Rza Rəsuli

Rza Rəsuli 1892-ci ildə Təbrizdə anadan olub.^[1] Təhsilini bitirdikdən sonra İran Daxili İşlər Nazirliyində yüksək vəzifələrdə xidmət edib.^[2] Bu nazirliyin tabeliyində müxtəlif illərdə Təbriz, İsfahan və Kirmanşahda fəaliyyət göstərib.^[1] Daha sonra Marağa şəhərinin meri təyin olunub. 1942-ci ildə Təbrizə dəvət olunub və Təbriz bələdiyyəsində işləməyə başlayıb.^[1][3]

1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Partiyası yaradıldıqdan sonra partiyanın Mərkəzi Təftiş Komissiyasının üzvü olub.^[4] 1945-ci il noyabrın 20-də Təbrizdə Ərk teatrında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başladı.^[5][6][7] Rza Rəsuli də Azərbaycan Xalq Konqresində nümayəndə kimi iştirak edib.^[8] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.^[9] Rza Rəsuli qurulmuş hökumətdə Ticarət və İqtisadiyyat naziri təyin olunub.^{[10][11][12][13]}

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.^[14][15] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.^[16] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.^[17][18] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.^[16][19][20] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.^[18][21] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.^[16][22] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.^[23]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.^[24][25][26] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.^[27][28] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.^[28] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.^[27][28] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.^[27][29] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.^{[30] [31]} 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.^[32][33] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.^[29][32] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.^[34] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.^[35][36][37]

Rza Rəsuli də bu dövrdə təqiblərdən qurtulmaq üçün 2 il Təbrizdə gizlənib. Gizləndiyi dövrdə öz xatirələrini qələmə almağa başlayıb.^[38] 1948-ci il noyabrın 28-də bir neçə tanışının ona zaminliyi ilə Tehrana gəlib və hərbi prokurorluğa təslim olub.^[39] Bir neçə müddət çəkən məhkəmələrdən sonra 5 il həbs cəzasına məhkum edilib. 1949-cu ilin noyabr ayında əfv olunub və azadlığa buraxılıb.^[39]

1984-cü ildə Tehranda vəfat edib. Rey şəhərində İmamzadə Abdulla qəbiristanlığında öz atasının və oğlunun yanında dəfn olunub.^[39]