Vatslav Budovets

Vatslav Budovets tanınmış çex zadəgan sülaləsinin üzvlərindən biri idi. Onun atası Adam Budovets hazırda Çernoqoriya ərazisində yerləşən Budva şəhərindən olduğu üçün soyadını Budovets götürmüşdü. O, 1547-ci ildə Habsburq imperatoru I Ferdinanda qarşı mübarizədə iştirak etmişdi. Anası İoanna əslən Çexiyanın Plzen vilayətindən, Hlum şəhərindən idi. Budovetsin ana babası isə hazırda Mlade-Boleslav adlanan Dubrovitsdən olan cəngavər idi.

Cəngavər qardaşlığından olan istedadlı gənc zadəgan Vatslav Budovets 1569-1571-ci illərdə Vitenberq Universitetində təhsil almışdır. O, on iki il Almaniya, Hollandiya, Fransa və İngiltərədəki protestant universitetlərində oxumuşdur. Daha sonra bütün Avropanı gəzmiş və dövrünün ən nüfuzlu aparıcı protestant ilahiyyatçı kalvinist alimi Teodor Beza ilə tanış olmuşdur. 1577-ci ildən Vatslav Budovets imperatorun Konstantinopoldakı (İstanbul) elçisi İoahim Sinzendorfun yanında saray qulluqçusu işləmişdir. Həmin vaxtı o,türk və ərəb dillərini öyrənə bilmişdir. Bununla yanaşı o, islam dini ilə yaxından tanış olmağa başlamışdır. İslam dini ilə tanışlıqdan sonra ona bütün varlığı ilə nifrət etməyə başlamışdır. O, İslam dininə olan nifrətini 1593-cü ildə yazdığı “Anti-Alkoran” risaləsində ifadə etmişdir. 1614-cü ildə onu daha da təkmilləşdirərək nəşr etdirmişdir.

Vətənə qayıtdıqdan sonra o, Vartemberkdən olan Anne Zakulskaya ilə ailə qurmuşdur. Anne Zakulskaya varlı ailənın qızı deyildi, amma o da "çex qardaşlığı" (Jednota bratrská) cəmiyyətinin üzvü olduğuna görə Vatslavın ürəyinə yatmışdı.

1584-cü ildən Vatslav Budovets Praqa apellyasiya məhkəməsinin sədri və krallığın baş xəzinədarı olmuşdur. O, həm İmperator II Rudolfun, həm də Habsburqlu Matiasın imperator məsləhətçisi kimi xidmət göstərmişdir. 1607-ci ildə ona lord statusu vermişlər. “Zadəgan qardaşlığı”nın nüfuzlu üzvü olduğu üçün ona qarşı edilən hər cür hücumlara cəsarətlə müqavimət göstərmiş, sinə gəlmişdir. Vatslav Budovets Praqada katoliklərə qarşı yaradılan müxalifət hərəkatının mühüm nümayəndələrindən birinə çevrilmişdi. 1608-ci ildə o, çexləri imperator II Rudolfun qardaşı Matiasın tərəfinə çəkmək uğrunda fəal iştirak etmışdi və "çex qardaşları"nın axtardıqları dini, ibadət azadlığı uğrunda katolik hökumətinə qarşı mübarizənin ən mühüm fiqurlarından birinə çevrilmişdi. Məhz onun sayəsində Əlahəzrət İmperator II Rudolf 1609-cu ildə çexiyalı protestantlara dini azadlıq və sərbəst ibadət etməyə imkan verən “Dini azadlıq” Fərmanı («Majestát») imzalamışdır.

Vatslav Budovets Çexiya milli tarixində "Əmlak üsyanı"nın aparıcı iştirakçılarından biri kimi tanınır. O, 1618-ci ildə Praqada ikinci dəfə baş vermiş defenestrasiya (kimisə, nəyisə pəncərədən atmaq) hərəkatının müdafiəsində iştirak etmişdir, lakin fəal şəkildə müdaxilə etməmişdir, çünki üsyan zamanı o, əyalət başçısı, kral palatası, hətta apellyasiya şurasının sədri vəzifələrini tuturdu. Buna görə üsyan heç bir praktiki əhəmiyyət kəsb etməmişdir. “Əmlak üsyanı” zamanı apellyasiya şurası toplanmamışdır (Çexiya Konfederasiyasına görə, apellyasiya məhkəməsi bütün Çexiya torpaqlarının ümumi orqanlarından biri idi).

Vatslav Budovets təcrübəli hüquqşünas və siyasi natiq hesab olunurdu. O, bir kalvinist olaraq yazılarında tez-tez papalıq haqqında pis danışır, Roma Papasını tənqid edirdi. Beləliklə, özünə çoxlu düşmənlər qazanan Vatslav Budovetsi məhv etmək üçün katoliklər, xüsusilə yezuitlər əlverişli fürsət gözləyirdilər.

1620-ci ildə dini islahatlar uğrunda gedən qızğın Praqa döyüşlərindən sonra (Otuzillik müharibənin başlanğıcı) qatı katolik olan II Ferdinand imperator seçilmişdir. Onun hakimiyyəti dövründə sarayda yüksək vəzifə tutan Budovets açıq şəkildə imperatora qarşı çıxmış, protestantlığı müdafiə etmişdir.

Baxmayaraq ki, o şəxsən Fridrix Pfalski hökumətini dəstəkləyirdi və hətta Prajski Qrad (Pražský hrad) ətrafında türk nümayəndə heyətini müşayiət etmişdi, onun həbsi haqda qərar çıxarmışlar. Beloqor döyüşlərindən sonra o, ailəsini götürüb sürgünə getmişdir, lakin var-dövlətini və Praqanın Staré Město adlanan hissəsində, Tın kilsəsi ilə üzbəüzdə yerləşən evini müdafiə etmək üçün sonradan geri qayıtmışdır. Evinin talan olduğunu görmüşdür. 1621-ci ilin fevralında imperator II Ferdinandın fərmanına əsasən onu həbs edib Prajski Qraddakı Ağ qalaya salmışlar.

İmperator II Ferdinandın əmri ilə 1621-ci ilin 21 iyun tarixində Praqanın Staré Město Meydanında məşhur cəllad Yan Mıdlarj tərəfindən boynu vurulmuşdur. Əvvəlcə, İmperatora sədaqət andını pozduğuna görə onun sağ əli kəsilmişdir. İlkin hökmə əsasən onun diri-diri şaqqalanması və sonradan bədəninin hissələrinin Praqanın yol ayrıcılığında asılması göstərilmişdi, lakin sonradan cəzanı yüngülləşdirərək başını kəsməklə əvəz etmişlər. Həmin gün Vatslav Budovetslə yanaşı Staré Město Meydanında daha iyirmi altı nəfər protestantı edam etmişlər. Cəllad Yan Mıdlarj 11 nəfərin kəsilmiş başlarını götürüb Karl körpüsünün Staré Město tərəfdə yerləşən Qülləsinə mismarlamışdır. Vatslav Budovetsin kəlləsi 1631-ci ilin noyabrına qədər Qüllədə qalmışdır. Saksoniya ordusunun işğalı zamanı kəllələrin hamısı yoxa çıxmışdır. 1621-ci ilin 21 iyun tarixində Praqanın Staré Město Meydanında edam olunanların qalıqlarının taleyi bu günə kimi sirr olaraq qalır.^[3]

Tanınmış çex mütəfəkkiri Yan Amos Komneski Vatslav Budovetsi "görkəmli elm adamı, nəşr etdiyi əsərləri ilə məşhur olan" biri kimi təsvir edir. Vatslav Budovetsin latın və çex dillərində müəllifi olduğu məşhur əsərləri bunlardır:

• «Anti-Alkoran»;

• «Histona rerum a Poloniae rege in Moscovia superiori anno fortiter and felicter gestarum. Element ex literis Constantinopoli h. a. 1581 tarixi, təsviri rəvayətlər de bello persico, quod a Turcis in Media geritur, et de Armeniis et aliis rebus»;

• «Historica narratio de rebus in Bohemia inter proxima regni comitia in negotio religionis gestis» (1609);

• “Circulus horologii lunaris et solaris”.

O, həmçinin çoxlu sayda apoloqlar, tarixi, dini, elmi araşdırmaların müəllifidir. Onun Avropa alimləri ilə geniş yazışmaları 1908 və 1912-ci illərdə Praqada nəşr edilmişdir.

Praqanın Milli Muzeyində Habsburqların hakimiyyəti dövründən bəhs edən Tarix otağında Vatslav Budovetsin müəllifi olduğu “Anti-Alkoran” kitabının original nüsxəsi nümayiş etdirilir.

Budovets cütlükləri bu evi 1617-ci ildə əldə etmişdilər. O, Praqanın Staré Město adlanan meydanında Tın kilsəsi ilə üzbəüzdə yerləşir. 1621-ci ildə Budovetslər ailəsi sürgündə olarkən ev talan olunmuş, dağıdılmışdır. Vatslav özü arada evinə qayıdarkən orada əyninə geyinməyə paltar belə tapmamışdır. Onun edamından sonra həyat yoldaşı malikanəni yenidən əvvəlki halına gətirməyə səy göstərsə də, bacarmamışdır və bir neçə ildən sonra buranı Nageroladan olan Mariya adlı qadına satmışdır.

Sonralar malikanə bir neçə dəfə yenidən təmir olunaraq indiki görkəmini almışdır. Binanın barokko üslubu XVIII əsrə aiddir.

1918-ci ildə evin yeni sahibləri Qlavaçkovı (Hlaváčkovi) cütlükləri olub. Onlar doqquz ildən sonra heykəltəraş Antonín Bilekə Vatslav Budovetsin kiçik heykəlini və xatirə lövhəsini hazırlamağı sifariş vermişlər. Hazırda həm heykəl, həm xatirə lövhəsi binanın künc fasadını bəzəyir. Xatirə lövhəsində bu sözlər yazılıb: "Bu evin sahibi Mnichov Hradištem, Klášterec və Zasadce qəsrlərinin sahibi Budovdan olan Vatslav Budovets idi. O, 1547-ci ilin sentyabrında anadan olmuşdur və 21.06.1621-ci il tarixində mülkiyyət və din azadlığı uğrunda mübarizə aparan iyirmi yeddi adamdan ikinci edam olunanı idi".^[4]

•  
  Title page of Anti-Alkoran
•  
  Vatslav Budovetsin müəllifi olduğu "Anti-Alkoran" kitabının orijinalı. Praqanın Milli Muzeyində nümayiş etdirilir.
•  
  Binanın fasadındakı Budovetsin heykəli
•  
  Budovetsin son illər Praqada yaşadığı binanın görünüşü