Yunan mifologiyasında Siren və ya sirenalar (q.yun. Σειρήν,Seirḗn; cəmdə: q.yun. Σειρῆνες, Seirênes) — insanabənzər dişi varlıqlar, cazibədar səsləri ilə tanınırlar. Onlar Odisseya əsərində təsvir olunur; burada Odissey dənizçilərinin həyatını xilas edir.[1] Roma şairləri onları Sirenum Skopuli adlı kiçik adalarda yerləşdirirdilər. Sonralar bəzi rasional izah edilən ənənələrdə, "çiçəkli" Antemoessa (və ya Antemusa) adasının coğrafi mövqeyi müəyyən edilmişdir:[2] bəzən Pelorum burnu, bəzən də Paestum yaxınlığında yerləşən Sirenuse adaları və ya Kapri adası kimi göstərilmişdir. Bu ərazilərin hamısı qayalıq və uçurumlarla əhatələnmişdi.[3]
Sirenalar orta əsrlər dövründə xristian incəsənətində qadının təmsil etdiyi təhlükəli cazibənin simvolu kimi istifadə olunmağa davam etmişdir. "Siren" sözü həmçinin cazibədar və eyni zamanda təhlükəli hesab edilən qadınlar üçün jarqon kimi işlədilir.[4]
Sirenaların adının etimologiyası mübahisəlidir. Robert Biks bu adın yunan mənşəli olmadığını irəli sürmüşdür.[5] Digərləri isə bu adı σειρά (seirá, "ip, kəndir") və εἴρω (eírō, "bağlamaq, birləşdirmək") sözləri ilə əlaqələndirirlər. Bu mənada "bağlayan, dolaşdıran" mənasını verə bilər, yəni mahnıları ilə insanları özlərinə cəlb edib "bağlayan" varlıqlar kimi təsvir olunurlar.[6] Bu izah Odisseya əsərində Odisseyin sirenaların mahnısına tab gətirmək üçün gəminin dirəyinə bağlanması səhnəsi ilə əlaqələndirilir.[7]
Sirenalar sonralar tez-tez su pərisi (mermaid) anlayışı ilə eyniləşdirildi və insan yuxarı bədəninə, balıq quyruğuna malik varlıqlar kimi təsvir edilməyə başladı. Bu təsvir xüsusilə orta əsrlərdə məşhurlaşdı. Sirenalar haqqında bu qarışıqlıq orta əsr "Fiziologus" və bestiariyalar vasitəsilə yayılmışdır.[8]
Yunan mifologiyasında sirenalar ilk dəfə Homerin Odisseya əsərində xatırlanır.[9] Homer onların fiziki xüsusiyyətlərini təsvir etmədiyindən, oxucular onların görüntüsünü öz təsəvvürlərinə buraxırdılar. Apollonius Rodios (e.ə. III əsr) "Arqonavtika" əsərində sirenaları qadın-quş qarışığı kimi təsvir edən ilk yazıçı olmuşdur.
E.ə. VII əsrdən etibarən sirenalar incəsənətdə insan başlı quşlar kimi təsvir olunmağa başlandı. Onların təsviri Misir dinindəki ba-quşuna bənzəyirdi. Erkən Yunan sənətində sirenalar adətən böyük quş bədəninə, qadın başına, lələklərə və pulcuqlu ayaqlara malik varlıqlar kimi göstərilirdi. Sonralar isə insan yuxarı bədəni və quş ayaqları ilə qanadlı və ya qanadsız varlıqlar kimi təsvir edilirdi.[10]
Onlar tez-tez lira, kifara və ya avlos (musiqi alətləri) çalaraq göstərilirdi.[11] X əsrə aid Bizans lüğəti olan "Suda"da sirenaların ya sinəsindən yuxarı hissəsinin sərçəyə, aşağısının isə qadına bənzədiyi, ya da onların qadın sifətli kiçik quşlar olduğu bildirilir.[12][13]
Əvvəlcə sirenalar həm kişi, həm də qadın kimi təsvir olunurdu, lakin e.ə. V əsrdən etibarən kişi sirenalar sənətdən yox olmuşdur.[14]
Təxminən 1235-ci ilə aid ingilis bestiarisindən bir miniatura – dənizçiləri ovsunlamağa çalışan sirena və bəzi klassik dövr nümunələrində sirenalar artıq su pərisi kimi təsvir olunmuşdu.[15][16]
Sirenalar e.ə. III əsrə aid bəzi təsvirlərdə "tritonessalar" (dişi tritonlar) kimi göstərilmişdir. Afina şəhərində tapılmış torpaq qab üzərində sirenalar su pərisi kimi təsvir olunmuşdur. Roma dövrünə aid terrakota yağ lampasında sirenalar su pərisi formasında təsvir edilmişdir. Sirenanın ilk dəfə su pərisi kimi təsvir edildiyi məlum olan yazılı mənbə VIII əsrə aid "Liber Monstrorum" (Latın-canavarlar kitabı) əsəridir. Burada sirenalar haqqında "onlar gənc qızlar kimi görünürlər... lakin balıq pulcuqlu quyruğa malikdirlər" yazılmışdır.[17]
Orta əsrlərdə sirenalar Fizioloqus və onun davamı olan bestiariyalar adlı illüstrasiyalı əlyazmalarda təsvir olunurdu. IX əsrə aid Berne Fizioloqusunda sirena yarı qadın, yarı balıq kimi təsvir edilmişdir. Bununla belə, bəzi təsvirlərdə sirenalar qanadlı və caynaqlı quş-balıq hibridləri kimi göstərilməyə davam edirdi.
Sofoklun bir fraqmentinə görə, sirenaların atası Forkis idi, lakin onlar adətən Ahelos çayı tanrısının qızları kimi tanınırdılar. Onların anaları isə müxtəlif mənbələrdə fərqli adlarla qeyd olunur,:[18]
- Terpsixora (Musa)
- Melpomene (Musa)
- Kalliope (Musa)
- Sterope (Kral Portayonun qızı)
Evripidin Helen pyesində Helen öz dərdini "qanadlı bakirələr, Yer qızları (Xton)" deyə çağıraraq sirenalardan kömək istəyir. Onlar dənizçiləri ovsunlamaqla məşhur olsalar da, yunanlar sirenaları çiçəklərlə bəzənmiş çəmənlikdə təsvir etmiş və dəniz tanrıları kimi qəbul etməmişdilər.[19]
Epimenid isə sirenaların Okeanos və Ge adlı tanrılardan törədiyini iddia etmişdir. Sirenalar Odisseyada və digər yunan əfsanələrində tez-tez xatırlanır.[20]
Sirenaların sayı fərqli mənbələrdə 2-dən 8-ə qədər dəyişir. Homer onların sayını iki kimi göstərir. Daha sonrakı mənbələrdə adları belə qeyd olunur:[21][22]
- Peisinoe, Aglaope, Thelxiepeia
- Aglaonoe, Aglaopheme, Thelxiepeia
- Parthenope, Ligeia, Leucosia
- Thelxinoe, Molpe, Aglaophonos
- Thelxiepeia, Peisinoe, Ligeia
- Teles, Raidne, Molpe, Thelxiope
Bir qədim vaza üzərində isə Himerope və Thelxiepeia adlarına rast gəlinmişdir.
_01.jpg)
Ovidiusun (e.ə. 43 – e. 17) yazdığına görə, sirenlər gənc Persefonanın yoldaşları idilər. Demeter, Hades tərəfindən qaçırıldıqdan sonra Persefonu axtarsınlar deyə, onlara qanadlar verdi.[23] Lakin Hyqinusun (e.ə. 64 – e. 17) "Fabulae" əsərində Demeterin sirenləri Persefonun qaçırılmasına mane ola bilmədikləri üçün lənətlədiyi bildirilir. Hyqinusa görə, sirenlər yalnız onların mahnılarını eşidən insanlar yanlarından sağ-salamat keçə bilənə qədər yaşamağa məhkum idilər.[24]
Bir əfsanəyə görə, tanrıların kraliçası Hera sirenləri muzalarla mahnı yarışına girməyə inandırır. Muzalar yarışmada qalib gəlir və sirenlərin bütün lələklərini yolub, onlardan özlərinə tac düzəldirlər.[25] Bizanslı Stefanın yazdığına görə, sirenlər yarışda uduzduqlarına görə ağarır və Aptera ("lələksiz") yaxınlığındakı dənizə düşərək, Lükey ("ağlar") adlanan adaları əmələ gətirirlər.[26]
E.ə. III əsrə aid "Arqonavtika" əsərində Yasona Kiron tərəfindən xəbərdarlıq edilir ki, onun səfəri üçün Orfey vacib olacaq. Orfey sirenlərin səslərini eşidəndə öz lirini götürüb elə gözəl musiqi ifa edir ki, onların səsləri batır. Lakin gəmi heyətindən iti qulaqlı qəhrəman Butes sirenlərin mahnısını eşidir və dənizə tullanır, lakin onu Afina ilahəsi xilas edir.[12]
Odissey sirenlərin ona nə oxuduğunu bilmək istəyirdi. Kirkenin məsləhəti ilə, dənizçilərinin hamısının qulaqlarını mumla bağlatdırır və özünü gəminin dirəyinə bağlatdırır.[27] O, sirenlərin möhtəşəm mahnısını eşidəndə əmr edir ki, onu buraxsınlar, lakin dənizçilər onu daha möhkəm bağlayırlar. Onların mahnılarının təsirindən çıxdıqdan sonra Odissey qaşlarını çataraq azad olunmaq istədiyini bildirir. Bəzi sonrakı müəlliflər qeyd edirlər ki,[13] sirenlər, əgər kim isə onların oxuduqlarını dinləyib xilas olsaydı, ölməyə məhkum idilər və Odissey keçəndən sonra onlar özlərini dənizə ataraq həlak oldular.[28]
- ↑ Scholiast on Homer, Odyssey 12.168 with Hesiod as the authority, translated by Evelyn-White
- ↑ Strabo i. 22; Eustathius of Thessalonica's Homeric commentaries §1709; Servius I.e.
- ↑ "We must steer clear of the sirens, their enchanting song, their meadow starred with flowers" is Robert Fagles's rendering of Odyssey 12.158–9.
- ↑ "Siren". dictionary.cambridge.org. Cambridge Dictionary. İstifadə tarixi: 27 February 2024.
- ↑ Cf. the entry in Wiktionary and the entry in the Online Etymology Dictionary.
- ↑ Robert S. P. Beekes, Etymological Dictionary of Greek, Brill, 2009, p. 1316 f.
- ↑ Lectura Dantis: Purgatorio. Allen Mandelbaum, Anthony Oldcorn, Charles Ross. Berkeley: University of California Press. 2008. ISBN 978-0-520-94052-9. OCLC 193827830.
- ↑ Homer, Odyssey, book 12.
- ↑ Mittman, Asa Simon; Dendle, Peter J. The Ashgate research companion to monsters and the monstrous. London: Routledge. 2016. səh. 352. ISBN 9781351894326. OCLC 1021205658.
- ↑ "Suda on-line". 2015-09-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-01-30.
- ↑ Tsiafakis, Despoina. "Pelora: Fabulous Creatures and/or Demons of Death?". The Centaur's Smile: The Human Animal in Early Greek Art. 2003: 73–104.
- ↑ 1 2 Apollonius Rhodius, Argonautica IV, 891–919. Robert Cooper Seaton ed., tr. (2012), p. 354ff.
- ↑ 1 2 Knight, Virginia. The Renewal of Epic: Responses to Homer in the Argonautica of Apollonius. E. J. Brill. 1995. səh. 201. ISBN 9789004329775.
- ↑ "CU Classics – Greek Vase Exhibit – Essays – Sirens". www.colorado.edu. 2016-06-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-20.
- ↑ Şablon:Harvp, quoting Orchard (1995)'s translation.
- ↑ Orchard, Andy. "Etext: Liber monstrorum (fr the Beowulf Manuscript)". members.shaw.ca. 2005-01-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Apollodorus, Epitome 7.18; Hyginus, Fabulae Preface, 125 & 141; Tzetzes, Chiliades, 1.14, line 339 & 348
- ↑ Sophocles, fragment 861; Fowler, p. 31; Plutarch, Quaestiones Convivales – Symposiacs, Moralia 9.14.6
- ↑ Apollonius of Rhodes, Argonautica 4.892; Nonnus, Dionysiaca 13.309; Tzetzes, Chiliades, 1.14, line 338 & 348
- ↑ Epimenides, fr. 8, suppl = Fowler, p. 13 (2013)
- ↑ Page, Michael; Ingpen, Robert. Encyclopedia of Things That Never Were. New York: Viking Penguin Inc. 1987. səh. 211. ISBN 0-670-81607-8.
- ↑ Homer, Odyssey 12.52
- ↑ Pseudo-Hyginus, Fabulae 141 (trans. Grant).
- ↑ Ovid, Metamorphoses V, 551.
- ↑ Lemprière 768.
- ↑ Caroline M. Galt, "A marble fragment at Mount Holyoke College from the Cretan city of Aptera", Art and Archaeology 6 (1920:150).
- ↑ Odyssey XII, 39.
- ↑ Hyginus, Fabulae 141; Lycophron, Alexandra 712 ff.
- Clark, Willene B. A Medieval Book of Beasts: The Second-family Bestiary: Commentary, Art, Text and Translation. Boydell Press. 2006. ISBN 9780851156828.
- Druce, G. C., "Some Abnormal and Composite Human Forms in English Church Architecture", The Archaeological Journal, 72, 1915, The Bird-siren, 169–172; The Fish-siren, pp. 172–177, doi:10.1080/00665983.1915.10853279
- Fowler, R. L. (2013), Early Greek Mythography: Volume 2: Commentary, Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0198147411.
- George, Wilma B.; Yapp, William Brunsdon. The Naming of the Beasts: Natural History in the Medieval Bestiary. Duckworth. 1991. 99–100. ISBN 9780715622384.
- Hardwick, Paul, English Medieval Misericords: The Margins of Meaning, Boydell Press, 2011, ISBN 9781843836599
- Harrison, Jane Ellen (1922) (3rd ed.) Prolegomena to the Study of Greek Religion. London: C.J. Clay and Sons.
- Holford-Strevens, Leofranc, 1. Sirens in Antiquity and the Middle Ages // Austern, Linda Phyllis; Naroditskaya, Inna (redaktorlar ), Music of the Siren, Bloomington: Indiana University Press, 2006, 16–50, ISBN 9780253112071
- Homer, The Odyssey
- Lemprière, John (1827) (6th ed.). A Classical Dictionary;.... New York: Evert Duyckinck, Collins & Co., Collins & Hannay, G. & C. Carvill, and O. A. Roorbach. as mentioned in the scriptures
- Pakis, Valentine A. "Contextual Duplicity and Textual Variation: The Siren and Onocentaur in the Physiologus Tradition". Mediaevistik. 23. 2010: 115–185. doi:10.3726/83014_115. JSTOR 42587769.
- Sophocles, Fragments, Edited and translated by Hugh Lloyd-Jones, Loeb Classical Library No. 483. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1996. ISBN 978-0-674-99532-1. Online version at Harvard University Press.
- Siegfried de Rachewiltz, De Sirenibus: An Inquiry into Sirens from Homer to Shakespeare, 1987: chs: "Some notes on posthomeric sirens; Christian sirens; Boccaccio's siren and her legacy; The Sirens' mirror; The siren as emblem the emblem as siren; Shakespeare's siren tears; brief survey of siren scholarship; the siren in folklore; bibliography"
- "Siren's Lament", a story based around one writer's perception of sirens. Though most lore in the story does not match up with lore we associate with the wide onlook of sirens, it does contain useful information.
