ilə İran Azərbaycanının qərbində yaşayan əsasən Azərbaycanlılara qarşı qırğınlar təşkil edirlər.
Bu soyqırımda, Zəri xanım, kişilərin döyüş meydanını tərk etməməsi üçün, baş örtüyünü yerə atır və bu işə mane olur, özü də tüfəng götürərək döyüşür və Xoy şəhərinin Cilov ermənilərinin əlinə keçməsinə icazə vermir.[5]
- ↑ Xoy tarixi- Mehdi Ağası, səhifələr 418-419
- ↑ Malekzadə Dilməqani, 1385. səh. 82, 182
- ↑ Kəsrəvi, 1393. səh. 62
- ↑ Heydəri, 1393. səh. 224, 236
- ↑ Mehdi Ağası, Xoy Tarixi, s: 418-419