Qaralama:Sona Vəliyeva

Sona Məhəmməd qızı Vəliyeva 1962-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunda anadan olmuşdur. 1984-cü ildə indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1984–1994-cü illərdə Üzeyir Hacıbəyov adına Naxçıvan Musiqi Texnikumunda müəllimə, 1995–1999-cu illərdə "Səs" qəzetində müxbir vəzifələrində çalışmışdır.^[3]

2005-ci ildə jurnalist fəaliyyətinə görə "Tərəqqi" medalına, daha sonra "Əməkdar jurnalist" adına layiq görülmüşdür. 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə Milli Televiziya və Radio Şurasının üzvü təyin edilmişdir.^[4][5] 2011-ci ildən 2018-ci ilə qədər^[6] Milli Televiziya və Radio Şurasının sədr müavini vəzifəsində çalışıb.^[7]

1999-cu ildən tarixi "Kaspi" qəzetinin təsisçisi və ideya rəhbəridir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya üzrə fəlsəfə doktorudur.

Azərbaycanlı siyasətçi və alim Əli Həsənovla ailəlidir.^[8][9] İki övladı var.

Müstəqillik dövrü Azərbaycan poeziyasının şairlərindəndir.^[10] Şeir yazmağa hələ orta məktəb illərindən başlasa da, ilk kitabı "Çəhrayı rəngli dünyam" 2007-ci ildə nəşr edilmişdir.^[11] Daha sonra "Arazbarı" (2011), "Dünya Tanrı biçimdədir" (2017), “Yağışda islanan dua” (2020), “Ömrün yaddaşı” (2022), “İşığın ayaq səsləri” (2025) adlı şeirlər kitabı yayımlanmışdır. Bu kitabların ədəbi ictimaiyyət tərəfindən haqqında onlarla araşdırma məqalələri yazılmışdır.

S. Vəliyeva haqqında elmi və publisistik məqalələr "Bitməyən söz" (2017), “Sözün işığı” (2019), “Sözə dünyəvi nəzər” (2022), Mahmud Əyyublu. “Sona Vəliyevanın poetik dünyası” (2022), “Sona Vəliyevaya ünvanlanmış yeddi açıq məktub” (2022), Ə.Mədətoğlu “Sözə ünvanlanmış 15 məktub” (2022) və s. kitablarda toplanmışdır. Həmin kitablarda 300-dən çox yerli və xarici ictimai xadimin, alim, şair, yazıçı və jurnalistin Sona Vəliyevanın bədii və elmi yaradıcılığı haqqındakı yazıları və məqalələri yer almışdır.

Bundan başqa Azərbaycan yazıçıları Gülayənin “Tanrının yol adamı” (2012), Əbülfət Mədətoğlunun “Sözə ünvanlanmış 15 məktub” (2018) və Mahmud Əyyublunun “Sona Vəliyevanın poetik dünyası” (2022) adlı kitabları da onun poeziyası ilə bağlıdır.

Şeir kitabları xarici ölkələrdə də tərcümə və çap olunur.^[12] Belə kitablar sırasına onun “Arazbarı” (İstanbul, 2015), “Türkün gəlişi” (İstanbul, 2015), “Dualar, sevgilər” (Tehran, 2015), “Arazbarı” (Təbriz, 2015), “Аразбари” (Kazan, 2016), “Мир, где повстречались мы с тобой” (“Bu dünya görüş yerimiz”, Bakı, 2017), “Ağır damlalar” (Tiflis, 2017), “Сbet y kom cpetocmo ce tu u ja” (“Bu dünya görüş yerimiz”, Serbiya, 2018), “Creo en tu regroso” (“İnandım qayıdacağına”, İspaniya, 2019), “Świat ma wymiar Stwórcy” (“Dünya Tanrı biçimdədir”, Polşa, 2018), “Smell of snow” (“Qar ətri”, Bakı, 2017), “Smell of snow” (“Qar ətri”, İngiltərə, 2018), “Dieser Regen Gleicht mir” (“Bu yağış mənə bənzəyir”, Almaniya, 2019), “Svet, kde, sme sa stretli ty a ja” (“Bu dünya görüş yerimiz”, Slovakiya, 2020) “Биз жолуккан жалганда” (“Bu dünya görüş yerimiz”, Qırğısıtsan, 2021), “L atente de mon espoir” (“Çin olmasını gözlədiyimiz yuxular”, Fransa, 2022) və s. əsərləri aiddir.

Bundan başqa, S. Vəliyevanın şeirləri ingilis, rus, fars, fin, Belarus, özbək, qazax, qırğız, tatar və s. dillərdə, müxtəlif mətbuat orqanlarında yayımlanmış, haqqında onlarla elmi məqalələr, araşdırma yazıları qələmə alınmışdır.^[13]

Sona Vəliyeva ölkə həyatında baş verən hadisələrə, həmçinin ədəbi, elmi mətnlərə münasibəti olan adamlardan biridir. "Səs" qəzetindəki fəal jurnalistik fəaliyyəti, habelə Azərbaycan və rus dilində nəşr edilən, təsisçisi olduğu "Kaspi" qəzetindəki məqalələri, "525-ci qəzet" və "Ədəbiyyat qəzeti"ndəki müsahibələri, “Azərbaycan”, “Ulduz” kimi jurnallarda, həmçinin digər mətbu orqanlarındakı elmi və publisistik yazıları dərc edilib.

Publisistik yazıları "Zaman xəbərsiz ötdü" (2012) və "Ruhun yaddaşı" (2017) kitablarında çap olunmuşdur. Habelə həmin kitablardan müxtəlif yazılar xarici dillərə tərcümə olunaraq nəşr edilmişdir.

Bu sahədəki fəaliyyəti Azərbaycan dövləti, Prezident İlham Əliyev tərəfindən qiymətləndirilmiş və S. Vəliyeva Azərbaycan Respublikasının Əməkdar jurnalisti adına layiq görülmüşdür.

Mətbuat tarixi və medianın problemləri haqqında yazdığı onlarla araşdırma məqaləsi dərc olunmuş və publisistik kitablarında yer almışdır.

İlk dəfə 1881-ci ildə işıq üzü görmüş "Kaspi" qəzetini 1999-cu ildə yenidən təsis edib, onun ideya rəhbəri olduğu bu qəzet Azərbaycan mətbuatının inkişafında yeni mərhələnin formalaşması baxımından rol oynayıb. "Kaspi" qəzeti uzun illərdir iki dildə – Azərbaycan və rus dillərində yayımlanır.

2017-ci ildə Murmansk vilayətində yaşayan azərbaycanlılar üçün "Kaspi" qəzeti Rusiyada çap olundu. Qəzetin bu şəkildə yayımı tarixi "Kaspi"nin ideoloji missiyası kimi dəyərləndirilir.

"Kaspi" qəzetinin saytı Azərbaycan, ingilis və rus dillərində yayımlanır. Qəzetin həftəlik "Ədəbiyyat", "Teatr", "Gənclik" kimi əlavələri və “artkaspi.az” adlı mədəniyyət və ədəbiyyat saytı da fəaliyyət göstərir.

2016-cı ildə "İşığa gedən yol" adlı tarixi roman yazmışdır. Roman Azərbaycan mətbuatının banisi Həsən bəy Zərdabinin həyat və yaradıcılığından bəhs edir. Əsər xarici ölkələrdə rus, fars, ərəb və türkcə çap olunmuşdur. Azərbaycanda çap olunandan sonra bu roman haqqında onlarla elmi məqalə, araşdırma və rəylər yazılmışdır.

Bu roman 2016-cı ildə Mətbuat Şurasının Ali Media Mükafatına (1-ci dərəcəli) layiq görülmüşdür. 2017-ci ildə "Ən yaxşı roman" nominasiyası üzrə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin "Qızıl kəlmə" mükafatının qalibi olmuşdur.

Onun "Azərbaycançılıq ədəbi-estetik təlim kimi" (2002) və "Milli Dövlətçilik hərəkatının yüksəlişi və xalq cümhuriyyəti dövründə azərbaycançılıq ideologiyası" (2003) kitabları dövlətçilik tarixinin mədəniyyət və ədəbiyyatdakı milli ideologiyanın şərhi barədə araşdırmalardır. Ölkə ictimaiyyəti və elm adamları tərəfindən təqdir olunan bu elmi əsərlər bu gün Azərbaycanda və qonşu ölkələrdə yaxın və oxşar mövzularda tədqiqat işi aparanların əsas istinad mənbələrindən sayılır.

S. Vəliyevanın növbəti mərhələdə (elmlər doktoru) elmi işi Hüseyn Cavid yaradıcılığına həsr olunmuşdur. "Hüseyn Cavidin poetikası" adlanan elmi işdə ədibin yaradıcılığı indiyə qədər araşdırılmamış yöndən tədqiqata cəlb olunur. Tədqiqatçı bu istiqamətdə araşdırma yazıları, məqalələri Azərbaycanda və xarici ölkələrin elmi jurnallarında yayımlanmışdır.

Hüseyn Cavid irsinin araşdırılması, tədrisi və dünyada təbliği istiqamətində işlər görmüşdür. Onun təşəbbüsü nəticəsində "Hüseyn Cavid. Əsərləri" kitabı Türkiyədə türkcə nəşr edilmişdir. Bu nəşr üç il İstanbul Kitab Sərgisində nümayiş etdirilmişdir.

Heydər Əliyevin göstərişi ilə Hüseyn Cavidin cənazəsinin qalıqlarının Sibirdən vətəninə qaytarılması ilə bağlı Vəliyevanın təşəbbüsü ilə "Hüseyn Cavid. Vətənə qayıdış" (2014) yazı müsabiqəsi keçirilmiş, toplanan əsərlər onun redaktorluğu ilə nəşrə hazırlanmışdır. Məhz bu nəşr sayəsində H. Əliyevin tarixi göstərişi ilk dəfə söz və qələm adamları tərəfindən elmi şərh olunmuşdur.

Daha sonra Vəliyevanın rəhbəri olduğu "Kaspi nəşrləri" seriyasından "Hüseyn Cavid. Vətənə qayıdış" foto-albomu işıq üzü görmüşdür. Bu nəşrdə H. Cavidin cənazəsinin qalıqlarının vətəninə qaytarılması, həyat və yaradıcılığının ayrı-ayrı dönəmlərini əks etdirən nadir fotolar, eləcə də Cavid irsinin təbliği mövzusunda İstanbul, Ankara, Kipr universitetlərində, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında keçirilən elmi konfranslardan foto və materiallar yer almışdır. Yüksək poliqrafik icrası ilə seçilən bu nəşr Cavidşünaslıq tarixində sənədlər, faktlar, fotolar baxımından seçilən kitablardan biri sayılır və son illərdə tədqiqatçıların yararlandıqları mənbələr sırasındadır.

Cavid irsinin Türkiyədə təbliği istiqamətində də Vəliyevanın xidmətləri mövcuddur. Anadolu Universitetində "Hüseyn Cavid. Əsərləri" (21 iyun, 2014) və İstanbul Universitetində (eyni adlı kitab, 15 noyabr 2013) kitabının təqdimatı və ədibin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş elmi konfranslarda S. Vəliyeva məruzə oxumuş, dramaturqun yaradıcılığı barədə fikirlər söyləmişdir.

Bununla yanaşı, Vəliyevanın nəşr məsləhətçisi olduğu Hüseyn Cavidin əsərləri İranda fars dilində nəşr olunub. "Avayi-münci" nəşriyyatında çap olunan kitablar "Şeyx Sənan" (Qum, 2015) və "Hüseyn Cavid xəzinəsindən" ("Peyğəmbər", "Maral", "Şeyx Sənan", Qum, 2016) çap olunub.

Hüseyn Cavid konfranslarının – Özbəkistanda Nizami Gəncəvi (2018), Qazaxıstan Əl-Fərabi Universiteti (2018), Özbəkistan – Ürgənç Universiteti (2019) – keçirilməsində onun əsas məqsədi mütəfəkkir şairi bütün türk dünyasına tanıtmaq olmuşdu.

Sonrakı illərdə qələmə aldığı “Hüseyn Cavid sənətinin qüdrəti” (2018), “Müasirləri Hüseyn Cavid haqqında” (2018) “Hüseyn Cavid və müasirləri” (2019) və “Hüseyn Cavid ədəbi irsinin poetikası” (2019) adlı daha dörd kitab da nəşr olunub.

Onun təşəbbüsü ilə Hüseyn Cavidin “Seçilmiş əsərləri” (2021) Qırğızıstanda da tərcümə və çap etdirilib.

S. Vəliyeva "Kaspi nəşrləri" adlı kitab seriyası təsis etmişdir. Seriyadan indiyə qədər (müxtəlif ölkələrdə bir neçə dildə) onlarla nəşr işıq üzü görmüşdür. Bu seriyadan nəşr olunan kitabların bəziləri universitetlərdə dərslik kimi istifadə edilir.

Bu seçilən kitablar da həmin seriyadan işıq üzü görmüşdür: "Mən jurnalistləri vətənpərvərliyə çağırıram" (2010), "135 illik yol" (2010), "Kaspi" qəzetinin yaranması və fəaliyyəti" (2011), "Mübariz yol" (məqalələr toplusu, 2011), "Üç əsrin qəzeti" (Azərbaycan və ingilis dilində), "Hüseyn Cavid. Vətənə qayıdış" (fotoalbom, 2014), "Hüseyn Cavid. Vətənə qayıdış" (2014) (məqalələr toplusu), "Hüseyn Cavid. Əsərləri" (Türkiyə, 2013), "Kaspi – maarifçilik meydanı" (2017), "Hüseyn Cavid – 135" (şeirlər toplusu, 2017).

Onun təsis etdiyi "Kaspi Təhsil Şirkəti" və "Kaspi liseyləri" milli təhsilin özünəməxsus metodlarla intellektual rol oynamışdır.^[14][15]

Azərbaycanın mütəfəkkiri Həsən bəy Zərdabinin fəaliyyətindən bəhs edən "İşığa gedən yol" (2016) romanının müəllifidir.

2016–2019-cu illərdə Azərbaycan Universitetinin “Azərbaycan ədəbiyyatı” kafedrasının müəllimi kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamları ilə 2005-ci ildə səmərəli yaradıcılıq fəaliyyətinə görə “Tərəqqi” medalına, 2012-ci ildə isə jurnalistika sahəsindəki xidmətlərinə görə “Əməkdar jurnalist” adına layiq görülmüşdür.

O həmçinin bədii yaradıcılıq sahəsindəki xüsusi xidmətlərinə görə Ümumdünya Türk Xalqları Konqresinin qızıl medalına, TÜRKSOY-un “Molla Pənah Vaqif” medalına (2017), o cümlədən Həsən bəy Zərdabiyə həsr olunmuş “İşığa gedən yol” romanına görə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin “Qızıl kəlmə” (2017), Mətbuat Şurasının Ali Media mükafatına (2016) da layiq görülmüşdür. Qırğızıstan Milli Yazıçılar Birliyi onu “Qızıl qələm” mükafatı (2019) ilə təltif etmişdir.^[16][17]

2018-ci ildə Özbəkistanın Ürgənc Dövlət Universitetinin Fəxri professoru seçilib.

• Əli Həsənovun həyat yoldaşıdır.

• sonavaliyeva.com — rəsmi saytı
• Sona Vəliyeva — Facebook səhifəsi
• Sona Vəliyeva — Instagram səhifəsi
• "Sona Vəliyeva: "Bu gün şərq və qərb ölkələrindən Azərbaycana olan hücumlar ailələrimizi zəiflətməyə yönəlib"". Report İnformasiya Agentliyi (az.). 2020-06-21. İstifadə tarixi: 2025-07-13.
• Könül Dünyamız - Sona Vəliyeva (01.06.2019)