Vasileyos Vatatzes (yunanca:Βασίλειος Βατάτζης; d. 1694-ö. 1748-dən sonra) — Osmanlı rumlarından olan və XVIII əsrdə yaşamış şəxs. Gənc yaşlarında olarkən o, Moskvada yaşamağa başlamış və buradan Səfəvi imperiyasına səfərlər etmişdir. Bu səfərlərdən birində Nadir xanla tanış olmuş və onunla yaxınlaşa bilmişdir. O, Nadir şah barədə rumca bioqrafiya yazmışdır. Bu bioqrafiyanın adı Persika adlanır və dövlətin 1720, 1730 və 1740-cı illəri barədə xeyli məlumat verir. Həmçinin o, Periegetikon adlanan səyahət gündəliyi yazmış və xəritə çəkmişdir. Yevangelos Venetisə görə, Vatatzes "İran sivilizasiyasının və Nadir şahın idarəçiliyinin heyranı" və "İran tarixi və hellenik-iranik araşdırmalar, İran tarixi üçün vacib müəllif" olmuşdur..[1] Lakin, onun əsəri müasir elm tərəfindən "böyük ölçüdə görməzlikdən gəlinmişdir".[1]
| Vasileyos Vatatzes | |
|---|---|
| yunanca:Βασίλειος Βατάτζης | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İstanbul, Osmanlı imperiyası |
| Vəfat tarixi | 1748-ci ildən sonra |
| Dini | Şərqi Ortodoks Kilsəsi |
| Fəaliyyəti |
Tacirlik Səyahət |
İstanbul yaxınlığında yerləşən və keçmişdə Therapeya adlanan məntəqədə dünyaya gəlmişdir. O, Vatatzes adlanan əsilzadə ailəninin nümayəndəsi idi.[1][2] Atası yunan ortodoks rahibi olmuş və Aya Sofiyada çalışmışdır. Onun 5 bacı-qardaşı var idi.[1]
14 yaşı olarkən Vatatzes Moskvaya getmiş və burada tacir olmuşdur. Sonrakı dönəmlərdə o, ən azı 3 dəfə Səfəvi imperiyasını ziyarət etmişdir.[1] 1713-cü ildə, o, Səfəvi imperiyasına tabe olan Şirvan bəylərbəyliyində yerləşən Dərbəndi və Şamaxını ziyarət etmişdir.[1] 3 il sonra - 1716-cı ildə o, yenidən Şirvana getmiş və buradan Gilan vilayətində yerləşən Rəştə, Qəzvinə, Savəyə, Quma, Kaşana, Səfəvilərin paytaxtı İsfahana səfər etmişdir.[1] Səfəri bitdikdən sonra isə, geriyə Ərdəbildən, Dərbənddən və Həştərxandan keçərək geri dönmüşdür.[1] Bir neçə ildən sonra - 1727/1728-ci illərdə yenidən səfər etmiş və bu dəfə Həştərxan-Aral gölü-Xivə-Buxara marşrutundan yararlanmışdır. Bu səfəri zamanı Məşhəddə, Mazandaranda və Gilanda bir müddət yaşamışdır.[1] Elə bu səfəri zamanı da Nadir xanla tanış olmuşdur.[1] Məşhəddə ikən o, Nadir xandan Rəşti işğal edən rus komandanı geenral Vasili Levasova məktub aparmışdır.[1]
Müasir tarixçi Yevangelos Venetisə görə, Vatatzes Səfəvi imperiyasından əlavə, Prussiyaya, Fransa krallığına, Hollandiya Respublikasına, Böyük Britaniyaya və Danimarkaya da 1732-ci ildən başlamaqla səfərlər etmişdir.[1] Vatatzesin 1733-cü ildən sonrakı taleyi barədə məlumatlar yoxdur.[1] Venetis Vatatzesin yazılarına əsaslanaraq əlavə edir ki, "o, Nadir şahın bioqrafiyasını tamamlamışdan əvvəl lazimi bilgiləri əldə etmək üçün o, Nadir xanın sarayında çox vaxt keçirmişdir.[1] Sarayda vaxt keçirməyə əlavə olaraq, o, həmçinin Nadirin yürüşlərində də iştirak etmişdir".[1] 1748-ci ildə Vatatzes Nadir şahın bioqrafiyasını rum dilində tamamlamışır. O, bundan başqa fars dilini bilmiş və xəritələr də çəkmişdir.[1]
Venetisə görə, Vatatzes "18-ci əsrdə Dunay knyazlıqlarının yunan maarifçiliyi ilə əlaqəli idi".[1] Həmçinin o, bildirir ki, Vatatzes öz əlyazmalarını ya Dunay Knyazlıqlarının yunan fənərlisi olan hakimlərinin sarayında yazıb, ya da ölümündən sonra orada çoxlu surətdə nəşr edilib. Hər halda, böyük ehtimalla Vatatzes fənərli hakimlərin məiyyətində idi.[1]
- Amantos, Konstantinos. Ἡ οἰκογένεια Βατάτζη [The Vatatzes family]. Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών (yunan). XI. 1951: 174–178. hdl:11615/15382.
- Sariyannis, Marinos. An Eighteenth-Century Ottoman Greek's Travel Account in Central Asia // İ. Şahin; B. Isakov; C. Buyar (redaktorlar ). CIÉPO Interim Symposium: The Central Asiatic Roots of Ottoman Culture. Istanbul. 2014. 47–60.
- Evangelos Venetis. Vasilios VATATZES. 2012.