Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinViqilantizm — bəzi təşkilatların, şəxslərin və ya qrupların hüquqi səlahiyyətə malik olmadıqları halda, özləri tərəfindən cinayət kimi qəbul edilən hallara müdaxilə edərək tədqiqat aparmaq, cəzalandırmaq və hətta icraetmə (edam) kimi hərəkətlər törətməsini ifadə edən anlayış.[1][2]
Viqilanti — qanunsuz şəkildə hərəkət edən və ya bu fəaliyyətlərdə iştirak edən, rəsmi vəzifəsi olmadığı halda ictimai təhlükəsizliyi və cəzalandırıcı ədaləti öz üzərinə götürən şəxsdir.
Rəsmi ədalət sisteminin hələ formalaşmadığı və ya ilkin polis təşkilatının geniş yayılmış cinayətkarlıq qarşısında aciz qaldığı regionlarda, vətəndaşların cinayətlə mübarizə aparmaq və nizamsızlığın hökm sürdüyü yerlərdə qayda-qanun yaratmaq məqsədilə bir araya gəlməsi geniş yayılmış bir hal idi. Qeyri-rəsmi şəkildə təşkil olunan və vəziyyətdən özlərinə vəzifə çıxaran bu qruplar, institusional ədalət sisteminin mövcud olmadığı boşluğu doldurmağa çalışdıqları zaman edam kimi hallar baş vermişdir.[3]
Vigilantism və vigilante ethos (əxlaqi qanunsuzluq) terminləri ingilis dilində işlənməyə başlamazdan əvvəl də mövcud idi. Qaranlıq dövr və Orta əsrlərdə aristokratik xüsusi müharibə və ya qan davası ənənəsi ilə müasir qanunsuzluq fəlsəfəsi arasında konseptual və psixoloji paralellər mövcuddur.
Türkcə ədəbiyyatda aparılan bəzi tədqiqatlar zamanı vigilantism termini "cəmiyyət keşikçiliyi" və ya "ihkak-ı hak" kimi ifadələrlə tərcümə olunmuşdur. Lakin termin üçün birbaşa türkcə qarşılıq tapmağın olduqca çətin olduğuna diqqət çəkilən bir tədqiqatda, türkcə tələffüzə müvafiq olaraq viqilantizm formasından istifadə edilmiş və bu fəaliyyətləri həyata keçirən şəxs üçün viqilanti termini işlədilmişdir.[4] Bu yanaşma müxtəlif digər tədqiqatlarda da davam etdirilmişdir.[5]
- ↑ Rosenbaum, H. Jon; Sederberg, Peter C. "Vigilantism: An Analysis of Establishment Violence". Comparative Politics (ingilis). 6 (4). 1974: 541–570. doi:10.2307/421337. JSTOR 421337.
- ↑ "Take the law into one's own hands". Merriam-Webster.com Dictionary.
- ↑ "Police - Professionalism, England, Reforms - Britannica". Britannica. 26 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 fevral 2025.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 27 iyun 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyun 2025.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 27 iyun 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyun 2025.
- Bateson, Regina. "The politics of vigilantism." Comparative Political Studies 54.6 (2021): 923-955. online
- Bjørgo, Tore, and Miroslav Mareš, eds. Vigilantism against Migrants and Minorities (Routledge, 2019), 19 essays by experts on Europe and North America.
- Comfort Ero, "Vigilantes, Civil Defense Forces and Militia Groups: The other side of the privatization of security in Africa," Conflict Trends (June 2000): 25–29.
- Culberson, William C. Vigilantism: Political history of private power in America (Greenwood, 1990).
- Faris, Stephen. "Nigeria's Vigilante Justice," Mother Jones (April 25, 2002) online
- Huggins, Martha K. editor, Vigilantism and the State in Modern Latin America: Essays on Extralegal Violence, Praeger/Greenwood, 1991.
- Johnston, Les. "What is vigilantism?." British Journal of Criminology 36.2 (1996): 220-236. https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.bjc.a014083
- Kantor, Ana, and Mariam Persson. "Understanding vigilantism." in Informal security providers and Security Sector Reform in Liberia (Stockholm: Folke Bernadotte Akademin, 2010). online
- Kowalewski, David. "Vigilantism." in International handbook of violence research (Springer Netherlands, 2003). 339-349.
- Meredith, Kevin E. The Secret Six: The Rise and Fall of Chicago's Greatest Vigilantes. Bloomington, Indiana: Red Lightning Books. 2026.
- Moncada, Eduardo. "Varieties of vigilantism: Conceptual discord, meaning and strategies." Global Crime 18.4 (2017): 403-423. online
- Pratten, David. "The politics of protection: perspectives on vigilantism in Nigeria." Africa 78.1 (2008): 1-15. online
- Rosenbaum, H. Jon, and Peter C. Sederberg, eds. Vigilante politics (U of Pennsylvania Press, 1976), essays by experts on USA , Africa and Ireland. online
- Rosenbaum, H. Jon, and Peter C. Sederberg. "Vigilantism: An analysis of establishment violence." Comparative Politics 6.4 (1974): 541-570. online
- Tom O'Connor, "Vigilantism, Vigilante Justice, and Victim Self-help"
- EyeWitness to History, "Vigilante Justice, 1851".