Saule (lit. Saulė, latış. Saule, Şablon:Lang-prg) — Günəş tanrıçası, Litva və Latış mifologiyalarında ümumi Baltik Günəş ilahəsi. Litva və latış dillərində "Saulė" sözü həmçinin Günəşin ümumi adı kimi istifadə olunur və protobalt köklü Sauliā > Saulē formasından yaranmışdır.[1]
| Saule | |
|---|---|
 | |
| Cinsi | qadın[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Saule ən qüdrətli ilahələrdən biridir, Günəşin özü olan tanrıça kimi qəbul edilir və Yerdəki bütün həyatın varlığına cavabdehdir. O, xüsusilə yetimlər və bədbəxt insanlar üçün himayədar sayılır. Litva və latış dillərində "pasaulis" və "pasaule" sözləri "Günəşin altındakı yer" mənasını verir və bu, dünyanı ifadə etmək üçün istifadə olunur.[2]
Saulenin adı Litva mifologiyası haqqında ən qədim yazılı mənbələrdən birində qeyd olunmuşdur. 1261-ci ildə slavyan dilində tərcümə edilən "Xronika"da bir dəmirçi – Telavelis Günəşi düzəldib göyə tullayır.[3] Xristian missioneri İeronim Praqa (1369–1440) üç il Litvanı xristianlaşdırmağa çalışıb və sonradan Saulenin oğurlanması haqqında bir mif nəql edib. Güclü bir kral onu qüllədə saxlamış, lakin Zodiak (Signa Zodiaci) adlı qüvvə onu nəhəng bir çəkiclə xilas etmişdir. İeronim iddia edirdi ki, o, şəxsən həmin çəkici görüb və yerli əhali ona sitayiş edirdi.[4]
Saule və Menu/Miness (Ay) ər-arvad idilər. Menu Auşrineyə (Səhər ulduzu/Venera) aşiq oldu və ona görə Perkunas (göy gurultusu tanrısı) onu cəzalandırdı. Bu cəza haqqında müxtəlif versiyalar mövcuddur:
Bir versiyaya görə, Menu iki hissəyə bölünmüşdür və hər ay bu cəza təkrarlanır. Başqa bir mifə görə, Saule və Menu boşandılar, amma hər ikisi qızları – Yer (Žemina) ilə görüşmək istəyirdilər.[5] Buna görə Günəş gündüz, Ay isə gecə görünür. Üçüncü mifə əsasən, ya Dievas (ali tanrı), ya da Saule Menuya cəza olaraq üzünü eybəcərləşdirmişdir.[6] Digər miflərdə Auşrine həm Saulenin qızı, həm də qulluqçusu kimi təsvir edilir. O, hər səhər Günəş üçün ocaq qalayır və onu yeni bir səfərə hazırlayır. Axşam ulduzu Vakarinə isə Saulenin yatağını hazırlayır. Litva mifologiyasında Saule digər planetlərin anası sayılır:[6]
- İndraja (Yupiter)
- Selia (Saturn)
- Žiezdrė (Mars)
- Vaivora (Merkuri)
Saulenin bayramı yay gündönümündə qeyd edilirdi.[7] Litvalıların "Rasos" bayramı (xristianlıq dövründə "Şv. Yonas" bayramına çevrilmişdir) və latışların "Līgo" (xristianlıqdan sonra "Jāņi") festivalları Günəşə həsr olunmuşdur.[8] Bu bayramlarda çələng hörmək, sehrli qıjı çiçəyi axtarmaq, tonqallar yandırmaq, alov ətrafında rəqs etmək və üzərindən tullanmaq ənənələri vardı.[9] Qış gündönümü də Saulenin qayıdışı kimi qeyd edilirdi. Litvalıların "Kučios" və latışların "Ziemassvētki" bayramları sonradan Milada (Milad bayramına) çevrildi.[10] Ekinokslarda da Saule ilə bağlı mərasimlər keçirilirdi.Latış xalq mahnılarında Saule və qızları qızıl saplardan toxunmuş şallar geyinir və qızılı ayaqqabı geyinir.[11] O, həmçinin gümüş, qızıl və ya ipək paltar, parlaq tac taxmış şəkildə təsvir edilir. Bəzi miflərdə Saule səhərlər "qırmızı" (sārta) və ya "qırmızı ağacın üstündə" olaraq təsvir edilir. O, qızılı alətlər və paltar daşıyır:[12][13][14]
- qızıl ayaqqabılar
- şərf
- kəmər və qızıl qayıq (gecə səyahətləri üçün)
Digər miflərdə isə o, qızıl üzüklər, qızıl lentlər, qızıl tac taxır.[15] Litva ənənəsində Günəş "qızıl təkər" və ya "qızıl dairə" kimi təsvir edilir və gün batarkən dağdan yuvarlanır.[16]
- ↑ Baltic etymology
- ↑ Jonas Trikūnas, redaktorOf Gods & Holidays: The Baltic Heritage. Tvermė. 1999. 120–124. ISBN 9986-476-27-5.
- ↑ Beresnevičius, Gintaras. "Lithuanian Religion and Mythology". Anthology of Lithuanian Ethnoculture. Lithuanian Folk Culture Centre. 2014-05-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Beresnevičius, Gintaras. Lietuvių religija ir mitologija: sisteminė studija (litva) (2nd). Vilnius: Tyto alba. 2008. 23–24. ISBN 978-9986-16-580-4.
- ↑ Laurinkienė, Nijolė. "Pasaulio kūrimo motyvai lietuvių pasakojamojoje tautosakoje". Liaudies kultūra (litva). 2002: 8–15.
- ↑ 1 2 Jonas Trikūnas, redaktorOf Gods & Holidays: The Baltic Heritage. Tvermė. 1999. 75–77. ISBN 9986-476-27-5.
- ↑ Straižys, Vytautas; Klimka, Libertas. "The Cosmology of the Ancient Balts". Journal for the History of Astronomy. 28 (22). February 1997: S57–S81. doi:10.1177/002182869702802207.
- ↑ Enthoven, R. E. "The Latvians in Their Folk Songs". Folklore. 48 (2). 1937: 183–186. doi:10.1080/0015587X.1937.9718685. JSTOR 1257244.
- ↑ Motz, Lotte. The Faces of the Goddess. Oxford University Press. 1997. səh. 74. ISBN 978-0-19-802503-0.
- ↑ Andrews, Tamra. Dictionary of Nature Myths: Legends of the Earth, Sea, and Sky. Oxford University Press. 1998. p. 169. ISBN 0-19-513677-2
- ↑ Razauskas, Dainius. "Iš baltų mitinio vaizdyno juodraščių: Saulė". Liaudies kultūra (3). 2012: 16–41.
- ↑ Vaitkevičienė, Daiva. Ugnies metaforos: Lietuvių ir latvių mitologijos studija. Vilnius: Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas. 2001. pp. 36-37, 174-175. ISBN 9955-475-13-7
- ↑ Laurinkienė, Nijolė. "Saulės bei metalų kultas ir mitologizuotoji kalvystė. Metalų laikotarpio idėjų atšvaitai baltų religijoje ir mitologijoje". Būdas (litva). 2018: 51–61.
- ↑ Vaitkevičienė, Daiva. "The Rose and blood: images of fire in Baltic mythology". Cosmos. 19. 2003: 21–42.
- ↑ Vaitkevičienė, Daiva. Ugnies metaforos: Lietuvių ir latvių mitologijos studija. Vilnius: Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas. 2001. p. 22. ISBN 9955-475-13-7
- ↑ Ralston, William Ralston Shedden. The songs of the Russian people, as illustrative of Slavonic mythology and Russian social life. London: Ellis & Green. 1872. p. 242.
- Greimas, Algirdas J. Of Gods and Men. Studies in Lithuanian Mythology. Indiana University Press. 1992. ISBN 0-253-32652-4.
- Laurinkienė, Nijolė. "Saulės bei metalų kultas ir mitologizuotoji kalvystė. Metalų laikotarpio idėjų atšvaitai baltų religijoje ir mitologijoje". Būdas (litva). 2018: 51–61.
- Massetti, Laura. "Antimachus's Enigma on Erytheia, the Latvian Sun-goddess and a Red Fish". The Journal of Indo-European Studies (ingilis). 47 (1–2). 2019.
- West, Martin Litchfield. Indo-European Poetry and Myth. Oxford, UK: Oxford University Press. 2007. ISBN 978-0-19-928075-9.
- Mannhardt, W. "Die lettischen Sonnenmythen. (Fortsetzung)". Zeitschrift für Ethnologie. 7. 1875: 209–244. JSTOR 23029093.
- Sinkevičius, Rokas. "Auksinių šakų ir vainikėlio motyvai latvių mitologinėse dainose apie Saulės dukros vestuves" [Motives of Golden Boughs and Wreath in the Latvian Mythological Songs on the Sun Daughter’s Wedding]. Tautosakos darbai. 2020: 60–78.
- Vikis-Freibergs, Vaira; Freibergs, Imants. "Formulaic Analysis of the Computer-Accessible Corpus of Latvian Sun-Songs". Computers and the Humanities. 12 (4). 1978: 329–339. doi:10.1007/BF02400105. JSTOR 30204295.
- Vaitkevičienė, Daiva; Vaitkevičius, Vykintas. "The Sun, the Moon, and the orientation of Baltic graves: a mythological approach to an archaeological problem". Studia mythologica Slavica. 2018: 7–25. doi:10.3986/sms.v21i0.7063.