Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinTərzi Avşar Azərbaycani — XVII əsr Azərbaycan şairi, “səbk-i hindi” (hind üslubu) poetik istiqamətinin görkəmli nümayəndələrindən biri. Onun yaradıcılığı həm fars, həm də Azərbaycan dillərində yazılmış poetik nümunələri ilə seçilir.
| Tərzi Avşar | |
|---|---|
| Doğum yeri | Tərzilu, Urmiya |
| Vəfat tarixi | 20 mart, 1678 |
| Vəfat yeri | Nəcəf |
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili |
 Tərzi Avşar Vikimənbədə | |
Tərzi Avşar Urmiyanın iki ağaclığında yerləşən Tərzilu kəndindəndir.[1] Tərzi Avşar haqqında məlumatlar əsasən Rzaqulu xan Hidayətin “Məcməül-füsəha” əsəri və sonrakı tədqiqatçıların qeydlərinə əsaslanır. Şairin həyat və yaradıcılığının sistemli öyrənilməsi sahəsində ilk ciddi araşdırmalar Məhəmməd Təməddün tərəfindən aparılmışdır. O, 1920-ci illərdə Berlində çıxan “İranşəhr” jurnalında Tərzi haqqında məqalə və onun şeirlərindən nümunələr dərc etdirmişdir.
Təməddün daha sonra şairin divanını bir neçə əlyazma əsasında tərtib etmiş və onu 931-ci ildə Urmiyada çap etdirmişdir. 1959-cu ildə həmin divanın ikinci nəşri Tehranda işıq üzü görmüşdür.
Tərzi yaradıcılığına Y. E. Bertels də xüsusi diqqət yetirmiş, onun “Tərzi Əfşar və onun yaradıcılığı” adlı geniş elmi oçerki sonralar alimin seçilmiş əsərlərinin beşinci cildinə daxil edilmişdir. Həmin tədqiqat, bəzi ziddiyyətli məqamlarına baxmayaraq, bu günədək şair haqqında ən dolğun elmi mənbələrdən biri hesab olunur.[2]
Tərzinin şeirlərindəki avtobioqrafik məqamlar onun həyatı haqqında müəyyən bilgilər verir. Əsərlərindən məlum olur ki, o, Səfəvi hökmdarları Şah Səfi (1629–1642) və II Şah Abbas Səfəvi (1642–1666) dövrlərində yaşamış, yəni XVII əsrin birinci yarısında fəaliyyət göstərmişdir.[1]
Nəsrabadi təzkirəsindəki məlumatlara əsasən, Tərzi XVII əsrin 70-ci illərində artıq vəfat etmişdi. Şair həm adı, həm də əsərlərindəki faktlara görə Avşar tayfasına mənsub idi. M. Təməddün onun Urmiya yaxınlığındakı Tərzlu kəndindən olduğunu yazmış, Y. Bertels isə əsaslı dəlil göstərmədən şairin Təbrizdən olması ehtimalını irəli sürmüşdür.
Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, “Tərzi” təxəllüsü onun yaratdığı yeni poetik “tərz”, yəni ifadə üslubu ilə bağlıdır.[2]
Tərzi öz tayfa mühitindən narazı idi. Şeirlərində Avşarların “vur-yıx” təbiətini tənqid etmiş və gənc yaşlarında İsfahana köçməsini böyük uğur saymışdır. O, fars dilində yazdığı bir beytlər toplusunda atasına duyduğu həsrəti belə ifadə edir:
“Ürəyimdə dərdim yoxdur, qoca atamdan ayrı düşməyimdən savayı... Ey səhər yeli, get, mənim salamımı atama çatdır və de: ‘Tərzi Avşar sənin fərağından o qədər ağlayıb ki, göydəki buludları xəcil edib!’”
Şairin atasına qovuşub-qovuşmadığı məlum deyil. Sarayda mövqe qazana bilməyən Tərzi sonralar çoxsaylı səyahətlərə çıxmışdır. O, İranı, Ərəbistanı, Qafqazı, eləcə də Hindistan, Kiçik Asiya (Rumu) və Avropanı gəzmişdir.
Tərzi Gəncədə (burada Nizaminin məzarını ziyarət etmiş), Muğan düzündə (“Dəşti-ədəm”), Şamaxıda, dəfələrlə Ərdəbil və Təbrizdə olmuş, səyahətlərinin sonunda yenidən İsfahana qayıtmışdır.
O dövrdə bir çox şairlər Hindistana köçsələr də, Tərzi “dünya malına görə getmədiyini” yazaraq İsfahanı üstün tutmuşdur.[2]
Tərzi ömrünün çox hissəsini maddi çətinliklər içində keçirmiş, lakin bu vəziyyətə ironik münasibətlə yanaşmışdır. Şairin ağır durumunu görən Şah Səfi ona ayda 9 tümən təqaüd təyin etmişdir. Lakin o, bu məbləği almaq üçün doqquz ay dövlət idarələrində müraciət etmişdir. Nəhayət, o, vəziyyəti bir rübai ilə şahın diqqətinə çatdırmış və təqaüdü 10 tümənə qaldırılmışdır. Ardınca daha bir rübai göndərərək məbləğin 12 tümənə yüksəldilməsini xahiş etmiş və bunu 12 imamın sayı ilə əlaqələndirmişdir. Görünür, bu istəyinə də nail olmuşdur.
II Şah Abbas isə Tərziyə daha lütfkarlıqla yanaşmış, onu evləndirərək sarayda işlə təmin etmişdir. Şair Abbasa çoxsaylı şeirlər həsr etmiş və onu minnətdarlıqla tərifləmişdir.[2]
Tərzinin poeziyası “səbk-i hindi” üslubuna daxildir. Onun əsərləri dil baxımından orijinal, ifadə cəhətdən fərqli, söz yaradıcılığı ilə seçilir. XVII əsr poeziyası “yeni tərz” və “tərz-e tazə” axtarışları ilə xarakterizə olunur.
Müasirləri Kəlim Kaşani, Saib Təbrizi, Qəni Kəşmiri və digərləri “yeni tərz” anlayışını daha çox tematik-estetik səviyyədə tətbiq edirdilərsə, Tərzi bu yeniliyi dil və lüğət səviyyəsində həyata keçirmişdir.
Onun əsərlərinin ən fərqli cəhəti orijinal söz yaradıcılığıdır. Məsələn, məsnəvisində və digər şeirlərində Duraq bəy, Qarlı ağa, Yağmur, Çavğun, Gökcə, Yarmış, Daşdəmur, Atluxan, Yoloğlu, Qılınc bəy, Xəncər bəy kimi orijinal türk adlarından istifadə etmişdir.[2]
Tərzinin divanında Azərbaycan dilində yazılmış bir neçə əsər də yer alır: bir qəsidə, bir qitə və üç rübai. Bu nümunələr onun ikidilli yaradıcılıq ənənəsinin göstəricisidir və XVII əsr Azərbaycan poeziyasının inkişafında mühüm mərhələ sayılır.[2]
- Tərzi Əfşar. Divan. Tehran, 1338.
- Məhəmmədəli Tərbiyət. Danişməndani-Azərbaycan. Bakı, 1987.
- Rzaqulu xan Hidayət. Məcməül-füsəha. Tehran, 1295.
- Həmid Araslı. XVII-XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi (Ali məktəblər üçün dərslik). Bakı: "Azərbaycan Universiteti" nəşriyyatı, 1956, s. 132-139.
- Е.Э.Бертельс. История литературы и культуры Ирана. М.: 1988.
- Çingizoğlu Ə., Avşar A. Avşarlar. Bakı: "Şərq" nəşriyyatı, 2008, s. 308. ISBN 9757698148