Tivoli İtaliyanın Latsio regionunda yerləşən qədim bir şəhərdir və Roma şəhərindən təxminən 30 kilometr şərqdə yerləşir[3]. Bu şəhər Aniene çayının sahilində yerləşir və öz təbii gözəllikləri, xüsusilə şəlalələri ilə tanınır[4]. Tivoli həmçinin YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi siyahısına daxil olan iki mühüm tarixi abidəyə ev sahibliyi edir[5]. Şəhər əsrlər boyu həm strateji hərbi məntəqə, həm də istirahət mərkəzi kimi fəaliyyət göstərmişdir[6].
| Tivoli | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Tivoli | |||||
 | |||||
|
|||||
| 41°58′ şm. e. 12°48′ ş. u. | |||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Sahəsi |
|
||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 235 ± 1 m | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
|
||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +39 0774 | ||||
| Poçt indeksi | 00010, 00011, 00019 | ||||
| Nəqliyyat kodu | ROMA | ||||
| Digər | |||||
| comune.tivoli.rm.it | |||||
  Tivoli | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Qədim dövrlərdə Tibur adı ilə tanınan bu şəhərin tarixi Romanın özündən daha qədimdir və əfsanələrə görə eramızdan əvvəl 1215-ci ildə salınmışdır[7]. Roma imperiyası dövründə Tivoli sərin iqlimi və təmiz havası səbəbilə imperatorlar və varlı romalılar üçün məşhur yay iqamətgahına çevrilmişdi[3]. Orta əsrlərdə şəhər feodal mübarizələrinin mərkəzi olmuş, lakin sonradan Papa dövlətinin nəzarəti altına keçmişdir[6]. İntibah dövründə kardinal İppolito d'Este tərəfindən şəhərdə genişmiqyaslı tikinti və abadlıq işləri aparılmışdır[5].
Tivoli Tiburtin dağlarının yamaclarında yerləşir və buradan Roma düzənliyinə panoramik mənzərə açılır[3]. Şəhər Aniene çayının sahilində qərar tutub və bu çay şəhərin yaxınlığında məşhur şəlalələri yaradaraq əraziyə xüsusi gözəllik verir[6]. Ərazi geoloji baxımdan travertin daş yataqları ilə zəngindir və bu daşlar min illərdir tikintidə istifadə olunur[7]. İqlimi Aralıq dənizi tipinə aiddir, yayı isti və quraq, qışı isə mülayim və yağışlı keçir[8]. Şəhər Romadan daha yüksəkdə yerləşdiyi üçün yay aylarında havası paytaxtdan daha sərin olur və bu xüsusiyyət onu tarixən yay istirahəti üçün əlverişli etmişdir[4].
Şəhərin ən məşhur abidələrindən biri İntibah dövrü bağ sənətinin şah əsəri sayılan Villa d'Estedir və bura öz fəvvarələri ilə məşhurdur[5]. Digər mühüm abidə isə imperator Adrian tərəfindən tikdirilmiş və qədim Roma dünyasının ən böyük saray kompleksi olan Villa Adrianadır[9]. Şəhərdə həmçinin Aniene çayının yaratdığı möhtəşəm şəlalələri seyr etmək üçün Qreqoriana parkı mövcuddur[7]. Bundan əlavə, qədim dövrlərdən qalma Vesta məbədi və Sibilla məbədi də turistlərin diqqətini çəkən tarixi tikililər arasındadır[4].
Tivolinin iqtisadiyyatı əsasən turizm sektoruna və xidmət sahələrinə söykənir, çünki hər il minlərlə turist tarixi villaları ziyarət edir[3]. Şəhər həmçinin travertin daşının hasilatı ilə tanınır və bu daş növü "Lapis Tiburtinus" adı ilə məşhurdur[6]. Kənd təsərrüfatı sahəsində isə zeytun yağı istehsalı və üzümçülük əhəmiyyətli yer tutur[7].
Tivolinin mədəni həyatı həm qədim dini ənənələrə, həm də yerli qastronomik festivallara əsaslanır[7]. Şəhərin ən mühüm dini mərasimi orta əsrlərdən bəri hər il avqust ayında keçirilən "İnçinata" yürüşüdür[6]. Sentyabr ayında şəhərdə məşhur "Pizzutello" üzüm festivalı təşkil olunur və bu tədbir regionun kənd təsərrüfatı irsini nümayiş etdirir[4]. Tivoli həmçinin əsrlər boyu Avropa rəssamları və şairləri üçün "Grand Tour" səyahətinin əsas dayanacaqlarından biri olaraq incəsənət tarixində mühüm yer tutmuşdur[3].
Tivolinin keçmiş illərdəki demoqrafik göstəriciləri:
- ↑ Superficie di Comuni Province e Regioni italiane al 9 ottobre 2011. Italian National Institute of Statistics.
- ↑ https://demo.istat.it/?l=it.
- ↑ 1 2 3 4 5 "Tivoli | Italy, Map, Facts, & Population | Britannica". Encyclopedia Britannica (ingilis). İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ 1 2 3 4 "Tivoli". Italia.it (italyan). İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ 1 2 3 Centre, UNESCO World Heritage. "Villa d'Este, Tivoli". UNESCO World Heritage Centre (ingilis). İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ 1 2 3 4 5 "Tivoli - Enciclopedia". Treccani (italyan). İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ 1 2 3 4 5 "History of Tivoli: ancient origins and unique cultural heritage" (ingilis). 16 yanvar 2025. İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ "Tivoli climate: Average Temperature, weather by month, Tivoli weather averages - Climate-Data.org". en.climate-data.org (ingilis). İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.
- ↑ "Hadrian's Villa". www.coopculture.it (ingilis). İstifadə tarixi: 23 dekabr 2025.