Sosial-siyasi oyunlar

Sosial-siyasi tarixin məhsulu olan oyunlardan biri Azərbaycanda “Müharibə” oyunudur. Bu oyunun digər variantı isə “Kıx” və “Atəş” oyunudur. İki və daha çox uşaqla oynanıla bilən bu oyunlarda uşaqlar əllərinə silaha bənzər bir çubuq alıb, ya da baş və işarət barmağı açıq digərləri yumulu vəziyyətdə sağ əlini silah formasında tutub gördükləri rəqib oyunçulara atəş açaraq oynanılır. Silahla vurulma zamanı “Müharibə” oyununda “dış-dış” deyə tapança səsi çıxarılır, “Kıx” oyununda kıx, “Atəş” oyununda isə atəş, bap-put kimi səslər çıxarılır. Bənzər şəkildə oynanılan bu oyunlar “Müharibə” oyunun variantları olub silahla savaşmaq, əsir almaq, öldürmək kimi müharibə-savaş səhnələri ilə zəngindir. Xüsusilə “Müharibə” oyununda 1941- 1945-ci illərdə alman faşizmi ilə aparılan savaş xatırladılır. Təkərləmələrdə alman faşizminə qarşı mübarizə əzminin tərbiyə edilməsi əsas amil kimi nəzərə çarpmaqdadır:^[1]

Sosial-siyasi tarixin məhsulu olan digər oyunlar isə qala mahiyyətində olan dairələrdə dayanan oyunçu və ya oyunçuların kəməri qoruduğu oyunlardır. Cəsarət, dözümlülük və cəldlik tələb edən bu tip oyunlarda qala keşiyində duraraq qoruyuculuq etmə, əsir düşmə, mübarizə aparma səhnələri bizə tarixdə olan qalaları işğal etmək üçün həyata keçirilən döyüşləri xatırladır. Qala döyüşləri ilə bağlı bu tip oyunlardan Azərbaycandakı “Dirədöymə” ilə Anadoludakı “Kəmər” eyni qaydada qrupla oynanılan, dairənin içindəki oyunçuların kəməri qoruduğu, dairənin xaricindəkilərin isə kəməri götürməyə çalışdığı bir oyundur. Hər iki oyunun da Azərbaycanda və Anadoluda bənzər şəkildə oynanılan müxtəlif növləri vardır. “Dirədöymə” oyununun “Turna vurdu”, yaxud “Cızıq Turnası”, “Qayış-Qayış”, “Çizik” kimi növləri vardır. “Dirədöymə” oyununun Anadolu versiyası olan “Kəmər”in isə, “Cıza girmə”, “Qayış”, “Kəmər turnası” növləri mövcuddur. Qala və əsir düşmə məsələləri olan müharibə oyunlarından “Tabya kapmaca” ilə “Atəşlik oyunu” bir-birinə bənzər iki oyundur. Anadolunun Təkirdağ bölgəsində iki qrup halında oynanılan bu oyunların məzmunu, əsir düşmədən bir qaladan digərinə atəş (od) aparmaqdır.^[1]

Sosial-siyasi tarixin məhsulu olan oyunların bir qismi siyasi-tarixi şəxsiyyətlərlə də bağlıdır. Bu tip oyunlardan biri Anadoluda oynanılan “Bezirgan Başı”dır. Oyunun əsas iştirakçılarından olan iki başkanın (başçının) adları çox maraq doğurur. Belə ki, başçıların birinin adı Atatürkün altın (qızıl) saatı, digəri isə Atatürkün altın bilərziyidir. Oyunda siyasi-tarixi şəxsiyyət olan Atatürkün adı və onun özəl əşyaları ilə yanaşı vəzifəyə seçilmə kimi sosial-siyasi məsələlər də əsas yer tutur.^[1]

Sosial-siyasi tarix və idarəçiliklə bağlı oyunlardan biri də “Şah-Vəzir oyunu” dur. İştirakçıları şah, vəzir, cəllad və oğru olan bu oyunda keçmişdə olan idarəçilik sistemi təsvir olunaraq oğruların vəzirin istəyi və xanın əmri ilə cəllad tərəfindən necə cəzalandırıldığı göstərilir. Azərbaycanda “Şah-Vəzir”, Anadoluda “Qatil kim?” oyunları bir-birinə bənzərdir. Hər iki oyun da kağızla oynanılır. Dörd balaca kağıza “Xan-Vəzir” oyununda şah, cəllad, oğru, tapan, “Qatil kim?” oyununda isə qatil, polis, boş və zonq yazılır. Daha çox qış aylarında ev şəraitində oynanılan bu oyunlar arasındakı əsas fərq, birində oğrunu, digərində isə qatili tapmaqdır. Həmçinin “Qatil kim?” oyunundan fərqli olaraq “Şah-Vəzir”də şahın istəyinə uyğun olaraq cəzalar tətbiq edilir.^[1]