Viqilant film və ya Vigilante film (ing. Vigilante movies) — mövcud sistemin və qanunların cəmiyyətdəki asayişi mühafizə etmək üçün kifayət etmədiyi fikrinə əsaslanaraq heç bir səlahiyyəti olmadığı halda güc və silaha əl ataraq cəmiyyətin asayişini və təhlükəsizliyini təmin etməyə çalışan şəxslər və ya qruplar haqqında çəkilmiş filmlərə verilən ad. Bu janrın kinodakı ən məşhur nümunəsi 1974-1994-cü illər arasında çəkilmiş və Çarlz Bronsonun baş rolda oynadığı beş filmdən ibarət “Ölüm arzusu” seriyasıdır.
Kinematoqrafiyadakı bu janr 1960-1970-ci illərdə, vestern filmlərinin getdikcə öz yerini detektiv və cinayət filmlərinə verməyə başladığı dövrdə yaranmağa başlamışdır. Bundan əlavə, bu illər irqi problemlər, iqtisadi çətinliklər və Vyetnam müharibəsinin təsirlərinə görə sosial ABŞ-də narazılığın artdığı, insanların inam hissinin zədələndiyi dövrə təsadüf edir.
İngilis dilindən tərcümədə "sayıq, fərasətli, ehtiyatlı, ayıq" mənasını verən vigilant sifəti XV əsrdə latın dilində ingilis dilinə keçmişdir və latın dilində oxşar mənaları verən vigil və vigilare sözlərindən yaranmışdır. Vigilant sifətinin isim forması olan vigilante isə ingilis dilindən tərcümədə "qanuni səlahiyyətləri olmadan öz fikirlərinə əsasən asayişi saxlamağa çalışan şəxs" deməkdir.
Vigilante sözünün Azərbaycan dilində dəqiq olaraq bir söz ilə ifadə edilə biləcək qarşılığı mövcud deyildir. Vigilante “intiqamçı” və ya “cəzalandırıcı” deyil, çünki o, təkcə ona zərər vermiş adamların arxasınca düşmür, həm də onun kimi digərlərini cəzalandırmaqla özünün şəxsi fikrinə əsasən ictimai borcunu yerinə yetirir. O, “hüquq mühafizəçisi” də deyil, çünki onu heç kim bu vəzifəyə təyin etməmişdir və onu belə bir vəzifəyə təyin etmək də mümkün deyildir.
Viqilant filmlərinin bəzi ümumi xüsusiyyətlərini aşağıdakı kimi göstərmək mümkündür. Adətən, filmin baş qəhrəmanı filmin əvvəllərində qanunlara tabe, cəmiyyətdə hörmətli, maddi imkanları yaxşı olan (Çarlz Bronson “Ölüm arzusu” filmində məşhur memardır) və ya peşəsi ilə əlaqədar olaraq müəyyən istedadları olan (Codi Foster “Cəsur” filmində zəhmətkeş bir radio aparıcısıdır) biri olur. Filmlərin açılış səhnələrində bu insanların liberal baxışlara malik olduqları, həyata çox bağlı olduqları, insan həyatına dəyər verdikləri, zorakılığa və silaha qarşı olduqları və s. xüsusiyyətləri qabardılır. Sonra onların başına böyük bir fəlakət gəlir (Bronsonun arvadı və qızı quldurlar tərəfindən təcavüzə məruz qalaraq öldürülür, Codi Fosterin sevgilisi küçədə öldürülür və onun özü də ağır bir formada yaralanır). Dünyagörüşlərinə əsasən birinci növbədə polisdən və qanundan kömək istəyirlər. Cinayətkarları ya həbs etmək mümkün olmur, ya da qanundakı boşluqlardan “məharətlə” istifadə edərək qısa müddət ərzində azadlığa çıxırlar. Başlarına gələn faciəli hadisədən sonra yaşadıqları məyusluq bu insanların dəyişməsi üçün kifayət qədər motivasiya mənbəyi olur. Bundan sonra bu insanlar qanunların icrasını özləri tətbiq etməyə başlayırlar. Onlar “viqilant” olurlar. Bundan sonra gecələr “ova çıxırlar” və özlərini incidənlər olmasa belə, həmin qrupdan hesab etdikləri insanları incitməyə başlayırlar. Cəmiyyət daxilində olan mövqelərinə və ya vəzifələrinə görə əvvəlcə onlardan heç kim şübhələnmir. Əslində, hakimiyyət orqanları cinayət hallarının azalmasına görə hətta gizlində bu vəziyyətdən məmnun olurlar. Lakin həddlərini aşdıqları zaman onlara xəbərdarlıqlar edilir.[1][2]
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 26 aprel 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 noyabr 2008.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 12 aprel 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 noyabr 2008.
- Hoppenstand, Gary. Lethal weapons: The gun as icon in the popular urban vigilante film // Loukides, Paul; Fuller, Linda K. (redaktorlar ). Beyond the Stars 3: The Material World in American Popular Film. Popular Press. 1993. ISBN 978-0-87972-623-2.
- Novak, Glenn D. "Social Ills and the One-Man Solution: Depictions of Evil in the Vigilante Film". International Conference on the Expressions of Evil in Literature and the Visual Arts. November 1987.