Qlikogenoliz — əsasən qaraciyərdə və əzələlərdə həyata keçirilən qlikogenin qlükozaya parçalanmasının biokimyəvi prosesi.[1] Qlikogenolizin əsas vəzifəsi qanda qlükoza səviyyəsini sabit saxlamaqdır.[2]
Qlikogenogenezin tənzimlənməsində iştirak edən ən mühüm hormonlar insulin, qlükaqon və adrenalindir.[2]
Qlikogenoliz qlikogenin (n) qlükoza-1-fosfat və qlikogenə (n-1) parçalanmasıdır. Qlikogen budaqları qlükoza monomerlərinin qlikogen fosforilaza fermenti tərəfindən fosforoliz yolu ilə ardıcıl çıxarılması ilə katabolizasiya olunur.[3]
Əzələlərdə qlikogenoliz cAMP-nin fosforilaza kinaza ilə bağlanması səbəbindən başlayır, sonuncunu aktiv formasına çevirir ki, fosforilaza b-ni qlikogenin parçalanmasını kataliz etməkdən məsul olan a-ya çevirə bilsin.[4]
Qlikogenin qlükoza-1-fosfata parçalanması üçün ümumi reaksiya:[3]
- glycogen(n residues) + Pi ⇌ glycogen(n-1 residues) + glucose-1-phosphate
Burada qlikogen fosforilaza α[1→4] əlaqəsi üçün fosforil qrupunu əvəz etməklə, qlükoza qalığını glikogen budaqına bağlayan bağı parçalayır.[3]
Qlükoza-1-fosfat, fosfoqlükutaza fermentinin ucları ilə qlükoza-6-fosfata (çox vaxt qlikolizdə olur) çevrilir.[3]
Sonradan, qlükoza heksokinaza ilə qlükoza-6-fosfata fosforlaşdırılır.[3]
Qlikogenoliz hormonal və sinir siqnallarına cavab olaraq əzələ və qaraciyər toxumalarının hüceyrələrində baş verir. Xüsusilə, qlikogenoliz qanda qlükoza səviyyəsinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.
Miyositlərdə (əzələ hüceyrələri) qlikogenin dehradasiyası qlikoliz üçün dərhal qlükoza-6-fosfat mənbəyini təmin etməyə, əzələ daralması üçün enerji təmin etməyə xidmət edir.
Hepatositlərdə (qaraciyər hüceyrələri) qlikogenin parçalanmasının əsas məqsədi qlükozanın digər hüceyrələr tərəfindən mənimsənilməsi üçün qana buraxılmasıdır. Qlükoza-6-fosfatın fosfat qrupu miyositlərdə olmayan qlükoza-6-fosfataz fermenti tərəfindən xaric edilir və sərbəst qlükoza hepatosit hüceyrə membranında GLUT2 asanlaşdırılmış diffuziya kanalları vasitəsilə hüceyrədən çıxır.
Qlikogenoliz, qlükaqon və insulin tərəfindən qan şəkərinin səviyyəsinə cavab olaraq hormonal olaraq tənzimlənir və döyüş və ya qaçış reaksiyası zamanı epinefrin tərəfindən stimullaşdırılır. İnsulin qlikogenolizi güclü şəkildə inhibə edir.[5]
Miyositlərdə qlikogenin dehradasiyası sinir siqnalları ilə də stimullaşdırıla bilər.[6]
Qlükaqonun parenteral (venadaxili) tətbiqi şəkəri təbii yolla qəbul edə bilmədiyi diabetik fövqəladə hallar üçün insanlarda ümumi tibbi müdaxilədir. Həm də əzələdaxili olaraq tətbiq oluna bilər.
- ↑ [ Гликогенолиз] — Mənbə:Толкового словаря по медицине
- ↑ 1 2 Северин, 2011
- ↑ 1 2 3 4 5 DL Nelson & MM Cox. Lehninger principles of biochemistry (5th). New York: W.H. Freeman. 2008. 595-596. ISBN 071677108X. OCLC 191854286.
- ↑ Paredes-Flores, MA; Mohiuddin, SS. "Biochemistry, Glycogenolysis". January 2022. PMID 32119304 (#bad_pmid).
- ↑ Sargsyan A, Herman MA. "Regulation of Glucose Production in the Pathogenesis of Type 2 Diabetes". 19 (9). 2019: 77. doi:10.1007/s11892-019-1195-5. PMC 6834297. PMID 31377934.
- ↑ Lodish; və b. Molecular Cell Biology (6th). W. H. Freeman and Company. 2007. səh. 658. ISBN 1429203145.