Sameqrelo

Mingreliyalılar pravoslav xristianlardır və Gürcü Pravoslav Kilsəsinə mənsubdurlar. Hazırda Minqreliyanın savadlı sakinləri ədəbi gürcü dilini mükəmməl bilirlər, yaşlı nəsil həm də rus dilini mükəmməl bilir. Tarixən Minqrellilərin cənubunda quriyalılar, şərqdə imeretiyalılar, şimalda svanlar, şimal-qərbdə isə abxazlar yaşayırdılar.

Minqreliyanın özündə belə bir fikir var ki, məhz bu ərazi qədim miflərdə Kolxida adlanır və kolxiyalılar mingrelilərin əcdadlarıdır. Keçmişdə bəzi xarici səyyahlar, məsələn, italyan missioneri A. Lamberti (1635-1653-cü illərdə Minqreliyada yaşamışdır) də eyni fikirdə idi^[1]. Müasir elm nöqteyi-nəzərindən bu, istisna edilmir, lakin tam sübuta yetirilməyib^[2].

Orta əsrlərdə bu ərazi Odişi kimi tanınırdı.

Tarixən Mingreliya Dadiani ailəsindən olan hökmdarlar (şahzadələr) tərəfindən idarə olunan yarı müstəqil Meqreliya knyazlığı idi. 1803-cü ildən 1866-cı ilə qədər knyazlıq Rusiya İmperiyasının tərkibində muxtar bir vahid olaraq qaldı, onun başında Dadiani ailəsindən olan şahzadələr var idi. 1866-cı ildə knyazlıq ləğv edildi və tamamilə Rusiyaya birləşdirildi.

Mingreliya bütün müstəqillik dövründə türklərə və farslara çox dözməli oldu; Minqreliya onların hər ikisinə — Sultan və Şaha qul tədarükü şəklində xərac verirdi. Kiçik Qaynarca müqaviləsi de-yure Mingreliyanı bu öhdəlikdən azad etdi.

4 dekabr 1803-cü ildə hökmdar Qriqori Dadiani Rusiyaya sədaqət and içdi, lakin mülki məsələlərdə muxtariyyətini saxladı. Qriqorinin oğlu Levan Redut-Kale və Anakliyanı Rusiya hökumətinə verdi və 1842-ci ildə ölkədə bir sıra islahatlara başlayan, nisbətən savadlı oğlu Davidi hökmdar təyin etdi. Eyni zamanda, David qaçaqmalçılığın təşkilində iştirak etməkdən çəkinmədən enerjili şəkildə xəzinəni doldurmağın yollarını axtarırdı. Bu, Davidi hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağı planlaşdıran Qafqazın rus canişini Mixail Vorontsovun qəzəbinə səbəb oldu. Ancaq 1853-cü ildə David öldü və o zaman 7 yaşında olan oğlu Nikolay varisi olaraq qaldı.

Azyaşlı Nikolayın hakimiyyəti illərində onun anası, Davidin dul arvadı Yekaterina Aleksandrovna Dadiani, dramaturqun dul arvadı Nina Aleksandrovna Qriboyedovanın bacısı knyaginya Çavçavadze regent kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Yekaterina Dadiani 1857-ci ilə qədər Mingreliyanı təkbaşına idarə etdi; Krım müharibəsi zamanı o, özünü böyük cəsarətlə aparıb və Mingrelian milislərinin başında türk qoşunlarına qarşı bir neçə partizan atışmasında iştirak edib.

1857-ci ildə Mingreliyada rus qoşunlarının müdaxiləsini tələb edən böyük kəndli üsyanı baş verdi. Şahzadə və uşaqları Sankt-Peterburqa çağırıldı, bundan sonra Minqreliyada knyaz Nikolay Dadianinin azyaşlılığı dövründə xüsusi idarəçilik rejimi quruldu. 1867-ci ildə Mingreliya nəhayət Rusiya ilə birləşdi və Kutaisi qubernatorluğunun bir hissəsi oldu.^[3] Təzminat olaraq, böyük nəslin Dadiani şahzadələri Mingrelian'ın Ən Sakit Şahzadələri titulunu aldılar^[4].

Mingreliya sonrakı illərdə 1866-1917-ci illərdə Rusiya İmperiyasının, 1921-1991-ci illərdə isə Sovet Rusiyasının tərkibində qaldı. Menşevik hakimiyyəti altında Gürcüstanın müstəqillik qazandığı qısa müddət ərzində (1918-1921) Minqreliyanın müstəqilliyi bərpa olunmadı; Mingreliya taxtına nominal iddiaçı, Nikolay Dadianinin oğlu Əlahəzrət Şahzadə Nikolay Nikolayeviç Mingrelski (Dadiani; 1876-1919) Petroqradda Sovet həbsxanasında öldü.

Sovet dövründə minqreliyalılar bir müddət Gürcüstanın idarə olunmasında həlledici rol oynadılar, bu da 1950-ci illərin əvvəllərində Sovet Gürcüstanı partiya nomenklaturasının nümayəndələrinin, ilk növbədə kəndli minqrel ailəsindən olan L.P.Beriyanın himayədarlarının iştirak etdiyi qondarma Mingrel işi ilə nəticələndi^[5][6].

Müasir Gürcüstanda Sameqrelo-Yuxarı Svaneti bölgəsinin bir hissəsidir (hərfi mənada: Mingreliya - Yuxarı Svaneti). Böyük şəhərlər Zuqdidi (tarixi paytaxt, XIX əsrə aid Dadiani sarayı qorunub saxlanılmışdır), Poti, Senakidir. Əsasən mingrellilərin məskunlaşdığı tarixi Samurzakan bölgəsi (o cümlədən müasir Qali rayonu, Tkvarçeli rayonunun böyük hissəsi və Oçamçira rayonunun bir neçə kəndi) 1990-cı illərin əvvəllərindən faktiki olaraq Abxaziya Respublikası hökumətinin nəzarətindədir.

Müharibədən sonrakı dövrdə Minqreliya ərazisində kurort tikintisi fəal şəkildə inkişaf etdirildi. Turistləri xüsusilə Anakliya, Nokalakevi, Çkaduaşi, Tsalencixa, Muxuri (Lugela mineral su mənbəyi yaxınlıqda yerləşir) və bir sıra digər şəhər və qəsəbələr cəlb edirdi. Ən azı Anaklia kimi bu kurortların bəziləri bu gün də fəaliyyət göstərir.

•  
  Tsalencixadakı Katedral (XIV əsr) — Dadiani knyazlarının dəfn yeri.
•  
  XIX əsrdə Meqreliyada ovda istirahət, "Rus İncəsənət Vərəqəsi". rəssam V.F. Timm.
•  
  Minqreliya regenti Yekaterina Aleksandrovna Dadiani. Frans Xaver Vinterhalterin portreti.
•  
  Knyaz Nikolay Dadiani (1847-1903) 1853-cü ildə yeddi yaşında Mingreliyanın nominal hökmdarı oldu. Onun əvəzinə ölkəni anası idarə edirdi. 1866-cı ildə yetkinlik yaşına çatan Nikolay hakimiyyətdən uzaqlaşdırıldı və knyazlıq ləğv edildi.
•  
  Zuqdidi. Dadiani Saray Muzeyi (XIX əsr).
•  
  Anakliya, İnquri çayı üzərində taxta körpü. Hazırda.