Sisianova qarşı sui-qəsd
Sisianova qarşı sui-qəsd — Rusiya imperiyasının Qafqazdakı Baş Komandanı, general Pavel Dmitriyeviç Sisianovun Bakı yaxınlığında qətlə yetirilməsi hadisəsi. Bu sui-qəsd Rusiya-İran müharibəsi (1804-1813) dövründə baş vermiş mühüm hadisələrdən biri olub, Rusiya imperiyasının Qafqaz siyasətinə ciddi təsir göstərmişdir.
| Sisianova qarşı sui-qəsd | |||
|---|---|---|---|
| Rusiya-İran müharibəsi (1804-1813) | |||
 1846-cı ildə knyaz Sisianovun öldürüldüyü yerə yaxın Tomas Ayvazovun vəsaiti hesabına qoyulmuş obelisk abidə (1901-ci ildə ləğv edilib) | |||
| Tarix | 8 (20) fevral 1806, 20 fevral 1806 | ||
| Yeri | Bakı - "Qala qapıları" | ||
| Səbəbi | Rusiya imperiyasının Qafqazda, o cümlədən Bakı xanlığına qarşı işğalçı siyasəti | ||
| Nəticəsi |
Pavel Sisianovun öldürülməsi • Sisianovun ölümündən dərhal sonra rus qoşunları müvəqqəti olaraq Qızılyar istiqamətində geriyə çəkildi • Rusiya hökumətinin Bakı, Quba və Dərbənd xanlıqlarına qarşı sərt tədbirlərinin başlanması |
||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
General Pavel Sisianov Rusiya imperiyasının Qafqazda işğalçı siyasətini həyata keçirən əsas hərbi və siyasi fiqurlardan biri idi. Onun rəhbərliyi altında rus qoşunları bir sıra Azərbaycan xanlıqlarını işğal etmişdi. 1806-cı ilin əvvəllərində Sisianovun hədəfi Bakı xanlığını Rusiya tabeliyinə keçirmək idi.[1]
8 (20) fevral 1806-cı ildə general Pavel Sisianov Bakıya — "Qala qapıları" adlanan yerə gəlir. Onun məqsədi Bakı xanı Hüseynqulu xan ilə danışıqlar aparmaq idi. Danışıqlar zamanı Sisianov Bakı xanının əmisi oğlu İbrahim bəy tərəfindən qətlə yetirilir. Sisianovun başını kəsən xan və nökərləri onun başını özləri ilə götürüb şəhərə sığındılar. Sonralar Bakı xanı Sisianovun başını qacar şahına göndərdi. Görkəmli araşdırmaçılar Kozubskiy, İskəndərova və Mustafazadənin əldə etdikləri məlumatlara görə, bəzi ehtimallara görə, sui-qəsddə Şeyxəli xanın məsləhəti və şəxsən iştirakı olmuşdur.[2][1]
Sisianovun öldürülməsi Rusiya hökumətinin səbrini tükəndirdi və xüsusilə sui-qəsddə iştirakı ehtimal olunan Şeyxəli xanla hesabı bağlamaq qərarı verildi. Belə ki, Hüseynqulu xan tərəfindən Sisianovun qətlə yetirilməsində iştirakı, həmin vaxt onun Bakıda olması və bəzi məlumatlara görə, hətta Hüseynqulu xana bu qətli tövsiyə etməsi Rusiya hökumətinin Quba və Dərbəndin taleyi haqqında qərar verməsinə səbəb oldu.[3] Sisianovun ölümü Rusiya tərəfindən Bakının işğalını müvəqqəti olaraq dayandırsa da, qısa müddət sonra, 1806-cı ilin oktyabrında rus qoşunları Bakıya daxil olaraq Bakı xanlığına son qoydular.
Sisianovun ölümü ilə bağlı Tehranda Əxbari fiqh məktəbinin müəllimi olan Mirzə Məhəmməd Əxbari[fars.] haqqında bir hekayə mövcuddur. Belə ki, 1806-cı ildə Sisianov bəzi sərhəd əyalətlərini ələ keçirmiş və talanlar törətmişdi. Fətəli şah bu vəziyyətdən narahat idi. Mirzə Məhəmməd şahın yanına getdi və iddia etdi ki, Rus ordusunun komandanı Pavel Sisianovun başını qırx gün ərzində Fətəli şah Qacar üçün gətirə bilər. Əvəzində şahdan istəyi bu idi ki, Üsuli məzhəbinin müctəhidlərinin təlimlərini ləğv etsin və Əxbari məzhəbini rəvac versin. Fətəli şah onun istəyini qəbul etdi. Mirzə Məhəmməd isə Şah Əbdüləzimdə çilləyə (qırx günlük xüsusi ayin) oturdu və bəzi cadu əməllərini yerinə yetirməyə başladı. O, heyvani qidalardan imtina etdi, mumdan bir surət düzəltdi və qılıncla onun boynuna vurdu. Təsadüfən, qırx gün başa çatmamış Sisianovun başı şahın sarayına gətirildi. Lakin, Fətəli şah, Mirzə Məhəmmədin fövqəltəbii güclərinin gələcəkdə ona qarşı yönələ biləcəyindən qorxaraq, onu Ərəb İraqına sürgün etdi.[4]
- ↑ 1 2 Mustafazadə, 2005. səh. 214
- ↑ Искендерова, Марзия Сабир кызы. Мустафазаде, Т.Т.; Мамедова, Г.Н. (redaktorlar ). Бакинское ханство (rus). Bakı: Çaşıoğlu. 1999. 63. ISBN 0503020200-146. 4 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 fevral 2025. (#missing_name)
- ↑ Козубский, Евгений Иванович. История города Дербента (rus). Temir-Xan-Şura: Русская тип. 1906. 129–130. ISBN 000199_000009_003109263.
- ↑ Algar, Hamid. Religion and State in Iran 1785-1906: The Role of the Ulama in the Qajar Period (ingilis) (1-ci nəşr). University of California Press. 1969. 64–66.
Mustafazadə, Tofiq. Quba xanlığı (PDF) (az.). Bakı: Elm. 2005. 480.