Samodiva (bolq. самодива; cəm: samodivi, bolq. самодиви), samovila (bolq. самовила; cəm: samovili, bolq. самовили) və ya vila (bolq. вила; cəm: vili, bolq. вили) — Cənub və Qərbi Slavyan folklorunda meşə pəriləri və ya nimfaları[1]
"Samovila" sözünün etimologiyası ilə bağlı fərziyyələrdən biri, bu sözün hind-avropa kökü olan ṷēi- (izləmək, təqib etmək və ya əsən külək) mənşəli olduğunu bildirir. Burada "vila" əsas hissədir, "samo" isə vurğulama funksiyasını yerinə yetirir. "Diva" sözünün mənşəyi qeyri-müəyyəndir. Əsas fərziyyəyə görə, bu söz "deiṷos" (tanrı) kökündən gəlir.[2]
Samodivalar adətən uzun, açıq saçlı və hava kimi yüngül varlıqlar kimi təsvir edilir. Bəzi hallarda onların qanadları da olur.[3] Onlar yumşaq, axıcı və tükdən hazırlanmış ağ paltarlar geyinirlər, bu da onlara uçmaq gücü verir. Onlar uzunboylu, incə bədən quruluşuna malik, açıq dərili və parlaq, od kimi yanan gözləri olan qadınlar kimi təsvir edilirlər. Bəzi təsvirlərə görə, onların sehrli güclərini qoruyan bir örtükləri (şalı) olur. Əgər bu örtük əllərindən alınarsa, bütün güclərini itirirlər.
Bolqar folkloruna görə, samodivalar ağacların içində, tərk edilmiş daxmalarda, qaranlıq mağaralarda və çay, göl, bulaq kimi su mənbələrinin yaxınlığında yaşayırlar. Samodivalarla əlaqəli dağlar arasında Vitoşa, Belasitsa, Pirin, Rila, Rodop, Balkan dağları (Bolqarıstanda) və Rudina dağları var. Onların ən çox sevdiyi yer isə Pirin dağlarıdır. Samodivalar yazda insanların dünyasına daxil olur və payızadək burada qalırlar. Qış aylarında isə Zmeykovo adlı mifik bir kənddə yaşayırlar. Makedon folklorunda isə samodivaların palıd və söyüd ağaclarının içində yaşadığı, həmçinin Patalevo adlı uzaq bir kənddə məskunlaşdıqları bildirilir.[4]
Samodivalar quraqlıq yaratmaq, əkinləri yandırmaq və ya mal-qara üçün ölümcül istilər gətirmək gücünə malikdirlər. Bolqar folklorunda samodivalar təbiətin rəmzi hesab edilir. Onlar təbiəti qoruyan varlıqlardır və insan həyat tərzi ilə müqayisə edilirlər. Onlar şifalı otlar və bitkilər haqqında dərin biliklərə malikdirlər. Məsələn, Euonimus alatus və Gentiana alba kimi bitkilərlə əlaqələndirilirlər. Bir inanca görə, Euonimus alatus yalnız Məsihin Göyə Çıxma günündən əvvəl toplanmalıdır, çünki həmin vaxt samodivalar daha mehriban olur və bitkinin şəfa gücü artır.[5]
Samodivaların musiqi və rəqsə sevgisi də folklorda mühüm yer tutur. Onlar insanlarla və ya bir-birləri ilə musiqi yarışları keçirirlər. Uduzan qalibə tabe olur. Bunun nümunəsi Dimo Kavalçalan və Qyurqa Samodivanın hekayəsidir. Burada Dimo adlı musiqiçi samodivanı musiqi yarışında məğlub edir və onu kəndinə aparır. Bolqarıstanın bəzi bölgələrində samodivaların müxtəlif izaholunmaz təbiət hadisələri, məsələn, xroniki xəstəliklər və ya ani küləklərlə əlaqəli olduğu düşünülür. Buna "Samodiva musiqiçini oğurlayır" adlı xalq mahnısı nümunədir. Bu, qədim Yunan mifologiyasındakı küləkdə rəqs edən nərəidlərə bənzəyir.[6]
Makedoniyada samodivalar həm insanlara zərər verə, həm də onları sağalda bilən varlıqlar kimi qəbul edilir. Onları yalnız tikanlı kolun içinə salaraq məhv etmək mümkündür. Onların kişilərin qəlbinə daxil olub orada beş il ərzində yaşadığına inanılır. Məqsədləri kişinin ruhu ilə birləşmək və onunla birlikdə cənnətə getməkdir. Bu müddət ərzində kişiyə sehrli güclər və şəfa verən bitkilər haqqında biliklər bəxş edirlər. Makedon folklorunda Samodivalı toylar haqqında nağıllar var. Əgər bir insan təsadüfən onların toyuna rast gəlsə, ona şərab təklif edərlər və əvəzində o, gəlinə qızıl sikkə verməlidir. Toy bütün gecə davam edər və səhər açılana qədər bitməz. Dörd gözü olan itlərin və ya samodiva qanı daşıyan qarışıq uşaqların onları görə bildiyi söylənilir.[7]
Onların hipnotik səsləri var və bu, insanları dəli edə bilər. Makedonlar onlardan çəkinərək "Vila" sözünü işlətməz, bunun əvəzinə "Mayki", "Yudi" və ya "Onlar" deyə xatırlayardılar. Balkan mifologiyasına görə, samodivalar Lamianın qızlarıdır. Onların əsasən gecə fəaliyyət göstərməsi və bu mənşə ilə əlaqələndirilməsi onların bəzən mənfi, bəzən isə neytral varlıqlar kimi qəbul olunmasına səbəb olmuşdur. Slavyan mifologiyasındakı Vilar kimi, samodivaların gücünün əsasən uzun (adətən açıq rəngli) saçlarından gəldiyinə inanılır.[8]
- ↑ Ivanichka Georgieva. Bulgarian Mythology. Svyat Publishers. 1985.
- ↑ Кунева [Kuneva], Илияна [Iliiana]. Някои типове съществителни имена в българския език с оглед на формалното им описание. Slavia Meridionalis. 18. 2018-12-24. doi:10.11649/sm.1660. ISSN 2392-2400.
- ↑ Angelova-Damianova, Sofia. "The Samodiva". Liternet. 2003.
- ↑ Krauss, Friedrich Salomon. Sagen und Märchen der Südslaven, von F.S. Krauss. Leipzig: Verlag von Wilhelm Friedrich. 1883. p. XXXII.
- ↑ "Христо Ботев — Хаджи Димитър". Моята библиотека (bolqar). İstifadə tarixi: 2023-04-10.
- ↑ Garnett, Lucy Mary Jane. The women of Turkey and their folk-lore: The Christian Women. London: David Nutt,. 1890. pp. 352-355. [1]
- ↑ Houghton, Louise Seymour. The Russian grandmother's wonder tales. New York: C. Scribner's sons. 1906. pp. 190-195.
- ↑ Houghton, Louise Seymour. The Russian grandmother's wonder tales. New York: C. Scribner's sons. 1906. pp. 196-202.
- Hartland, E. Sidney. The science of fairy tales: An inquiry into fairy mythology. London: W. Scott. pp. 267, 312-313.
- Алещенко, Е. И. (2015). "Болгарские сказки о самовилах как отражение фольклорной картины мира" [Bulgarian fairy tales about samovilas as the reflection of the folklore world picture]. In: Известия Волгоградского государственного педагогического университета, (3 (98)), 177-183. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/bolgarskie-skazki-o-samovilah-kak-otrazhenie-folklornoy-kartiny-mira (дата обращения: 19.12.2021).
- Trefilova, Olga (2020). "Bulgarian Folk Demonology: A Brief Overview". In: Slavic World in the Third Millennium. 15. 169-170. DOI: 10.31168/2412-6446.2020.15.3-4.11. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/bolgarskaya-narodnaya-demonologiya-kratkiy-obzor (дата обращения: 19.12.2021). (In Russian)