Diş viniri (həmçinin diş laminatı və ya diş örtüyü) — dişin üzərinə yerləşdirilən nazik material təbəqəsidir. Vinirlər gülüşün estetikasını və funksiyasını təkmilləşdirir və dişin səthini zədələrdən qoruyur. Vinirlər əsasən ön dişlərə tətbiq edilərək rəng, kontur və ölçünü düzəltmək üçün istifadə olunur.

Diş vinirləri 1928-ci ildə Kaliforniya diş həkimi Charles Pincus tərəfindən icad edilmişdir. İlk vinirlər film çəkilişi zamanı aktyorların dişlərinin görünüşünü müvəqqəti olaraq dəyişmək məqsədilə yaradılmışdır. Pincus akrilik material qarışığı hazırlayaraq dişlərin üzərinə quraşdırıla bilən “qapaqlar” formalaşdırdı. Bu, “Hollivud gülüşü”nün əsl mənşəyi hesab olunur.

1937-ci ildə Pincus protez yapışqanı ilə saxlanılan akrilik vinirlər hazırladı, lakin bunlar yalnız müvəqqəti olaraq sementlənə bilirdi, çünki çox az yapışma təmin edirdi. Bu ilk vinirlər bir-iki saat ərzində düşürdü və qısa ömürlü idilər.

1959-cu ildə Dr. Michael Buonocore tərəfindən asidlə aşındırma (etching) üsulunun tətbiqi farfor vinirlərin emaya yapışdırılmasına yönəlmiş tədqiqat istiqamətini davam etdirməyə yönəldilmişdir. Buonocore kəşf etdi ki, dişə yüngül turşu məhlulu tətbiq etdikdən sonra daha güclü yapışma səthini yaratmaq olur.

1982-ci ildə Simonsen və Calamia tərəfindən aparılan tədqiqatlar göstərdi ki, farfor hidroflorik turşu ilə aşındırıla bilər və kompozit qatranlar ilə farfor arasında diş səthinə daimi olaraq farfor vinirləri saxlaya biləcəyi proqnozlaşdırılan yapışma gücünə nail olmaq mümkündür. Bu, kosmetik vinirləri uzunömürlü həll yoluna çevirən əsas irəliləyiş oldu.

1990-cı illərdə farfor vinirlər daha geniş yayılmağa başladı. Diş farforundakı inkişaflar təbii emala bənzər ultra-nazik, təbii görünüşlü vinirlərə imkan verdi. Müasir texnologiya sayəsində vinirlər artıq bir-iki gün ərzində tətbiq oluna bilir və düzgün istifadə edildikdə orta hesabla 10-20 il davam edir.

Diş vinirləri iki əsas kateqoriyaya bölünür: materialına və hazırlanma metoduna görə.

Farfor viniri yalnız dolayı yolla (laboratoriyada) hazırlana bilər. Farfor vinirlər ən populyar və uzunömürlü seçimdir.

Xüsusiyyətləri: - Farfor vinirlər adətən 10-12 il davam edir, bəziləri isə 20 ilə qədər dayanır - Tədqiqatlar göstərir ki, vinirlərin 95%-ə qədəri 10 ildən sonra funksional qalır, 15 ildə isə sağ qalma dərəcəsi təqribən 85% təşkil edir - Yüksək keyfiyyətli keramikadan hazırlanır və təbii dişlərə çox bənzəyir - Lekelərə qarşı davamlıdır və təbii parlaqlığını saxlayır - Kompozit vinirlərə nisbətən daha davamlıdır və çatlamağa, sınmağa daha az meyllidir

Üstünlükləri: - Estetik cəhətdən üstün - təbii diş emalının şəffaflığını təqlid edir - Uzunömürlülük və möhkəmlik - Ləkələnməyə yüksək müqavimət - Biouyğun material

Mənfi cəhətləri: - Daha yüksək başlanğıc qiyməti - Diş preparasiyası tələb olunur (emal təbəqəsinin çıxarılması)

Kompozit vinir birbaşa (ağızda qurularaq) yerləşdirilə və ya diş texniki tərəfindən laboratoriyada dolayı yolla hazırlanıb sonradan dişə yapışdırıla bilər.

Xüsusiyyətləri: - Kompozit vinirin ömrü təqribən dörd ildir - Kompozit vinirlər ümumiyyətlə 5-7 il davam edir və aşınma və rəng dəyişməsi səbəbindən daha tez-tez dəyişdirilməli olur - Dişin rəngində qatran materialından hazırlanır - Farfor vinirlərə nisbətən daha az davamlıdır

Üstünlükləri: - Daha sərfəli qiymət - Kiçik zədələr baş verdikdə asanlıqla təmir oluna bilər - Daha az diş preparasiyası tələb olunur - Bir seansta tamamlana bilər (birbaşa üsul)

Mənfi cəhətləri: - Daha qısa ömür - Ləkələnməyə daha həssasdır - Daha tez çatlaya və qırıla bilər

Son texnoloji irəliləyişlər ultra-nazik farfor laminat vinirlərin qurulmasına imkan verir. Bu vinirlər yalnız çox təvazökar və ya bəzi hallarda heç bir diş strukturunun azaldılmasını tələb etmir. Bunlar tez-tez “no-prep” vinirlər adlanır.

Məşhur brendlər: - Lumineers - Vivaneers - DURAthin vinirlər

Xüsusiyyətləri: - İstehsalçılara görə 10-20 ilə qədər davam edə bilər - Minimal və ya heç bir emal çıxarılması tələb olunmur - 0,2-0,3 mm qədər nazikdir - Daha konservativ yanaşma təklif edir

Laminat vinir yalnız dişin səthini örtən nazik təbəqədir və ümumiyyətlə estetik məqsədlər üçün istifadə olunur. Bunlar adətən daha yaxşı performans və estetikaya malikdir və daha az lövhə toplayır.

Tam vinir tac “bütün koronal diş səthlərini (mezial, distal, fasial, linqval və okluzal) əhatə edən bərpa” kimi təsvir olunur.

Diş həkimi sınmış və ya rəngi dəyişmiş tək bir dişi bərpa etmək üçün bir vinir istifadə edə bilər və ya əksər hallarda böyük parlaq “Hollivud” tipli gülüş yeniləməsi yaratmaq üçün üst qövsdə bir neçə diş üçün vinirlər tətbiq edə bilər.

Diş vinirləri aşağıdakı problemləri həll etmək üçün istifadə olunur:

• Ağardılmayan sarı dişlər üçün tətbiq olunur
• Tetrasiklin ləkələnməsi
• Flüoroz (artıq flüor qəbulu)
• Qeyri-vital dişlərin rəngsizləşməsi
• Plomblardan yaranan ləkələr

• Deformasiyalı dişlər
• Emal hipoplaziyası (kifayət qədər emal yoxdur)
• Emal hipokalsifikasiyası (emal tam minerallaşmamış)
• Aşınmış dişlər
• Qırıq və ya çatlamış dişlər

• Ortodontiya ilə asanlıqla bağlana bilməyən boşluqlar yaradan kiçik dişlər
• Yanlış mövqedə olan dişlər və ya əyri görünən dişlər
• Çoxsaylı vinirlər bu boşluqları bağlaya, aşınma nəticəsində qısalmış dişləri uzada, diş əti çəkilməsi nəticəsində dişlər arasında yaranan qara üçbucaqları doldura, vahid rəng, forma və simmetriya təmin edə və dişlərin düz görünməsini təmin edə bilər

• Diş həkimləri həmçinin köhnəlmiş dişləri gücləndirmək üçün nazik farfor vinirlər istifadə etməyi tövsiyə edirlər
• Nazik vinirlər diş sürtünməsi olan yaşlanan xəstələr üçün effektiv seçimdir

Vinir qoyulması prosesi adətən iki və ya üç görüş tələb edir:

Diş həkimi: - Xəstənin diş sağlamlığını qiymətləndirir - Vinirlər üçün uyğunluğu təyin edir - X-şüa çəkilişləri və ya digər diaqnostik testlər aparır - Rəng seçimi üçün rəng cədvəlindən istifadə edir

Bir çox hallarda farfor vinirlər istifadə edərkən minimal və ya heç bir diş preparasiyası lazım deyil. Lakin ənənəvi vinirlər üçün:

• Dişin ön səthindən nazik emal təbəqəsi (adətən 0,5-0,7 mm) çıxarılır
• Dişlərin təsiri götürülür (ənənəvi və ya rəqəmsal)
• Müvəqqəti vinirlər yerləşdirilə bilər

Son vinirlər yaradılarkən diş həkimi müvəqqəti vinirlər hazırlaya bilər, adətən kompozitdən. Bunlar normal olaraq göstərilmir, lakin xəstə həssaslıq və ya estetikadan şikayətlənərsə istifadə olunur.

Diş texniki təsir əsasında vinirləri hazırlayır (1-2 həftə ərzində).

• Vinirlər dişə sınaqdan keçirilir (rəng, forma və uyğunluq)
• Diş səthləri asidlə aşındırılır (etching)
• Xüsusi sement istifadə edilərək vinirlər yapışdırılır
• Artıq sement təmizlənir və oklüziya (dişlərin qapanması) yoxlanılır
• Son cilalanma aparılır

Vinirlərin ömrü bir neçə amilə bağlıdır:

Material növü: - Farfor vinirlər adətən 10-12 il davam edir - Tipik ömür 10-15 il arasında dəyişir, bəzi xəstələr düzgün qulluq ilə daha uzun müddətli nəticələr əldə edirlər - Kompozit vinirlər 4-8 il ərzində dəyişdirilməli olur

Qulluq keyfiyyəti: Yaxşı ağız gigiyenası həqiqətən vacibdir. Gündə iki dəfə fırçalamaq və gündəlik diş sapından istifadə vinirlərin ömrünü uzatmaq üçün çox vacibdir.

Uğursuzluq nisbətləri: 2024-cü ildə nəşr olunan bir tədqiqatda vinir daşıyan xəstələrin 7,2%-i çat və boşalmış hissələr kimi müəyyən dərəcədə uğursuzluqla üzləşmişdir. Bununla belə, yalnız emala məhdudlaşan vinirlərin 99%-i heç bir problem yaşamadı.

Ağız gigiyenası: - Gündə ən azı iki dəfə dişlərin fırçalanması - Aşındırıcı olmayan flüor tərkibli diş məcunundan istifadə - Gündəlik diş sapından istifadə - Hər 6 ayda bir peşəkar diş təmizliyi

Qorunma tədbirləri: - Bruksizm (diş qıcqırması) farfor vinirlərin ömrünü əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Bruksizmi olan xəstələrə yuxu zamanı vinirləri həddindən artıq dişləmə qüvvələrindən qorumaq üçün gecə qoruyucusu taxmaq tövsiyə olunur - Kontakt idmanları zamanı ağız qoruyucusu istifadə edin - Bərk və yapışqan qidaları çeynəməkdən çəkinin - Dişləri alət kimi istifadə etməyin (məsələn, paketi açmaq)

Qaçılması lazım olan vərdişlər: - Dırnak çeynəmək - Qələm və ya digər cisimləri çeynəmək - Buz çeynəmək - Həddindən artıq ləkələndirici qidalar (qəhvə, çay, qırmızı şərab)

1. Estetik təkmilləşmə: Təbii görünüşlü, gözəl gülüş
2. Minimal invazivlik: Taclarla müqayisədə daha az diş strukturu çıxarılır
3. Uzunömürlülük: Düzgün qulluq ilə onilliklər boyu davam edə bilər
4. Çoxfunksiyalılıq: Birdən çox kosmetik problemi eyni vaxtda həll edir
5. Ləkələnməyə davamlılıq: Xüsusilə farfor vinirlər
6. Biouyğunluq: Diş ətinə uyğun gəlir
7. Təbii dişləri qoruyur: Strukturu saxlayır və gücləndirə bilər

1. Dönməzlik: 10 ildən sonra vinirlərin 50%-i ya yerindən çıxmış, yenidən müalicə tələb edir və ya qənaətbəxş vəziyyətdə deyil
2. Diş həssaslığı: Emal çıxarılmasından sonra müvəqqəti həssaslıq mümkündür
3. Qiymət: Xüsusilə farfor vinirlər bahalı ola bilər
4. Dəyişdirmə ehtiyacı: Vaxtla köhnələr və dəyişdirilməli olur
5. Zədələnmə riski: Çatlaya, sına və ya yerindən çıxa bilər
6. Hər kəs üçün uyğun deyil: Aktiv diş əti xəstəliyi və ya ciddi zədələnmiş dişləri olanlar üçün münasib deyil

Mübahisəli fikirdə, Kanadalı diş həkimi Dr. Michael Zuk “Keçmiş Kosmetik Diş Həkiminin Etirafları” əsərində bəzi kosmetik diş həkimləri tərəfindən farfor vinirlərin həddindən artıq istifadəsinə dair problemləri qeyd edir. O, “ani ortodontiya” və ya dişlərin simulyasiyalı düzəldilməsi üçün vinirlərin istifadəsinin, xüsusilə sağlam dişləri olan gənclər üçün zərərli ola biləcəyini göstərir.

Aparıcı diş həkimləri xəbərdarlıq edir ki, dişlərdə kiçik səthi zədə və ya normal aşınma farfor və ya keramik vinirlər üçün əsas deyil. Bunun səbəbi, vinirlər tətbiq etmək üçün lazım olan preparasiya təcrübəsiz diş həkimi tərəfindən icra olunarsa, bəzi hallarda dişin səthinin 3-30%-ni məhv edə bilər.

Diş həkimləri vurğulayır ki: - Vinirlər yalnız zərurət olduqda tətbiq edilməlidir - Gənc xəstələr üçün alternativ müalicələr (ağartma, ortodontiya) əvvəlcə nəzərdən keçirilməlidir - Təcrübəli kosmetik diş həkimi seçmək çox vacibdir - Prosedur haqqında tam məlumatlandırılmış qərar qəbul edilməlidir

Vinirlərin alternativləri aşağıdakılardır:

1. Diş tacı (koronka): Bütün dişi əhatə edir, 10-15 il davam edir
2. Diş yapışdırması (bonding): Sürətli, sərfəli, lakin 3-5 il ömürlüdür
3. Kosmetik konturlaşdırma: Kiçik düzəlişlər üçün
4. Ortodontiya: Dişlərin gerçək hərəkəti
5. Ağartma müalicələri: Zədə olmadan rəngsizləşmə üçün faydalıdır

1. Pincus, C.L. (1937). “Building mouth personality”. California State Dental Association.
2. Buonocore, M. (1959). “Acid-etching enamel for mechanical retention”. Journal of Dental Research.
3. Simonsen, R.J.; Calamia, J.R. (1982). “Tensile Bond Strengths of Etched Porcelain”. Journal of Dental Research.
4. Calamia, J.R. (1983). “Etched Porcelain Facial Veneers: A New Treatment Modality Based on Scientific and Clinical Evidence”. New York Journal of Dentistry, 53(6):255-259.
5. Alothman, Y. et al. (2018). “The success of dental veneers according to preparation design and material type”. National Center for Biotechnology Information.
6. Beier, U.S. et al. (2012). “Clinical performance of porcelain laminate veneers for up to 20 years”. International Journal of Prosthodontics.
7. American Dental Association. (2024). “Dental Veneers: Guidelines and Recommendations”.
8. Journal of Clinical Medicine. (2024). “Survival Rates for Porcelain Laminate Veneers: A Systematic Review”.

• Lamina Vinir
• Amerika Diş Həkimləri Assosiasiyası - Vinirlər
• National Center for Biotechnology Information - Vinir Tədqiqatları
• Beynəlxalq Kosmetik Stomatologiya Akademiyası