Quyfan

Quyfan (çin. 鬼方 "Demon Ərazisi"^[1]) Şan sülaləsinə (e.ə. 1600–1046) qarşı vuruşan quzey xalqının qədim etnonimi idi. Çin tarixi ənənəsinə görə quyfan, jun, di,^[2] hunyü, hiyenyün və hun adları eyni xalqın adlarıdır.^[3]^[4]

Ümumi baxış

Çin annallarında quyfanlarla bağlı bir sıra istinadlar var. Onlardan bəhs edən ilk qaynaqlar "Fal yazılarıdır".^[5]^[6]^[7]

Vey kralı Sian (e.ə. 296-cı ildə vəfat edib) ilə dəfn edilmiş və təxminən altı əsr sonra eramızın 281-ci ilində (Çzin sülaləsi) Çzijon kəşfində yenidən kəşf edilmiş "Bambuk annallarda" deyilir:

Şan kralı Vu Din hakimiyyətinin otuz ikinci ilində (e.ə. 1200-cü illər) quyfanlara hücum etdi və Çzinqə yerləşdi.^[8] Vu Dinin quyfanlara qarşı fəthləri haqqında "Dəyişikliklər kitabında" da bəhs edilir.^[9]^[10]^[11]
Şan kralı Vu İnin hakimiyyətinin otuz beşinci ilində (yəni eramızdan əvvəl 1119-cu il) Çjou öndəri Çzili, quyjunlara (çin. 鬼戎) Silouda (西落) hücum etdi və iyirmi Dí kralını əsir götürdü.^[2]^[12] Tarixçilər quyjunların quyfanlarla eyni xalq olduğuna inanırlar.^[13]

"Fal yazıları" göstərir ki, Vu Dinin fəthindən sonra quyfanlar Şan dövlətinin təbəəsi oldu.^[5]

Tunc üzərindəki yazılara və yazıların quruluşuna əsaslanan fonetik araşdırmalar və müqayisələr sonucunda çinli tarixçi Van Quovey belə qənaətə gəlib ki, annalistik qaynaqlarda quyfan, hunyü, hiyenyü, hiyenyün, jun, di^[a] və hu tayfa adları sonradan hunnu adı ilə tarixə düşən bir və eyni xalqın adlarıdır.^[15]^[16]^[17]

Digər quyfan ölkələri

Yan dağları bölgəsindən olan txufanlar haqqında "Fal yazılarında" müntəzəm olaraq bəhs edilir.^[18]

Qeydlər

↑ Sinoloq Ulrix Teobald, quyfanları məhz qırmızı dilərlə əlaqələndirir.^[14]

İstinadlar

↑ Creel, Herrlee G. (1970). The Origins of Statecraft in China. The University of Chicago Press. p. 232.
↑ ¹ ² Old Text Bamboo Annals. "Wu Yi" Arxivləşdirilib 2022-11-30 at the Wayback Machine quote: "三十五年，周王季伐西落鬼戎，俘二十翟王。"
↑ Book of Jin "Vol. 97, section Northern Di" Arxivləşdirilib 2022-09-22 at the Wayback Machine quote: "匈奴之類，總謂之北狄。…… 夏曰：薰鬻，殷曰鬼方，周曰獫狁，漢曰匈奴。"
↑ Taskin V. S., "Materials on history of nomadic tribes in China 3rd-5th cc", Issue 3 "Mujuns", "Science", Moscow, 1992, p.10, ISBN 5-02-016746-0
↑ ¹ ² Yu Taishan. (2000). "A Hypothesis about the Source of the Sai Tribes"in Sino-Platonic Papers' 106. Ed. Victor Mair. p. 106–109
↑ Khayutina, Maria. (2016). "The Tombs of the Rulers of Peng and Relationships between Zhou and Northern Non-Zhou Lineages (Until the Early Ninth Century B. C.)" in Shaughnessy, Edward L. (ed.) Imprints of Kinship: Studies of Recently Discovered Bronze Inscriptions from Ancient China Publisher: Chinese University of Hong Kong Press. pp. 71–132. p. 26 of pdf Arxivləşdirilib 2021-02-01 at the Wayback Machine
↑ Anderson, Matthew Mccutchen. (2015). "Change and Standardization in Anyang: Writing and Culture in Bronze Age China". Publicly Accessible Penn Dissertations. 1589. https://repository.upenn.edu/edissertations/1589 Arxivləşdirilib 2022-05-24 at the Wayback Machine p. 106
↑ Current Text Bamboo Annals "Wu Ding Arxivləşdirilib 2022-11-29 at the Wayback Machine" quote: "三十二年，伐鬼方。次于荊。三十四年，王師克鬼方。氐、羗來賓。"
↑ Creel (1970), p. 232.
↑ Yijing "䷾既濟 — Ji Ji" Arxivləşdirilib 2022-12-03 at the Wayback Machine quote: "高宗伐鬼方，三年克之" James Legge's translation: "[Gao Zong], who attacked the Demon region, but was three years in subduing it."
↑ Theobald, U. (2011) "Wu Ding 武丁" ChinaKnowledge.de — An Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art quote: "Wu Ding was a great warrior and was able to defeat the Guifang 鬼方 (or Gongfang [𢀛]方) in the north […] Wu Ding's dynastic temple name is Gaozong 高宗."
↑ Current Text Bamboo Annals "Wu Yi" Arxivləşdirilib 2022-09-24 at the Wayback Machine quote: "三十五年，周公季歷伐西落鬼戎。"
↑ Nicola Di Cosmo, The Northern Frontier in Pre-Imperial China//The Cambridge History of Ancient China, p. 919
↑ Theobald, U. (2012) Di 狄 Arxivləşdirilib 2021-12-27 at the Wayback Machine ChinaKnowledge.de - An Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art
↑ Taskin V. S., "Materials on history of nomadic tribes in China 3rd-5th cc", Issue 3 "Mujuns", p. 10
↑ Wang Guowei, "Guantang Jilin" (觀堂集林, Wang Guowei collection of works), Ch.2, Ch. 13
↑ Taskin V. S., 1968, "Materials on history of Sünnu", "Science", Moscow, p.10
↑ Sun, Yan (June 2006). "Colonizing China's Northern Frontier: Yan and Her Neighbors During the Early Western Zhou Period". International Journal of Historical Archaeology. 10 (2): 159–177(19). doi:10.1007/s10761-006-0005-3.

[15] Sinoloq Ulrix Teobald, quyfanları məhz qırmızı dilərlə əlaqələndirir.^[14]

[1] Creel, Herrlee G. (1970). The Origins of Statecraft in China. The University of Chicago Press. p. 232.

[old-bamboo-2] ¹ ² Old Text Bamboo Annals. "Wu Yi" Arxivləşdirilib 2022-11-30 at the Wayback Machine quote: "三十五年，周王季伐西落鬼戎，俘二十翟王。"

[3] Book of Jin "Vol. 97, section Northern Di" Arxivləşdirilib 2022-09-22 at the Wayback Machine quote: "匈奴之類，總謂之北狄。…… 夏曰：薰鬻，殷曰鬼方，周曰獫狁，漢曰匈奴。"

[4] Taskin V. S., "Materials on history of nomadic tribes in China 3rd-5th cc", Issue 3 "Mujuns", "Science", Moscow, 1992, p.10, ISBN 5-02-016746-0

[Yu106109-5] ¹ ² Yu Taishan. (2000). "A Hypothesis about the Source of the Sai Tribes"in Sino-Platonic Papers' 106. Ed. Victor Mair. p. 106–109

[6] Khayutina, Maria. (2016). "The Tombs of the Rulers of Peng and Relationships between Zhou and Northern Non-Zhou Lineages (Until the Early Ninth Century B. C.)" in Shaughnessy, Edward L. (ed.) Imprints of Kinship: Studies of Recently Discovered Bronze Inscriptions from Ancient China Publisher: Chinese University of Hong Kong Press. pp. 71–132. p. 26 of pdf Arxivləşdirilib 2021-02-01 at the Wayback Machine

[anderson105106-7] Anderson, Matthew Mccutchen. (2015). "Change and Standardization in Anyang: Writing and Culture in Bronze Age China". Publicly Accessible Penn Dissertations. 1589. https://repository.upenn.edu/edissertations/1589 Arxivləşdirilib 2022-05-24 at the Wayback Machine p. 106

[8] Current Text Bamboo Annals "Wu Ding Arxivləşdirilib 2022-11-29 at the Wayback Machine" quote: "三十二年，伐鬼方。次于荊。三十四年，王師克鬼方。氐、羗來賓。"

[9] Creel (1970), p. 232.

[10] Yijing "䷾既濟 — Ji Ji" Arxivləşdirilib 2022-12-03 at the Wayback Machine quote: "高宗伐鬼方，三年克之" James Legge's translation: "[Gao Zong], who attacked the Demon region, but was three years in subduing it."

[11] Theobald, U. (2011) "Wu Ding 武丁" ChinaKnowledge.de — An Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art quote: "Wu Ding was a great warrior and was able to defeat the Guifang 鬼方 (or Gongfang [𢀛]方) in the north […] Wu Ding's dynastic temple name is Gaozong 高宗."

[12] Current Text Bamboo Annals "Wu Yi" Arxivləşdirilib 2022-09-24 at the Wayback Machine quote: "三十五年，周公季歷伐西落鬼戎。"

[diCosmop919-13] Nicola Di Cosmo, The Northern Frontier in Pre-Imperial China//The Cambridge History of Ancient China, p. 919

[14] Theobald, U. (2012) Di 狄 Arxivləşdirilib 2021-12-27 at the Wayback Machine ChinaKnowledge.de - An Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art

[16] Taskin V. S., "Materials on history of nomadic tribes in China 3rd-5th cc", Issue 3 "Mujuns", p. 10

[17] Wang Guowei, "Guantang Jilin" (觀堂集林, Wang Guowei collection of works), Ch.2, Ch. 13

[18] Taskin V. S., 1968, "Materials on history of Sünnu", "Science", Moscow, p.10

[Sun-19] Sun, Yan (June 2006). "Colonizing China's Northern Frontier: Yan and Her Neighbors During the Early Western Zhou Period". International Journal of Historical Archaeology. 10 (2): 159–177(19). doi:10.1007/s10761-006-0005-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[a]

[15]

[16]

[17]

[18]

[14]