Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinTərəfdaşlıq və ya ortaqlıq — iki və ya daha çox şəxsin (fərdi sahibkarların, hüquqi şəxslərin və ya təşkilatların) müəyyən iqtisadi məqsədlərə çatmaq, gəlir əldə etmək və ya ortaq fəaliyyət göstərmək üçün müqavilə əsasında birləşdiyi hüquqi formadır.
Tərəfdaşlıqlar adətən mülki hüquq prinsiplərinə əsaslanır və iştirakçıların paylı məsuliyyəti ilə xarakterizə olunur. Hər bir tərəfdaş əmək, kapital və ya mülkiyyət şəklində töhfə verir və nəticədə əldə olunan gəlir və ya zərər əvvəlcədən razılaşdırılmış nisbətdə bölüşdürülür.
Tərəfdaşlıq formaları müxtəlif ölkələrin qanunvericilik sistemlərinə görə fərqlənir, lakin onların əsas məqsədi birgə sahibkarlıq fəaliyyətini hüquqi və iqtisadi baxımdan tənzimləməkdir.
Tərəfdaşlıq anlayışı çox qədim iqtisadi və hüquqi ənənələrə əsaslanır. Onun ilkin formaları Mesopotamiya və Qədim Misir kimi sivilizasiyalarda ticarət, sənətkarlıq və suvarma sistemlərinin idarə olunması üçün yaradılmış birgə fəaliyyət modellərində meydana çıxmışdır. Bu dövrdə tacirlər və sənətkarlar arasında qarşılıqlı etimada əsaslanan qeyri-rəsmi razılaşmalar tərəfdaşlığın ilkin nümunələri hesab olunur. Qədim Roma hüququnda tərəfdaşlıq anlayışı “societas” adlanırdı və bu, iki və ya daha çox şəxsin birgə qazanc əldə etmək məqsədilə bağladıqları müqavilə idi. Roma hüququ tərəfdaşlığın əsas prinsiplərini — qarşılıqlı razılıq, mənfəətin bölüşdürülməsi və risklərin paylaşılması — formalaşdırdı. Bu prinsiplər sonralar Avropa hüquq sistemlərinin əksəriyyətinə təsir göstərdi.[1]
Orta əsrlər dövründə Avropada ticarətin və şəhərlərin inkişafı ilə yanaşı, tərəfdaşlıq institutları da geniş yayıldı. İtaliya şəhər-dövlətlərində fəaliyyət göstərən compagnia və ya societas maris kimi ticarət birlikləri dəniz ticarəti və maliyyə əməliyyatları üçün əsas mexanizm rolunu oynayırdı. Venesiya və Cenova tacirləri bu modeli Aralıq dənizi boyunca tətbiq etdilər.[2]
XIV–XV əsrlərdə Avropada bank sisteminin və kapital axınının inkişafı nəticəsində daha kompleks ortaqlıqlar — komandit cəmiyyətlər (societas commendata) meydana gəldi. Bu modeldə bəzi tərəfdaşlar yalnız maliyyə qoyuluşu edir, digərləri isə idarəetmədə iştirak edirdi. Bu prinsip müasir məhdud məsuliyyətli cəmiyyət anlayışının hüquqi əsasını yaratdı.[3]
XVII–XVIII əsrlərdə Sənaye inqilabı ilə birlikdə tərəfdaşlıqlar daha çox formal və hüquqi çərçivəyə salındı. Böyük Britaniya və Fransa kimi ölkələrdə “Partnership Act” tipli qanunlar qəbul edildi və bu qanunlar müasir kommersiya hüququnun əsasını qoydu. Tərəfdaşlıq formaları, xüsusilə də ümumi tərəfdaşlıq və məhdud tərəfdaşlıq, sənaye müəssisələrinin və ticarət şirkətlərinin qurulmasında əsas təşkilati model oldu.[4]
XIX əsrdə tərəfdaşlıq anlayışı Şimali Amerika və Asiya ölkələrinə də yayıldı. ABŞ-da tərəfdaşlıqlar xüsusilə hüquq, bank, memarlıq və konsaltinq sahələrində geniş tətbiq olundu. XX əsrdə isə hüquqi sistemlərdə yeni formalar – məhdud məsuliyyətli tərəfdaşlıq (ing. limited liability partnership, LLP) və məhdud məsuliyyətli cəmiyyət (ing. limited liability company, LLC) yaradılaraq klassik tərəfdaşlıq modelinin risklərini azaldıb onun çevikliyini artırdı.[5]
Müasir dövrdə tərəfdaşlıq yalnız iqtisadi deyil, həm də ictimai sektor və qeyri-kommersiya sahəsi üçün mühüm idarəetmə modeli hesab olunur. Dövlət və özəl sektor arasında qurulan dövlət-özəl tərəfdaşlığı (ing. public–private partnership, PPP) bu modelin yeni mərhələsini təmsil edir. Bu format infrastruktur, səhiyyə, təhsil və texnologiya layihələrində qlobal səviyyədə tətbiq edilir.[6]
Tərəfdaşlığın yaranması üçün mütləq şəkildə bir tərəfdaşlıq sazişinin mövcudluğu tələb olunur, baxmayaraq ki, bu saziş yazılı formada olmasa belə hüquqi baxımdan tərəflər arasında qüvvədə sayılır. Ümumi hüquq sisteminə malik ölkələrdə yazılı tərəfdaşlıq sazişi qanuni tələb deyil, lakin tərəfdaşlar münasibətlərinin əsas şərtlərini aydın şəkildə müəyyən edən sazişdən faydalana bilərlər.[7]
Biznesdə iki və ya daha çox şirkət birgə müəssisə (Joint venture),[8] alıcı-satıcı münasibəti, strateji ittifaq və ya konsorsium şəklində əməkdaşlıq edə bilər. Bu cür əməkdaşlıqların məqsədi aşağıdakılardan biri və ya bir neçəsi ola bilər:
- bir şirkət üçün çox böyük və ya riskli olan sənaye və ya elmi layihə üzərində birgə işləmək,
- bazarda daha güclü mövqeyə sahib olmaq üçün qüvvələri birləşdirmək,
- bəzi ölkələrin qanunvericiliyinə uyğun şəkildə fəaliyyət göstərmək (məsələn, bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əcnəbi sərmayədarlar yalnız yerli sahibkarlarla tərəfdaşlıq şəklində investisiya qoya bilərlər).[9]
Bu hallarda tərəfdaşlıq prosesi birləşmə və satınalmalar əməliyyatlarına bənzər şəkildə strukturlaşdırıla bilər. Biznes və menecment sahəsində geniş ədəbiyyat tərəfdaşlıq sazişlərinin formalaşması və idarə edilməsinə həsr olunmuşdur.[10] Tədqiqatlar göstərir ki, kommersiya tərəfdaşlıqlarının təşkili zamanı həm rəsmi müqavilələr, həm də münasibətə əsaslanan mexanizmlər mühüm rol oynayır.[11]
Tərəfdaşlıqlar adətən tərəflər arasında mürəkkəb danışıqlar və qarşılıqlı çətinlikləri ehtiva edir. Burada ümumi məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi, güzəşt səviyyəsi, məsuliyyət sahələri, idarəetmə səlahiyyətləri və varislik, uğurun necə qiymətləndiriləcəyi və bölüşdürüləcəyi kimi məsələlər razılaşdırılmalıdır. Razılığa gəlindikdən sonra tərəfdaşlıq, xüsusilə sənədləşdirildikdə, mülki hüquq çərçivəsində hüquqi qüvvəyə malik olur.
Tərəfdaşlar sazişin açıq şəkildə müəyyən və icraedilən olmasını istəyirlərsə, adətən tərəfdaşlıq məqalələri (articles of partnership) tərtib edirlər. Lakin etibar və praktik yanaşma da vacibdir, çünki bütün detalların ilkin sazişdə əks olunması mümkün deyil. Buna görə də uzunmüddətli uğur üçün keyfiyyətli idarəetmə və aydın ünsiyyət əsas amillər sayılır.[12]
Adətən, rəsmi tərəfdaşlıq münasibətləri barədə məlumat ictimaiyyətə açıqlanır — bu, mətbuat relizi, qəzet elanı və ya ictimai qeydiyyat məlumatları vasitəsilə ola bilər.
- ↑ Padgett, John F.; McLean, Paul D. "Organizational Invention and Elite Transformation: The Birth of Partnership Systems in Renaissance Florence". American Journal of Sociology. 111 (5). 2006: 1463–1568. doi:10.1086/498470.
- ↑ Beerbühl, Margrit Schulte. "Networks of the Hanseatic League". EGO European History Online. 13 yanvar 2012. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2017.
- ↑ Jean Favier, Gold & Spices: the rise of commerce in the middle ages, Holmes & Meier Pub; 1st US edition, July 1998
- ↑ Enkhbold, Enerelt. "The role of the ortoq in the Mongol Empire in forming business partnerships". Central Asian Survey. 38 (4). 2019: 531–547. doi:10.1080/02634937.2019.1652799.
- ↑ Jairus Banaji (2007), "Islam, the Mediterranean and the rise of capitalism", Historical Materialism 15 (1): 47–74, Brill Publishers.
- ↑ Laiou, Angeliki E. The Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century. Dumbarton Oaks. 2008. ISBN 978-0884023326.
- ↑ [https://www.cliffsnotes.com/study-guides/accounting/accounting-principles-ii/partnerships/characteristics-of-a-partnership#:~:text=A%20partnership%20agreement%20may%20be,agreement%20should%20be%20in%20writing . "Tərəfdaşlığın xüsusiyyətləri"] (#bad_url). www.cliffsnotes.com. İstifadə tarixi: 30 yanvar 2024.
- ↑ Bamford, James; Ernst, David; Fubini, David G. "Launching a World-Class Joint Venture". Harvard Business Review. 82 (2). 3 fevral 2004: 90–100, 124. PMID 14971273. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2017.
- ↑ Coispeau, Olivier. Çində birləşmələr, satınalmalar və tərəfdaşlıqlar. World Scientific Publishing Co. 19 may 2015. səh. 311. doi:10.1142/9789814641036_fmatter. ISBN 978-9814641029.
- ↑ Holloway, Samuel S.; Parmigiani, Anne. "Dostluq və mənfəət uzlaşmır: təkrarlanan tərəfdaşlıqların performans nəticələri". Academy of Management Journal. 59 (2). 2016: 460–478. doi:10.5465/amj.2013.0581. ISSN 0001-4273.
- ↑ Poppo, Laura; Zenger, Todd. "Rəsmi müqavilələr və münasibətə əsaslanan idarəetmə bir-birini əvəz edir, yoxsa tamamlayır?". Strategic Management Journal (az.). 23 (8). 2002: 707–725. doi:10.1002/smj.249. ISSN 0143-2095.
- ↑ Zadek, Simon; Radovich, Sacha. "Birgə idarəetmənin idarə olunması" (PDF). John F. Kennedy School of Government. April 2006. İstifadə tarixi: 22 September 2017.[daimi ölü keçid]
Vikianbarda Tərəfdaşlıq ilə əlaqəli mediafayllar var.- Kisholm, Hyu, redaktorPartnership // Britannika Ensiklopediyası. 20 (XI). Cambridge University Press. 1911. 872–876.
