Xevsureti (Xevsuretiya, Xevsuriya[1](gürc. ხევსურეთი)) — Gürcüstanın şimal-şərqində yerləşən tarixi bölgədir[2].
| Xevsureti | |
|---|---|
 | |
| 42°29′18″ şm. e. 44°52′45″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
  Xevsureti | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Xevsuretinin əhalisi- xevsurlar- gürcülərin etnoqrafik qrupudur, ənənəvi olaraq yüksək dağlıq icmalarda yaşayıblar və onlar arasında heç bir sinif fərqi olmayıb. Xevsuretinin ən mühüm yerləri orta əsr qalaları, həmçinin Xaxmati, Ahieli və Lebais Kari qalaları olan Şatili və Mutso kəndləridir[3].
Orta əsrlərdə və feodal dövründə xevsurlar hər hansı vergilərdən azad olsalar da, Gürcüstanın şimal sərhədlərini qorumağa borclu idilər. Kartli və Kaxeti istilaları zamanı xevsurlar Kartli və Kaxeti krallarına dəstək olmaq üçün qoşun göndərdilər. Xevsurlar 1659-1660-cı illər Kaxeti üsyanında mühüm rol oynadılar[3].
1876-cı ildə məşhur alman səyyahı Qustav Radde Xevsuretiyə səfər edərək, Xevsuretini Qərb oxucusuna təqdim edən «Chewsuren und ihr Land» (Kassel, 1878) kitabını yazdı. 1881-ci ildə İmperator Rus Coğrafiya Cəmiyyətinin Qafqaz şöbəsinin qeydlərində “Xevsuriya və Xevsurlar (Monoqrafiya təcrübəsi)” adı ilə rus dilinə tərcüməsi dərc edilmişdir. Monoqrafiya Tiflisdəki Qafqaz muzeyi və Xalq kitabxananın direktoru doktor Qustav Raddenin 1876-cı ilin yayında etdiyi səyahətin təsviri[4].
-
Şatılı kəndində qala -
Lebais Kari -
Mutso -
Ardotidə kilsə -
Mutsosçala
.JPG)
Xevsurların xristianlığı qəbul etmələrinə və gürcü kilsəsinin ziyarətçiləri olmasına baxmayaraq, xevsurların həyatında xristianlıqdan əvvəlki arxaik ənənələr mühüm rol oynayır.
Antropoloji cəhətdən xevsurlar orta boydan hündür, mezosefal, mavi, bəzən boz-yaşıl gözlü və açıq-qəhvəyi saçlıdır.
Xevsurluların əsas məşğuliyyətləri maldarlıq, qoyunçuluq və əkinçilikdir: dənli bitkilərin becərilməsi[5]. Xevsurlular yun emal etməkdə ustadırlar: parçalar toxuyurlar, corablar hörürlər. Bundan əlavə, tikmə, ağac üzərində oyma, zərgərlik sənətləri yaxşı inkişaf etmişdir[5].
1950-ci illərdə xevsurlular zorla düzənliklərə köçürüldü, nəticədə bir çox yüksək dağlıq kəndlər boşaldı.
Rus etnoqrafı Arnold Zissermanın qeydlərinə əsaslanan bir fərziyyə var; ona görə xevsurlar bu bölgələrdə məskunlaşan və güclü gürcü təsirinə məruz qalmış Qərbi Avropa səlibçilərinin nəslindəndir. 12-13-cü əsrlərdə gürcülərlə qərbli səlibçilərin sıx təmaslarına dair çoxlu sübutlar var; Xevsurların maddi, sosial və dini mədəniyyəti həqiqətən də orta əsrlər Qərbi Avropa mədəniyyətini çox xatırladır: hətta 20-ci əsrdə xevsur kişiləri zirehli geyim və düz qılınc taxırdılar, paltarları, eləcə də bayraqları xaçlarla bəzədilirdi və onlar özlərini gürcü şahlarının müqəddəs ordusunun daimi üzvləri hesab edirdilər. Anatoriya məzarlığı (qəbristanlıqlar): hətta yaxın keçmişdə sağalmaz xəstəliyi olan Xevsurlar ailələrini tərk edərək burada sonlarını gözləyirdilər.
Ən gözəl adət-ənənələrdən biri məhz Xevsuretidə yaranıb: qadın döyüşən kişilərin arasına öz baş örtüyünü atsa, dava dərhal dayanır.
- ↑ // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- ↑ Большинство авторитетных источников, в основном советские, российские и западноевропейские, проводят границу Европа-Азия по Кумо-Манычской впадине и тем самым относят весь Кавказ, в том числе и Грузию, целиком к Азии, однако некоторые западные (в первую очередь американские) источники, полагающие границей Европа-Азия Большой Кавказ, относят территории к северу от этого хребта к Европе, при таком варианте границы Хевсурети, географически располагающаяся севернее Большого Кавказа, может условно относиться к европейской части Грузии.
- ↑ 1 2 Mikaberidze, Alexander. Historical Dictionary of Georgia. Historical Dictionaries of Europe, No. 50. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. 2007. ISBN 978-0810855809.
- ↑ Радде, Густав Иванович. Хевсурия и хевсуры : (Опыт моногр.) : Описание путешествия, соверш. летом 1876 г. д-ром Густавом Радде, дир. Кав. музея и Публичной б-ки в Тифлисе : С 13 табл., карт. и многими рис. в тексте (PDF) // Записки Кавказского отдела Императорского русского географического общества . 11. Пер. с нем. Изд. под ред. Е.Г. Вейденбаума (2). Тифлис: тип. Гл. упр. наместника кавк. 1881. 2021-01-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ 1 2 Şablon:БСЭ2
- Хевсуретия // Франкфурт — Чага. — М. : Советская энциклопедия, 1978. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 28).
- Хевсуры // Фусе — Цуруга. — М. : Советская энциклопедия, 1957. — С. 107. — (Большая советская энциклопедия : [в 51 т.] / гл. ред. Б. А. Введенский ; 1949—1958, т. 46).
- Хевсурия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1903. — Т. XXXVII. — С. 148.
- Перцов В. Облака сверху и снизу // Вокруг света. — 1970. — Февраль (№ 2 (2533)).