Seysmik risk — zəlzələ nəticəsində binaya, sistemə və ya digər obyektə dəyən ziyan. Seysmik risk idarəetmə məqsədləri üçün müəyyən bir müddət ərzində baş verə biləcək təhlükəli hadisələrin potensial, iqtisadi, sosial və ekoloji nəticələri kimi müəyyən edilmişdir. Əgər Yüksək seysmik təhlükə zonasında yerləşən bina seysmik mühəndislik prinsiplərinə uyğun tikilərsə daha az risk altında olar.
Seysmik riskin səviyyəsini əsasən iki amil təyin edir:
- Seysmik təhlükə, yəni ərazidə müəyyən seys-mik effektin təzahürü ehtimalı
- Seysmik dayanıqlıq - fiziki obyektlərin zəlzələ¬lər nəticəsində zədələnmə dərəcəsi ehtimalı
Seysmik riskin təyini
Seysmik riskin müəyyən edilməsi risklərin idarə edilməsində mühüm addım olan riskin azaldılması ilə bağlı qərarların qəbulu prosesinin əsasını təşkil edir. Böyük şirkətlər və digər müəssisələr (məsələn, yerli hökumətlər) binaların strukturunun möhkəmləndirilməsi və ya fövqəladə halların planlaşdırılması kimi digər risklərin azaldılması tədbirləri üçün məhdud vəsaitlərin ən yaxşı şəkildə necə ayrılacağını müəyyən etmək üçün əmlak "portfellərini" təhlil edir. İri şirkətlər və digər qurumlar binalarının strukturunun yenidən qurulmasına və ya şəraitin planlaşdırılmasına, eləcə də digər risklərin azaldılmasına yönəlib. Seysmik risk seysmik modelləşdirmə kompüter proqramlarından istifadə etməklə müəyyən edilir. Məsələn HAZUS kompüter proqramı.
1999-cu ildə ASTM, adətən Ehtimal olunan Maksimum Zərər və ya PML tədqiqatları kimi tanınan kommersiya mülkiyyəti üçün seysmik itki təxminlərinin hesabatı üçün təlimatlar hazırladı. Bu təlimatlar işin həcmini, rəyçinin ixtisaslarını və itki təxminlərini bildirmək üçün müvafiq terminologiyanı müəyyən edir.
Seysmik riskin azaldılması
Seysmik risk fövqəladə hallara reaksiyanı təkmilləşdirən və əsas infrastrukturu təkmilləşdirən aktiv proqramlarla azaldıla bilər. Zəlzələyə hazırlıq anlayışları zəlzələ nəticəsində yaranan fövqəladə halların planlaşdırılmasına kömək edə bilər. Bina kodları seysmik riski idarə etməyə kömək etmək üçün nəzərdə tutulub və seysmik yer hərəkətinin binalara təsiri haqqında daha çox məlumat əldə olunduqca yenilənir. Zəlzələlərdən dəyən zərərin azaldılmasının aktiv təkmilləşdirilməsinin bu növü seysmik retrofit kimi tanınır. Bununla belə, dəyişikliklər ümumiyyətlə icmada seysmik riski dərhal yaxşılaşdırmır, çünki mövcud binaların düzəlişlərə cavab verməsi üçün nadir hallarda təkmilləşdirilməsi tələb olunur.
Azərbaycan ərazisinin seysmik riski
Bakı şəhərinə əsas seysmik təhlükə Abşeron yarımadasına yaxın olan (50-60 km-dən 100 km-ə qədər məsafədə) Xəzər dənizi və Şamaxı bölgəsindəki zəlzələ ocaqlarından gözlənilir. 1961, 1963-cü illərdə Abşerondan şimalda baş vermiş zəlzələlər Bakı şəhərini 6-7 bal intensivliyində titrətmişdir. Xəzər dənizində sonuncu güclü zəlzələ 2000-ci ilin noyabr ayının 25-də Abşeronun cənubunda olmuşdur. Ümumilikdə Bakı şəhərində 6-7 bal intensivliklə hiss olunan bu zəlzələ mühəndisi-geoloji şəraitdən asılı olaraq şəhərin ayrı-ayrı hissələrini müxtəlif səviyyədə titrətmişdir. Ən yüksək intensivlik şəhərin sahilyanı və mərkəzi hissələrində müşahidə edilmişdir. Burada qruntlar daha çox sulu, yeraltı suların səviyyəsi yer səthinə yaxındır.
Şəhərin müxtəlif hissələrində aparılmış seysmik mikrorayonlaşdırma işlərinin analizi göstərir ki, qeyd olunan mühəndisi-geoloji və hidrogeoloji şəraitlərə görə Bakının Səbail, Xətai rayonlarının sahilyanı hissələrində və Nəsimi rayonunun bəzi sahələrində seysmik effekt MSK-64 şkalası üzrə 9 bala qədər təzahür edə bilər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- 2021-09-07 at the Wayback Machine 250TH ANNIVERSARY OF THE 1755 LISBON EARTHQUAKE
- . www.fema.gov. 30 January 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 January 2022.
- . 2013-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-26.
- Craig Taylor and Erik VanMarcke, redaktor. Reston, VA: ASCE, TCLEE. 2002. ISBN 9780784406236. 2013-12-03 tarixində arxivləşdirilib.
Xarici keçidlər