Yeva Nikitiçna Olenskaya (1900, Quba, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası – 19 may 1959, Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ) — Azərbaycan teatrının ilk aktrisalarından biri, Əmək Qəhrəmanı, Azərbaycan SSR xalq artisti.
| Yeva Olenskaya | |
|---|---|
| Yeva Nikitiçna Olenskaya | |
 | |
| Digər adı | Yevgeniya Olenskaya |
| Doğum adı | Jevgenija Nikitiçna Olenskaja |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Quba, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ |
| Milliyyəti | rus |
| Vətəndaşlığı |
 Rusiya imperiyası→ AXC→ SSRİ |
| Fəaliyyəti | aktrisa |
| Fəaliyyət illəri | 1913–1959 |
| Təhsili | |
| Mükafatları |
 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yevgeniya Nikitiçna Olenskaya 1900-cü ildə Qubada anadan olub[1][2]. Əslən rus olsa da uşaqlıqdan Azərbaycan dilini öyrənib və sonrakı dövrlərdə Yeva və ya Yeva xanım adı ilə tanınıb[1][2]. 1907-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçüb[3].
Böyük bacısı Aleksandra Olenskaya Azərbaycan fəaliyyət göstərən müxtəlif teatr truppalarında çıxış edirdi[4][5]. İlk dəfə 1913-cü il oktyabrın 25-də 13 yaşında bacısı ilə birlikdə Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” operettasının premyerasında Asya rolunu ifa edib[6]. 1913-cü ildə Nicat Cəmiyyətinin teatr truppasına daxil olub. Daha sonra bacısı ilə birlikdə Səfa Cəmiyyətinin teatr truppasında fəaliyyət göstərib.
1917-ci ildə Boris Svetlov və Q.Lemberq tərəfindən ekranlaşdırılmış "Arşın mal alan" filmində bacısı Aleksandra ilə birlikdə rol alıb və burada Telli obrazını canlandırıb[4][7].
1918-1919-cu illərdə Hacıbəyli qardaşlarının opera-operetta artistləri dəstəsi fəaliyyət göstərib[1][2]. 1919-cu ildə Azərbaycan Cümhuriyyəti tərəfindən yaradılmış Türk Dövlət Teatrının aktrisalar heyətində olub[8][9].
1923-1926-cı illərdə Bakı Teatral Texnikumunda təhsil alıb[10]. 1922-ci ilin axırlarından 1925-ci ilin əvvəllərinədək Bakı Türk Azad Tənqid və Təbliğ Teatrında daha sonra isə 1925-ci ildən ömrünün sonuna qədər, 34 il Azərbaycan Dram Teatrında fəaliyyət göstərib[1][2]. Burada həm milli dramaturgiya nümunələrində, həm də tərcümə əsərlərinin tamaşalarında dramatik, faciə, komik və xarakterik rollar yaradıb.
1927-ci ildə Əmək Qəhrəmanı, 1949-cu ildə isə Azərbaycan SSR xalq artisti adlarını alıb[10].
- "Hacı Qara" (Sona və Teybə[1])
- "Lənkəran xanının vəziri" (Şölə xanım[1])
- "Pəri cadu" (Şamama[1])
- "Köhnə dudman" (Pərviz xanın qızı[1])
- "Dağılan tifaq" (Nazlı[11])
- "Almaz" (Xanımnaz və Yaxşı[1])
- "Oqtay Eloğlu" (Gülgəz[1])
- "Sevil" (Tafta və Gülüş[1])
- "Od gəlini" (Solmaz[1])
- "Yaşar" (Tanya[2])
- "Vaqif" (Hərəmxana qarısı[1]),
- "Fərhad və Şirin" (Məhmənə banu[1])
- "Eşq və intiqam" (Yasəmən və Qəmər[1])
- "Afət" (Altunsaç[1])
- "Şeyx Sənan" (Tamara-Xumar)
- "İblis" (Xavər[1])
- "Knyaz" (Lena[1])
- "Ölülər" (Zeynəb və Nazlı[1][10])
- "Hamlet" (Ofeliya[2][12])
- "Romeo və Cülyetta" (Cülyettanın dayəsi[1])
- "Məkr və məhəbbət" (Millerin arvadı[1])
- "Qaçaqlar" (Amaliya[1])
- "Ögey ana" (Marqarita[1])
- "Tom dayının daxması" (Eliza[1])
- "80 gün dünya ətrafında " (Aoda[1])
- "Kapitan Qrantın uşaqları" (Elmina[1])
- "Gülən adam" (Dea[1])
- "Günahsız müqəssirlər" (Arxipovna[1])
- "Gənc qvardiya" (Vera nənə[1])
- "Bir evin sirri" (Erna Kurtsius[1])
- "Mehmanxana sahibəsi" (Ortenziya[1])
- "Türkiyədə" (Tərcüməçi[1])
- "Prokurorun qızı" (Leokadiya Lvovna[1])
- "Şəxsi iş" (Derqaçova[1])
- Arşın mal alan (film, 1917) — rol: Telli[7]
Böyük bacısı Aleksandra (Şura) Olenskaya da aktrisa olub[13]. Bacısının həyat yoldaşı Heydər Vəzirov Azərbaycan SSR xalq torpaq komissarı olub. 1937-ci ildə həyat yoldaşı və iki oğlu ilə birlikdə repressiyaya məruz qalıb[14].
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 İlham Rəhimli. Azərbaycan teatr tarixi (PDF). Bakı: Çaşıoğlu nəşriyyatı. 2005. səh. 138. 2010-09-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "Оленская, Евгения Никитична" (rus). istoriya-teatra.ru. 2019-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ "Qubalı aktrisa – Yeva Olenskaya" (az.). shimal.news. 2022-01-04. 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ 1 2 "Olenskaya bacıları" (az.). uzeyirbook.musigi-dunya.az. 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ Müslüm Maqomayev . О музыкальном искусстве Азербайджана. Bakı: İşıq nəşriyyatı. 1987. səh. 48.
- ↑ ""Arşın mal alan"ın səhnələşdirilməsi ilə bağlı maraqlı faktlar" (az.). azhistorymuseum.gov.az. 2013-04-04. 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ 1 2 "Yeva Olenskaya" (ingilis). imdb.com. 2017-02-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ Gülcahan. "İlk dövlət teatrımız, 100 yaşına xoş gəldin!" (az.). medeniyyet.az. 2019-10-23. 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ İlham Rəhimli. Azərbaycan teatr tarixi (PDF). Bakı: Çaşıoğlu nəşriyyatı. 2005. səh. 87-88. 2010-09-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ 1 2 3 "Olenskaya Yevgeniya (Yeva) Nikitiçna" (az.). calilbook.musigi-dunya.az. 2012. 2019-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ İlham Rəhimli. Azərbaycan teatr tarixi (PDF). Bakı: Çaşıoğlu nəşriyyatı. 2005. səh. 70-71. 2010-09-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ İlham Rəhimli. Azərbaycan teatr tarixi (PDF). Bakı: Çaşıoğlu nəşriyyatı. 2005. səh. 111. 2010-09-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ İlham Rəhimli. Azərbaycan teatr tarixi (PDF). Bakı: Çaşıoğlu nəşriyyatı. 2005. səh. 60-61. 2010-09-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ İlya Ştemler. Избранное (Мой белый, белый город. Утреннее шоссе. Звонок в пустую квартиру). Sankt-Peterburq: Лимбус Пресс. 2008. səh. 366. ISBN 9785837004582.