Xanbaba xan Qacar

Xanbaba Xan Qacar Təbrizdə Azərbaycanın keçmiş general-qubernatoru Bəhmən Mirzə Qacarın^[1] ailəsində üçüncü həyat yoldaşı Mələk Cahan xanım Məmməd Quli Xan qızından^[1] doğulub.

Xanbaba Xan Qacarın dəqiq doğum tarixi məlum deyil. Birinci xidmət kitabçasına görə o, 19.09.1848-ci il, ikinci xidmət kitabçasına görə isə 03.03.1849-cu il tarixində anadan olub. Sonuncu tarix Zaqafqaziya Şiələrinin Ruhani İdarəsi tərəfindən verilmiş 18.12.1897-ci il tarixli 2263 nömrəli "Doğum haqqında" Şəhadətnamədə göstərilən tarixə təsadüf edir.^[1]

19 fevral 1869-cu il tarixli İmperator Sərəncamı ilə Qacar şahzadəsi Xanbaba Xan Qacar Ordusunun süvari bölmələrində kornet kimi xidmətə başladı və həmin il fevralın 19-da Qafqaz Qrdusuna təyin edilib.^[1]

02.11.1869-cu il tarixində o, İmperator Əlahəzrət Böyük Knyaz Mixail Nikolayeviçin Qafqaz Qrenadlı Atıcı Batalyonuna ezam edilib.^[1]

30.08.1873-cü il tarixində fərqləndiyi xidmətə görə ona leytenant rütbəsi verilib. 25.10.1877-ci il tarixində Xanbaba Xan Qacar İmperator Əlahəzrət Böyük Knyaz Nikolay Nikolayeviç 15-ci Tver Dragoon Alayına köçürüldü.

15.11.1873-cü il tarixində o Alaya gəlib, 14.03.1879-cu il tarixində o, 01.01.1879-cu il tarixdən qüvvəyə minmə şərti ilə qərargah kapitanı rütbəsinəlayiq görülüb.^[1]

1877-1878-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsində iştirak edib. 1877-ci il aprelin 12-dən avqustun 1-dək o, Pririon (Batum) diyarındakı yürüşdə iştirak edib və burada aşağıdakı döyüşlərdə olub:^[1]

• 12 aprel - Çolok çayını keçmək;
• 13 aprel - Muho-Este yaxınlığında döyüş;
• 29 aprel - Xutsuban yüksəkliklərinin fəthi;
• 16 may - Sameba yüksəkliklərinin ələ keçirilməsi və Zeniti kəndi yaxınlığında döyüş;
• 29 may - Tsixisdziri batareya istehkamlarının qurulması;
• 12 iyun - türklərin Xutsubaniyə hücumunun dəf edilməsi.

06.08.1877 - 17.11.1877-ci il tarixlərində Xanbaba Xan Qacar Rusiya-Türkiyə sərhədində fəal korpusun tərkibində aşağıdakı döyüşlərdə iştirak edib:^[1]

• 6 avqust - türklərin Alacindəki mövqelərinin təsbit edilməsi;
• 13 avqust - Qızıltəpə döyüşündə iştirak ;
• 3 oktyabr - Türk ordusunun Alacin yüksəkliklərində məğlubiyyəti;
• 5 oktyabr - Məhəracıq kəndi yaxınlığında Qars qarnizonunun hərbi hissələri ilə atışma;
• 8 oktyabr - Qars qalasının ikinci mühasirəsi;
• 24 oktyabr - Qarsın cənub-şərq qalalarının intensiv kəşfiyyatı;
• noyabrın 5-dən 6-dək - Qarsın hücumu və tutulması.
• 17 noyabr - 1-ci birləşmiş süvari diviziyanın alaylarının qış mənzillərinə buraxılması.

Müharibələr boyu o, yaralanmayiib və ya kontuziya almayıb.^[1] Xanbaba Xan Qacarın qudası və Mirzə Fətəli Axundovun oğlu Rəşid-bəy Axundov Brüsseldən göndərdiyi məktublarda kürəkəninin taleyi ilə maraqlanaraq yazıb:^[2]

Başqa bir məktubda Rəşid bəy müharibə və Xanbaba Xanın taleyi ilə bağlı narahatlığını bu cür bildirib:^[2]

30.06.1880-ci il tarixində Xanbaba Xan Qacar Alay məhkəməsinin üzvü təyin edilib. O, 1880-ci il iyulun 14-dən avqustun 20-dək alayın 3-cü eskadronuna komandirlik edib. 11 noyabr 1881-ci ildə o, hədəf atıcılığı yarışmasında iştirak edib, nəticədə 74 rubl mükafata layiq görülüb ^[1] .

1886-cı il martın 16-da tərtib edilmiş “Qafqaz Hərbi Dairəsinin qoşunlarında xidmət edən Qacar şahzadələrinin siyahısı və attestasiyası” sənədində 43-cü Tver Draqun Alayının Qərargah kapitanı (rotmistr) Şahzadə Xanbaba Xan Qacar aşağıdakı kimi xarakterizə olunurdu :^[1]

11.11.1885 - 20.05.1886-cı il tarixlərdə Alay Məhkəməsinin üzvü olub.^[1]

06.11.1886 - 23.03.1887-ci il tarixlərində Tver Draqun Alayının 1-ci eskadronuna komandirlik edib.^[1]

19 oktyabr 1888-ci ildə Tsarskie Kolodtsy traktında zabitlər arasında yarış atışmada 70 rubl mükafat qazanıb. 04.08.1890-cı il tarixində Qafqaz Süvari Diviziyasının komandiri tərəfindən təşkil edilən yarış atışmada o, 74 rubl mükafat alıb.^[1]

26.01.1891-ci il tarixində Süvari Zabit Məktəbinə göndərilib.

02.02.1891-ci il tarixində o, kapitan rütbəsinə yüksəlib.

12.02.1891-ci il tarixində o, Süvari Zabit Məktəbinin dəyişkən heyətinə yazılıb.

18.05.1891-ci il tarixində o, tüfənglə atıcılıq yarışlarında şərtləri yerinə yetirərək ikinci dəfə imperator mükafatına layiq görülüb.

10.08.1892-ci il tarixində o, Süvari Zabit Məktəbinin eskadron komandirləri və yüzbaşı şöbəsində tədris kursunu “uğurla başa vurub", yenidən Alaya göndərilib və avqustun 20-də Alaya geri gəlib.^[1]

21.08.1892-ci ildə zabitlər arasında keçirilən atıcılıq yarışında o, 74 rubl məbləğində birinci mükafatı qazanıb.

23.09.1892 - 17.04.1893-cü il tarixləri arasında vəzifədə təsdiq olunmaqla, Alayın 6-cı eskadronunun komandiri olub.

24.12.1892 - 05.08.1893-cü il tarixlərində Alay Məhkəməsinin üzvü olub.

26.07.1894-cü ildə Tsarskie Kolodsı rayonunda keçirilən atıcılıq yarışında mükafat qazanıb.

1894-cü il sentyabrın 1-dən 15-dək o, öz eskadronu ilə Tiflis yaxınlığında səhra təlimində iştirak edib və təlimdə onun eskadronu sıra hazırlığı üzrə yüksək nəticələr göstərib.^[1]

26.08.1986 - 26.02.1897-ci il tarixlərində Babaxan xan Qacar yenidən Alay məhkəməsinin üzvü olub.^[1]

babaxan xan Qacar 26 fevral 1899-cu ildə polkovnik-leytenant rütbəsi alaraq, Danimarka Kralı IX Kristianın 45-ci Severski Draqun Alayına köçürülüb, həmin il aprelin 8-də həmin Alayın gərargahına gəlib və Alayın kiçik qərargah zabiti vəzifəsinə təyin edilib. O bu vəzifədə 03.05.1900-cü il tarixinə qədər xidmət edib.^[1]

1899-cu il dekabrın 1-dən 1900-cü il dekabrın 1-dək Alay məhkəməsinin sədri, 1900-cü il mayın 1-dən 1902-ci il mayın 1-dək Alay komandirinin döyüş əməliyyatları üzrə köməkçisi olub (lakin həmin vəzifəyə rəsmən 1900-cü il avqustun 11-də təyin edilib).

01.10.1900-cü il tarixində o, Zabitlər Cəmiyyəti Məhkəməsinin üzvü və Zabitlərin Borc Kapitalı Komitəsinin üzvü seçilib. 1901-ci il oktyabrın 26-dan noyabrın 6-dək o müvəqqəti olaraq həmin alaya komandirlik edib.^[1]

1902-ci il martın 25-dən aprelin 17-dək Alayın təchizat müdiri, 1902-ci il mayın 1-dən isə Alayın kiçik qərargah zabiti vəzifələrində çalışıb.

O, 1902-ci il sentyabrın 19-dan oktyabrın 12-dək müvəqqəti qurumun üzvü kimi Bakıda ezamiyyətdə olub. Həmin il oktyabrın 19-da yenidən Zabitlərin Borc Kapitalı Komitəsinin üzvü seçildi.^[1]

O, 1903-cü il yanvarın 3-dən mayın 15-dək müvəqqəti olaraq Alay komandirinin döyüş əməliyyatları üzrə köməkçisi vəzifəsində çalışıb və iyunun 6-da bu vəzifəyə rəsmən təyin olunub (bu il avqustun 4-də vəzifəyə təyinatı yuxarı komandanlıq tərəfindən təsdiq olunub).^[1]

O, 1903-cü il noyabrın 27-dən 1904-cü il dekabrın 1-dək o alay məhkəməsinin sədri olub.^[1]

O, 1904-cü il yanvarın 12-dən 14-dək və aprelin 7-dən 16-dək müvəqqəti olaraq alaya komandirlik edib və avqustun 25-də Zabitlər Cəmiyyəti Məhkəməsinin üzvü və Zabitlərin Borc Kapitalı Komitəsinin sədri seçilib.^[1]

O, 1905-ci il yanvarın 3-dən fevralın 21-dək və martın 10-dan 14-dək Alaya müvəqqəti komandanlıq edib. Həmin il iyunun 5-dən iyunun 7-dək müvəqqəti olaraq Alay Məhkəməsinin sədri, 1905-ci il noyabrın 2-də isə yenidən Zabitlər Cəmiyyəti Məhkəməsinin üzvü seçildi.^[1]

O, 1906-cı il yanvarın 9-dan 20-dək Müvəqqəti Hərbi Dairə Məhkəməsinin üzvü, həmin il martın 27-dən sentyabrın 29-dək Müvəqqəti Hərbi Dairə Məhkəməsinin ehtiyat üzvü, İrəvana, mayın 6-dan 11 sentyabr 1907-ci ilə qədər isə Tiflis Məhkəməsinin üzvü kimi Bakı şəhərində ezamiyyətdə olub.^[1]

O, 1906-cı il fevralın 25-dən 28-dək, iyulun 18-dən 20-dək, iyulun 31-dən avqustun 3-dək və avqustun 19-dan 25-dək, həmçinin 1907-ci il fevralın 11-dən 20-dək Alaya müvəqqəti komandanlıq edib.^[1]

23 may 1907-ci ildə fərqləndiyinə görə ona polkovnik rütbəsi verilir, bu barədə "Rus əlilləri" qəzetində məlumat dərc edilib.

Xidmət siyahısının (Xidməti işin) 01.06.1908-ci il tarixli qeydinə əsasə onun, barəsində xidməti cəzaya və ya tənbeh tətbiq edilməyib, o, daşınmaz əmlaka malik olmayıb.^[1]

Xanbaba Xan Qacar 1908-ci il iyunun 1-də “ailə vəziyyətində narazılığa görə, hərbi geyim və təqaüdlə mükafatlandırılmaqla” xidmətdən azad edilməsi haqqında ərizə ilə müraciət edib və 15.07.1908-ci il tarixində hərbi geyim və 1488 rubl təqaüd verilməklə ordudan təxris edilib.^[1]

Xanbaba Xan Qacar 9 noyabr 1926-cı ildə Tiflisdə vəfat edib;^[1] Tiflisdə buraxılan “Zarya Vostoka ” qəzetinin 11.11.1926-cı il tarixli 1325 nömrəli və 12.11.1926-cı il tarixli 1326 nömrəli buraxılışlarında şahzadənin vəfatı haqqında belə xəbər dərc edilib^[1] (bu yazıda "qardağoğlu" dedikdə, onun arvadının qardaşı oğlu və Mirzə Fətəli Axundovun nəvəsi Axundov nəzərdə tutulur):

Mirzə Fətəli Axundov 18 may 1876-cı il tarixli məktubunda hind zərdüştilərinin ən məşhur nümayəndələrindən biri Manekçi Sahibə ünvanladığı məktubunda kürəkəni Xanbaba Xan Qacarı yalnız müsbət mənada səciyyələndirərək yazır:

• Birinci arvadı - Azərbaycan yazıçısı və maarifçisi Mirzə Fətəli Axundovun böyük qızı Zəhra-beyim (1849-1872). 21 aprel 1866-cı ildə evləniblər. Nikah şəhadətnaməsi Bakıda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunda "M. F. Axundov arxivi"ndə saxlanılır.^[1]
  • Oğlu - Mənsur Mirzə Qacar (1869-1931),^[1] Rusiya İmperator Ordusunun polkovniki, Rus-Yapon müharibəsinin və Birinci Dünya müharibəsinin iştirakçısı.

• İkinci arvadı — Mirzə Fətəli Axundovun kiçik qızı Nisə xanım (1856—1924). Onlar Babaxan xanın birinci arvadı vəfat etdikdən sonra evləniblər. tarixçi və ədəbiyyatşünas Vilayət Quliyevin verdiyi məlumata görə, Mərzə Fətəli Axundov ikinci qızını da Babaxan xana o məqsədlə ərə verib ki, onun birinci qızından olan nəvələrini başqa qadın tərbiyə etməsin.
  • Oğlu — Xosrov mirzə (1882—?), Rusiya İmperator Ordusunun polkovnik-leytenantı və sonra AXC ordusunun polkovniki.
  • Oğlu — Bəhmən mirzə (1894—1927), Azərbaycan dövlət bankının komissarı. Öz bacısı Məliksıma xanımın qızı Zərintac Tağıyeva ilə evli olub.
  • Qızı — Məliksima xanım (1875—?), Zeynalabdin Tağıyevin oğlu Sadıx Tağıyevin arvadı olub.
    • Nəvəsi — Zeynalabdin tağıyev (1907—1940), Ticarət palatasının eksperti. 18.10.1937-ci ildə həbs edilib, 26.06.1940-cı ildə güllələnib.
    • Nəvəsi — Zeynəb Tağıyeva.
    • Nəvəsi — Zərintac Tağıyeva (Bakı şəhəri, 1896 — 1940), öz dayısı Bəhmən mirzə Qacarın arvadı. Bu cütlüyün bir oğlu və qızı olub, hər ikisi Okytyabr İnqilabından sonra anası ilə Marsel şəhərində yaşayıblar.
      • Nəticəsi — Həbib-Adil mirzə Qacar (1924, Marsel — 2003, Bayon), Ann-Mari Terass ilə evli olub (1927–2012).
        • Kötücəsi — Annet Qacar (1953, Sant-Kventin şəhəri)
          • Nəbibəsi — Mark Perro (1979-cu ildə doğulub), neftçi-mühəndis, Annetin birinci ərindən olan oğludur. Kay-Xon Su adlı çin əsilli xanımla evlidir.
            • Nədidəsi — Remi Perro.
          • Nəbibəsi — Alban Kod (1994-cü ildə doğulub), Paris Ulma Ali Məktəbinin məzunu, tarixçi, politoloq. Annetin ikinci ərindən olan oğludur.
          • Nəbibəsi — Delfin Kod (1989-cu ildə doğulub), pediator-həkim. Annetin ikinci ərindən olan qızı, psixiator Mikol Lekin arvadıdır. Bordoşəhərində yaşayır.
            • Nədidəsi — Leoni leka (2018-ci ildə doğulub).
        • Kötücəsi — Daniel Qacar (1955, Sant-Kventin), Cənub Amerikada Neft şirkətinin keçmiş rəhbərli, hazırda pensiyaçıdır, Parisdə yaşayır, avradı Mari-Odil adlı qadındır.
          • Nəbibəsi — Elen Qacar, İspanyada hüquq təhsili alıb, Böyük Britaniyada yaşayır.
          • Nəbibəsi — Kler Qacar, Borduda təhsil alıb, Parisdə yaşayır.
          • Nəbibəsi — Odri Qacar, Leonda, sonra da Berlində humanitar təhsil alıb.
      • Nəticəsi — Leyla xanım Qacar (1927, Marsel — 2007, Tramble-an-Frans). Vyetnamda döyüşmüş Fransa ordusunun əlili Anre Koste ilə ailəli olub.
  • Qızı — Mülki-Caqam xanım (1878—?)
  • Qızı — Mahmənzar xanım (1880—?), 1928, 1962 və 2009-cu iilərdə dərc edilmiş M.F. Axundov barədə xartirələr kitabının müəllifi.
  • Qızı — Aliyə-Soltan xanım (1889—1943), 1938 və 1962-ci illərdə dərc edilmiş M.F. Axundov barədə xartirələr kitabının müəllifi.
    • Nəvəsi — Kamil Hacibəylinski (1919—1973).
  • Qızı — Tuba xanım (1899—1983, Paris). İki dəfə ərdə olsa da ğz əvladları olmayıb. Amma, 1927-ci ildən sonra Zərintac Tağıyevanın övladlarına tərbiyə verib.

• Xanbaba Xan Qacarın övladları
•  
  Mənsur Mirzə Qacar
•  
  Bəhmən Mirzə Qacar oğlu Həbib Adil Mirzə ilə
•  
  Məleksimə xanım
•  
  Aliyə Soltan xanım

Ordenləri

• Qılınclı və kamanlı , 3-cü dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni, 1877-ci ildə (30 avqust 1879) qeyri-xristianlar üçün türklərlə münasibətlərdə fərqlənməyə görə təsis edilmişdir;^[1]
• 3-cü dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni - fərqlənməyə görə (6 may 1889);^[1]
• 2-ci dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni (4 iyun 1895);^[1]
• Yay ilə 4-cü dərəcəli Müqəddəs Vladimir ordeni - zabit rütbələrində 25 il xidmətə görə (31 yanvar 1896);^[1]
• 2-ci dərəcəli Dannenburq ordenli komandir xaçı - 45-ci Severski Draqun alayının 200 illiyi münasibətilə (9 iyul 1902);^[1]
• 2-ci dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni (28 mart 1904).^[1]

Medallar

• 1877-1878-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsinin xatirəsinə gümüş medal.^[1]
• İmperator III Aleksandrın hakimiyyətinin xatirəsinə gümüş medal (25 noyabr 1896).^[1]

2012-ci ildə Mirzə Fətəli Axundova həsr olunmuş "Sübhün səfiri" bədii filmi çəkilib, burada Axundovun kürəkəni Xan-Baba-Xan Qacar rolunu Azərbaycanın əməkdar artisti (2018-ci ildən Azərbaycanın xalq artisti) Pərviz Məmmədzayev ifa edib.

Şərhlər

Mənbələr

• Исмаилов Э. Э. Французские азербайджанцы: потомки М. Ф. Ахундова и Г. З. Тагиева из рода Каджаров // İRS-Наследие : журнал. — 2020. — № 104.