Tomas Lermont (ing. Thomas Learmonth; 1220 – 1290) — XIII əsr şotland bardı. Əsərlərini orta ingilis dilində yazırdı. XIII əsr salnaməsində "Erkeldunlu Tomas" (indiki Erkeldun və ya Ersildun Bervikşirdə yerləşən Erlstoun adlanır) kimi xatırlanır.[1]
| Tomas Lermont | |
|---|---|
| ing. Thomas Learmonth | |
 | |
| Doğum tarixi | 1220 |
| Vəfat tarixi | 1290 |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tomas real şəxs olmuşdur, lakin əsrlər keçdikcə onun obrazı əfsanələrlə zənginləşərək kelt folklorunun bir hissəsinə çevrilmişdir. Əfsanələrdə o, misilsiz şair, müğənni və musiqiçi kimi təsvir edilir. O, gələcəyi görmək qabiliyyətinə malik olmuş və elflərlə ünsiyyətdə olmuşdur. Tomasın ən məşhur öncəgörməsi 19 mart 1286-cı ildə Şotlandiya kralı III Aleksandrın ölümünü əvvəlcədən deməsi hesab olunur.[2][3]
Tomas Haqqında Əfsanənin ən məşhur folklor mənbəyi XVII əsrə aid "Tomas-Rifmaçı" (ing. Thomas Rymer, Çayld 37) balladasıdır.[2][3] Balladada Tomasın mahnısı ilə Pəri Kraliçasının qəlbini fəth etdiyi, onun tərəfindən sehrli ölkəyə aparıldığı və orada kraliçanın sevgilisi olduğu nəql edilir. O, Pəri Kraliçasından öncəgörmə hədiyyəsi alır və əfsanəyə görə, Şotlandiya tarixində bir çox hadisəni əvvəlcədən xəbər verib. Ballada onu “Dürüst (Haqq) Tomas” adlandırır,[4][5][6] çünki heç vaxt yalan danışmadığına inanılırdı. Bəzi tarixçilər bu balladanın bütövlükdə Şotlandiya ədəbiyyatının başlanğıcı olduğunu düşünürlər.[7]
Tomas haqqında ən məşhur əsərlərdən biri də Redyard Kiplinqin "Dürüst Tomasın Son Mahnısı" (ing. The Last Rhyme of True Thomas, 1894) balladasıdır.[8][9] Əsər rus dilinə də tərcümə olunmuşdur. Balladada Şotlandiya kralı (ola bilsin, III Aleksandr) Toması cəngavər rütbəsi və torpaq sahələri ilə mükafatlandırmaq istəyir. Lakin bard dünya nemətləri ilə maraqlanmır və bildirir ki, o artıq Sehrli Krallığa sədaqət andı içib və dünyəvi sərvətlər elflərdən aldığı möcüzəvi hədiyyə ilə müqayisə oluna bilməz. Bunun əvəzinə Tomas özü krala üç mahnı hədiyyə edir və onun ruhunu üç dəfə sarsıdır: əvvəlcə ona günahlarını xatırladaraq ağladır, sonra döyüş ruhunu oyadır və nəhayət, ilk sevgisinin xatirələrini qaytarır.[10]
Amerikalı yazıçı Ellen Kaşner 1990-cı ildə "Tomas-Rifmaçı" adlı roman yazmışdır.[11] Bu romanda Tomasın pərilər ölkəsinə gedib orada bard kimi xidmət etməsi və Pəri Kraliçasının sevgilisi olması ilə bağlı ənənəvi əfsanə işlənmişdir.[12] Yazıçı həmçinin Tomasın ailə həyatı və elflər dünyasında başına gələn müxtəlif macəralar kimi əlavə süjet xətləri yaratmışdır.[13][14] Məsələn, Tomas öz mahnısı ilə sehrlənmiş cəngavərin ruhunu xilas edir. Fantastika yazıçısı Sergey Lukyanenko Tomas Rifmaçını "Sonuncu Növbətçi" əsərinə daxil etmişdir. Burada o, Şotlandiyanın Gecə Növbətçilərinin rəhbəri olan yüksək səviyyəli işıqlı magiya ustası Tomas (Heser ona Foma deyirdi) Lermont kimi təqdim olunur.[15] Tomasın obrazının açıq-aşkar təsiri H. L. Oldinin "Fantaziya" silsilə romanlarında da hiss olunur. Orada Tomas Binnori adlı personaj Tomas Rifmaçıdan ilhamlanaraq yaradılmışdır.[16]
Tomas Lermont bu günə qədər mövcud olan Lermontlar nəslinə mənsubdur. Onların ulu babası ilk dəfə 1057-ci ildə qeyd olunur.[17] O, Kral III Malkolm tərəfindən Makbetin məğlub edilməsində iştirakına görə mükafatlandırılmış və kralın fərmanı ilə Lermont soyadını almışdır (bu ad həmin dövrdə şərəfli hesab olunurdu). 1613-cü ildə bu nəsildən olan bir nəfər, polyak ordusunda zabit olan Corc (Georg) Lermont (təx. 1596—1633), rus çarı I Mixailin xidmətinə keçmiş, pravoslavlığı qəbul etmiş və Yuri Andreyeviç adı ilə Lermontov adlı rus zadəgan ailəsinin əsasını qoymuşdur.[18] Məşhur rus şairi Mixail Lermontov da bu nəslin nümayəndəsi və Tomas Rifmaçının nəsil şəcərəsindən hesab olunur. XVI əsrdə şair Corc Bayronun ulu babası, kral vəkili Qordon Bayron Marqaret Lermontla evlənmişdir. Bu səbəbdən Bayron da Tomas Rifmaçını öz ulu babalarından biri hesab edirdi.[19]
- ↑ Scott, 1803, Minstrelsy, II, p.309. "Robert de Brunne" here is another name for Robert Mannyng. Scott goes on to quote another source from a manuscript in French, but Thomas of "Engleterre" is likely Thomas of Britain.
- ↑ 1 2 Child Ballad #37. "Thomas the Rymer", Child, 1884, Pop. Ball. I, pp. 317–329
- ↑ 1 2 Child, 1892, Pop. Ball. IV, p.454–5
- ↑ Scott, 1803, Minstrelsy II, pp. 269–273: "Part 1, Ancient" which is prefaced "never before published"
- ↑ Jamieson, 1806, Vol. II, pp. 7–10: "procured in Scotland... before [he] knew that he was likely to be anticipated in its publication by Mr Scott" (p.7)
- ↑ Jamieson and Scott's printed in parallel in Murray, 1875. səh. liii–
- ↑ The Whole prophecie of Scotland, England, and some part of France and Denmark, prophesied by meruellous Merling, Beid, Berlington, Thomas Rymour, Waldhaue, Eltraine, Banester, and Sybilla, all according in one. Containing many strange and meruelous things. Edinburgh: Robert Waldegraue. 1603. (Repr. Edinburgh: The Bannatyne Club 1833; Later edition: Edinburgh: Andro Hart, 1615)
- ↑ "His prophecies are alluded to by Barbour, by Wintoun, and by Henry, the minstrel, or Blind Harry.. None of these authors, however, give the words of any of the Rhymer's vaticinations" (Scott 1803, Minstresy II, pp. 281–2)
- ↑ Scott, 1803, Minstrelsy II, p. 268
- ↑ This particular rendition from Latin into English can be found in, e.g.:Watson, Jean L. The history and scenery of Fife and Kinross. Andrew Elliot. 1875.
- ↑ Cooper, Helen, Galloway, Andrew (redaktor), "Literary reformations of the Middle Ages", The Cambridge Companion to Medieval English Culture, Cambridge University Press, 2011, 261–, ISBN 9780521856898
- ↑ Murray, 1875. səh. xlix, lxxxv. Murray received detailed report on the tree from Mr James Wood, Galashiels.
- ↑ Bronson, Bertrand H. "Mrs. Brown and the Ballad". California Folklore Quarterly. 4 (2). 1945: 129–140. doi:10.2307/1495675. JSTOR 149567.
- ↑ Perry, Ruth. Artistic Representation: The Famous Ballads of Anna Gordon, Mrs Brown // Pollak, Ellen (redaktor). A Cultural History of Women in the Age of Enlightenment. Cultural Histories. 4. Bloomsbury. 2012. 187–208. doi:10.5040/9781350048157-ch-008. hdl:1721.1/69940. ISBN 978-1-3500-4815-7.
- ↑ Rieuwerts, Sigrid. The Ballad Repertoire of Anna Gordon, Mrs Brown of Falkland. Scottish Text Society. 2011. ISBN 978-1897976326.; Reviewed by Julie Henigan in Journal of Folklore Research Reviews and by David Atkinson in Folk Music Journal (23 Dec 2011)
- ↑ Modernized as: "York was, London is, and Edinburgh shall be / The biggest and bonniest o' the three", Wilson, 1954. səh. 17
- ↑ Benet, W. C. "Sir Douglas Haig". The Caledonian. 19 (1). April 1919: 12–14.
- ↑ "Huntley Bank, a place on the descent of the Eildon Hills," Scott, Walter. Letters on Demonology and Witchcraft. G. Routledge and sons. 1887. səh. 112.
- ↑ Tait (sometimes written tate and tett), a lock of matted hair. Mackay's Dictionary (1888); Tate, tait, teat, tatte 2. "Lock, applied to hair" John Jamieson's Dictionary (Abridged, 1867).
Kisholm, Hyu, redaktorThomas of Erceldoune // Britannika Ensiklopediyası (XI). Cambridge University Press. 1911.
- Mətnlər
- Albrecht, William Price. The loathly lady in "Thomas of Erceldoune"; with a text of the poem printed in 1652. University of New Mexico publications in language and literature; no. 11. University of New Mexico Press. 1954. LCCN 55062031.
- — "A seventeenth-century text of Thomas of Erceldoune" (1954), Medium Ævum 23
- Chambers, Robert. The Popular Rhymes of Scotland. W. Hunter. 1826. ISBN 9780807822623.
- Chambers, Robert. Popular Rhymes, Fireside Stories, and Amusements of Scotland. William and Robert Chambers. 1842. [1]
- Chambers, Robert. The Popular rhymes of Scotland: New Edition. W. & R. Chambers. 1870. səh. 296.
- Child, Francis James. 37. Thomas Rymer // The English and Scottish Popular Ballads. I. Houghton Mifflin. 1884. 317–329.
- Child, Francis James. 37. Thomas Rymer // The English and Scottish Popular Ballads. IV. Houghton Mifflin. 1892. 454–5.
- Jamieson, Robert. Popular Ballads and Songs: From Tradition. 2. A. Constable and Company. 1806. 3–43.: "True Thomas and Queen of Elfland"
- Laing, David; Small, John, redaktorlar Thomas off Ersseldoune // Select remains of the ancient popular poetry of Scotland. W. Blackwood and Sons. 1885. 82–83, 142–165.
- Murray, James A. H., redaktorThe Romance and Prophecies of Thomas of Erceldoune: printed from five manuscripts; with illustrations from the prophetic literature of the 15th and 16th centuries. EETS O.S. 61. London: Trübner. 1875.
- Scott, Walter. Minstrelsy of the Scottish Border. II. James Ballantyne. 1803. 262–321.: "Thomas the Rhymer in Three Parts"
- Araşdırmalar
- Burnham, Josephine M. "A Study of Thomas of Erceldoune". PMLA. 23 (3). 1908: 375–. doi:10.2307/456793. JSTOR 456793.
- Lakowski, Romuald I. 'Perilously Fair': Titania, Galdriel, and the Fairy Queen of Medieval Romance // Croft, Janet Brennan (redaktor). Tolkien and Shakespeare: Essays on Shared Themes and Language. McFarland. 2007. 60–78. ISBN 9780786428274.
- Lyle, Emily. A Study of 'Thomas the Rhymer' and 'Tam Lin' in Literature and Tradition (Ph.D.). University of Leeds. 1967.
- Lyle, Emily. "A Reconsideration of the Place-Names in 'Thomas the Rhymer'". Scottish Studies. 13. 1969: 65–71.
- Lyle, E. B. Fairies and Folk: Approaches to the Scottish Ballad Tradition (snippet). Wissenschaftlicher Verlag Trier. 2007. səh. 10. ISBN 978-3884769577.
- Nelson, C. E. "The Origin and Tradition of the Ballad of 'Thomas Rhymer'". New Voices in American Studies. Purdue University Press. 1966: 138–. ISBN 0911198105.
- Utz, Richard. "Medieval Philology and Nationalism: The British and German Editors of Thomas of Erceldoune". Florilegium. 23 (2). 2006: 27–45.