Yurate və Kastitis (lit. Jūratė ir Kastytis) — Litva xalq nağılları arasında məşhurluğu ilə seçilir[1]. İlk dəfə 1842-ci ildə Lüdviq Yuçeviç tərəfindən yazıya alınmışdır.[2] O vaxtdan bəri poemalar, baletlər və hətta rok-opera üçün ilham mənbəyi olmuşdur.[3] Yurate adı Litvanın jūra— dəniz sözündən gəlir.[4]
| Yurate və Kastitis | |
|---|---|
 |
Nağılın müxtəlif versiyaları olsa da, əsas məzmunu oxşardır. Dəniz ilahəsi Yurate Baltik dənizinin dibində yerləşən dəfnə sarayında yaşayır və dənizdə qayda-qanunu qoruyurdu. Kəndli balıqçı Kastitis (Şventoji kəndindən) çoxlu balıq tutaraq ilahənin qəzəbinə səbəb olur.[3]
Yurate dənizin dərinliklərindən çıxaraq gözəl bir su pərisi (undina) şəklində Kastitisi cəzalandırmaq istəyir, lakin ona aşiq olur və onu sarayına aparır. Onlar xoşbəxt yaşayırlar, lakin ildırım tanrısı Perkunas ilahənin adi bir insanla məhəbbətindən xəbər tutur.[5] Perkunas qəzəblənir, Yuratenin dəfnə sarayını milyona yaxın hissəyə parçalayır və ilahəni dənizin dibində bir qayaya zəncirləyir. Əfsanəyə görə, bu səbəbdən fırtınadan sonra Baltik dənizi sahillərində kəhrəba qırıntıları görünür.[3] Başqa bir versiyada, Yurate fırtına zamanı sevdiyini ölümdən xilas edir. Digər versiyaya görə, Kastitis vəfat edir və Yurate hələ də ona yas tutur – onun göz yaşları şəffaf kəhrəba şəklində dənizə tökülür, nalələri isə fırtınanın vıyıltısı kimi eşidilir.[3]
Litva xalq nağılları arasında “Yurate və Kastitis” və “Eqle, ilanların kraliçası” ən məşhur olanlardır. Onlar Litva mifologiyası ilə bağlıdır və gündəlik həyatdakı bəzi hadisələrin mənşəyini izah etməyə çalışır. Palanqa kurort şəhərində 1960-cı ildən bəri Yurate və Kastitis fəvvarəsi mövcuddur (heykəltəraş N. Qayqalayte).[6][7]
Şəhərin gerbi bu əfsanədən ilhamlanaraq hazırlanmışdır: Mavi fon – Baltik dənizini, Kəhrəba boyunbağı – qədim sənəti, Gümüş tac – dəniz ilahəsi Yurateni simvolizə edir.[8][9] Polşada "Yurata" adlı dəniz kurortu mövcuddur – bu yer ilahənin şərəfinə adlandırılmışdır.
Əfsanə müxtəlif dövrlərdə yazıçılar və bəstəkarlar üçün ilham mənbəyi olub:
- 1920 – Litvanın böyük şairi Mayronis bu əfsanə əsasında ballada yazmışdır.[10]
- 1937 – Vyaçlovas Rataiskis-Ratasın bu əfsanəyə çəkdiyi illüstrasiyalar Paris dünya sərgisində yüksək mükafata layiq görülüb[11].
- 1933 – Qruodis tərəfindən musiqisi yazılan balet səhnəyə qoyulub.[11]
- 1955 – opera və teatr tamaşası hazırlanıb.
- 2002 – Klaypeda şəhərinin 750 illiyi münasibətilə rok-opera səhnələşdirilib. Operanın sonu kədərlidir – Yuratenin sarayı dağılır, aşiq cütlük isə ayrılır.[12]
- 1959 – SSRİ-də “Kəhrəba sarayı” adlı animasiya filmi çəkilib.[13][14]
- 1967 – məşhur şair İosif Brodski “Palanqada” adlı şeirində Yurate və Kastitisi xatırlayır:
…Mövsüm bitdi. Masalar tərsinə çevrilib.
Dovşanlar bayram edir, şam qozaları ilə doymuş.
Bufetdə xoruldayan rus aqronomu,
sanki palçıq yollarla vərdiş edən bir qəhrəmandır.
Fəvvarə axır, pəncərənin arxasında isə
Yurate və Kastitis öpüşür…— İosif Brodski, “Palangada” (1967).
- ↑ Мария Староста. О том, как мы жили среди своих, или о Каунасе по-русски. Litres. 2017. ISBN 504033267X.
- ↑ Мотеюнайте Л. И. Юрате и Каститис (Балет. Энциклопедия). М.: Большая Советская энциклопедия. Григорович Ю. Н. 1981.
- ↑ 1 2 3 4 "Legenda apie Jūratės ir Kastyčio meilę". www.pgm.lt. 2012-08-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-08-14.
- ↑ Jerry Greer. 28000+ русский - Латышский Латышский - русский словарь. Soffer Publishing.
- ↑ "Легенда о Юрате и Каститисе :: Музей янтаря" (rus). www.ambermuseum.ru. 2017-05-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-17.
- ↑ Труды Академии художеств СССР. 5. Изобразительное искусство. Научно-исследовательский институт теории и истории изобразительных искусств (Академия художеств СССР. 1988. 311.
- ↑ Йонас-Римантас Ионович Глэмжа, Зита Жемаитытэ. 300 памятников культуры. Минтис. 1984.
- ↑ Геральдика.ру. "Герб города Паланга (Клайпедский уезд) | Геральдика.ру". geraldika.ru. 2017-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-08-15.
- ↑ Edmundas Rimša. Lietuvos heraldika. Vilnius: Baltos lankos. 2008. ISBN 978-9955-23-202-5.
- ↑ Борис Иванович Сребродольский. Мир янтаря. Киев: Наукова думка. 1988. 7–8.
- ↑ A Journal of Central European Architecture and Related Arts // Centropa (англ.). 2004. 32.
- ↑ "Jūros šventė - 2002. Roko opera " Jūratė ir Kastytis"" (видео). LRT (litva). Lietuvos Radijas ir Televizija. 2002-08-01. 2017-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-08-15.
- ↑ Советские художественные фильмы: 1958-1963 (Всесоюзный государственный фонд кинофильмов). М.: Искусство. 1968. 234.
- ↑ Воронов Б. А., А. В. Винокуров, Б. П. Степанцев, И. А. Шварцман. Фильмы-сказки: сценарии рисованных фильмов. 1135. Искусство. 1963. 190–194.
- Arias, Enrique Alberto. "Jūratė and Kastytis by Kazimieras Viktoras Banaitis: A Lithuanian Operatic Version of the Lorelei-Undine Myths Arxivləşdirilib 2007-03-11 at the Wayback Machine". In: Lituanus: Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences Volume 42, No. 4 (Winter 1996).
- Jūratė ir Kastytis poem by Maironis at Wikisource
- Jūratė and Kastytis rock opera home page (with photos and music samples)
- Jūratė ir Kastytis, ballad by Maironis. English translation by Lionginas Pažūsis.
- The legend of Jūratė and Kastytis Arxivləşdirilib 2011-06-14 at the Wayback Machine