Fəlsəfədə salva veritate (və ya qarşılıqlı əvəzolunma / intersubstitutivlik) iki ifadənin onların iştirak etdiyi cümlələrin həqiqət dəyərini dəyişmədən bir-biri ilə əvəz edilə bilməsini ifadə edən məntiqi şərtdir. Həcmcə eyni olan terminlərin salva veritate üzrə əvəzlənməsi qeyri-şəffaf kontekstlərdə uğursuz ola bilər.[1]
Latın dilində “salva veritate" ifadəsinin hərfi tərcüməsi “[həqiqəti] zədələmədən” və ya “həqiqət qorunmaqla” mənasını verir və üsul bildirən ablativ halda işlədilir: “salva” — “xilas”, “qorunma” və ya “rifah”, “veritate” isə “reallıq” və ya “həqiqət” deməkdir.
Bu ifadə Qotfrid Leybnitsin General Science. Characteristics (“Ümumi elm. Xüsusiyyətlər”) əsərinin iki fraqmentində yer alır:
19-cu fəsil, Tərif 1-də Leybnits yazır: “İki termin o halda eynidir (eadem) ki, onlardan biri digəri ilə istənilən ifadədə həqiqəti dəyişmədən (salva veritate) əvəz edilə bilsin.”
20-ci fəsil, Tərif 1-də isə belə yazır: “İstədiyimiz yerdə bir-biri ilə həqiqəti dəyişmədən (salva veritate) əvəz edilə bilən terminlər eynidir (eadem) və ya üst-üstə düşəndir (coincidentia). Məsələn, ‘üçbucaq’ və ‘üçtərəfli’, çünki Evklid tərəfindən ‘üçbucaq’ haqqında sübut edilən hər bir müddəada ‘üçtərəfli’ termini həqiqət itkisi olmadan (salva veritate) əvəz edilə bilər.”
Uillard van Orman Kuayn üçün salva veritate üzrə əvəzolunma “eyni olanların fərqləndirilməzliyi” prinsipi ilə eynidir. Düzgün (doğru) bir ifadədə onun iki terminindən biri digərinin yerinə qoyula bilər və nəticə yenə doğru qalacaqdır.[2] Lakin Kuayn göstərir ki, kontekstdən asılı olaraq bu əvəzləmə ifadənin həqiqət dəyərini dəyişə bilər. Əslində, zərurət anlayışına əsaslanan bütün kvantifikasiyalı modal məntiq kontekstdən asılıdır və əks halda boş məzmunlu olur; çünki mahiyyət anlayışı çıxarıldıqda bu sistem dağılır.[3]
Məsələn, aşağıdakı ifadələr doğrudur:
| (1) | Corco = Barbarelli, |
| (2) | Giorgione ləqəbi onun iri cüssəli olmasına görə verilmişdir |
Lakin (2)-ci ifadədə “Corco” adının “Barbarelli” adı ilə əvəz edilməsi bu ifadəni yalana çevirir:
| Barbarelli ləqəbi onun iri cüssəli olmasına görə verilmişdir.[4] |
Kuaynın bu nümunəsi Corco Barbarellinin “Giorgione” ləqəbinə aiddir; bu ad italyan dilində təqribən “Böyük Corc” mənasını verir.
- Clarence Irving Lewis, A Survey of Symbolic Logic, Appendix, Dover.