Qaralama:Elxan Abbas

Elxan Abbas 26 dekabr 1963-cü ildə Xocavənd rayonunun Salakətin kəndində anadan olmuşdur. Uşaqlıqdan elmə böyük maraq göstərirdi. Özünün dediyinə görə, olduqca çılğın və dəcəl uşaq olmuşdur. 8 yaşında, 1 may 1971-ci ildə kənd yolunun kənarında tapdığı, içində saqqız olduğunu zənn etdiyi naməlum bir əşyanı (əslində detonator başlığı – oxu: dinamit) evə gətirmiş və qaz plitəsinin üzərində onu qızdırmağa çalışmışdır. O an baş verən partlayış nəticəsində gözlərinin torlu qişası (retinası) yanmış və Elxan Abbas hər iki gözünün görmə qabiliyyətini birdəfəlik itirmişdir.^[1]

Bu faciəli hadisəni illər sonra belə xatırlayırdı:

"Elə bildim ki, içində saqqız var. Qaz plitəsinin dəmirinin üstünə qoyub qazı yandırdım. Nəzərlərimi əşyaya dikmişdim ki… qəfil güclü bir partlayış oldu. Üzüm-gözüm yandı. Çığırdım… Bağırdım… Yıxıldım. Güman ki, bayılmışam. Ayılanda üz-gözüm sarğıda idi. Ağrıdan ağlayırdım."

Anasının sonralar dedikləri isə bu ağrılı hadisənin ailədə yaratdığı travmanı əks etdirir:

"Anam deyirdi ki, partlayış səsinə həyətə qaçdıq. Səni görəndə dəhşətə gəldik. Toyuğun başı kəsiləndə qan necə fışqırırsa, sənin də gözlərindən qan elə fışqırırdı. Biz də səninlə birgə vay-şivən saldıq, zülüm-zülüm ağladıq."

Elxan Abbas hadisədən sonra Füzuli rayon xəstəxanasında əməliyyat olunmuşdur. Sarğılar açıldıqda isə artıq görmə qabiliyyətini bərpa etmək mümkün olmamışdır. Özünün dediyi kimi:

"Sarğı açıldı… Gözlərim heç nəyi görmədi. Müsibətim elə ondan sonra başladı…"

Bu hadisədən sonra Elxan Abbas rəsmi olaraq I qrup gözdən əlil statusu almış və ömrünün sonuna qədər tam görmə məhdudiyyəti ilə yaşamışdır.

Partlayışdan sonra təhsilini Bakıda yerləşən, gözdən əlillər üçün nəzərdə tutulmuş 5 Nömrəli Respublika Xüsusi Internat Məktəbində davam etdirmiş və 1982-ci ildə məzun olmuşdur. Burada güclü zəkası ilə hər zaman fərqlənmişdir. Uşaqlıqdan minlərlə qəzəl və şeiri əzbərləmiş, ədəbiyyat müəllimləri ilə bilik yarışlarına qatılaraq onlarla bərabər səviyyədə müzakirələr etmişdir. Riyaziyyat isə tarix və ədəbiyyatla yanaşı onun sevimli fənlərindən biri olmuşdur. Hər hansı hesablama aparatı istifadə etmədən altı rəqəmli ədədlərlə vurma, bölmə, toplama, çıxma əməliyyatlarını asanlıqla yerinə yetirirdi.

Məktəb illərində yalnız texnik və humanitar fənnlərlə yanaşı, idman sahəsində də aktiv olmuşdur. O, yüngül atletika ilə ciddi şəkildə məşğul olmuş, müxtəlif vaxtlarda Qazaxıstan, Latviya və Litvada gözdən əlillər üçün təşkil olunan məktəblilərarası idman yarışlarında Azərbaycanı təmsil etmişdir. Bu yarışlarda iştirak etməsi onun həm fiziki, həm də mənəvi gücünün bariz nümunəsi olmuşdur.

Görmə məhdudiyyəti səbəbilə dəqiq elmlər üzrə təhsil almaq imkanları məhdud olduğuna görə, humanitar sahələrə – xüsusilə tarix və ictimai elmlərə yönəlməyi qərara almışdır. Tarixə olan həvəsinin formalaşmasını isə belə izah edirdi:

Tarixə və arxeologiyaya sevgim doğulub başa çatdığım Salakətin kəndində 1968-ci ildə Məmmədəli Hüseynovun Azıx mağarasında apardığı tədqiqatların canlı şahidi olduqdan sonra yaranıb. Bu tədqiqatların "arexeloq" sözünün anlamını bilməyib tələffüz etməyə belə çətinlik çəkdiyim uşaqlıq yaşlarıma düşsə belə Məmmədəli müəllimin mağaradan tapdığı bir şeylə qaçaraq "Vilis" markalı maşına minib "sür Bakıya, təcili" deməsini xatırlayıram. Sonralar Bakı Dövlət Universitetində Məmmədəli müəllimin özündən şəxsən dərs aldığım zaman anladım ki, sən demə o an Məmmədəli müəllimin əlində apardığı şey "Azıx adamının alt çənə sümüyü"imiş.

Daha sonra, orta məktəbi bitirdikdən sonra o, Bakı Dövlət Universitetinin tarix fakültəsinə qəbul almış və 1987-ci ildə "Tarixçi; Tarix və ictimaiyyət müəllimliyi" ixtisası üzrə fərqlənmə diplomu ilə məzun olmuşdur. Bu təhsil proqramı 5 illik olduğuna görə, magistratura dərəcəsinə ekvivalent sayılırdı.^[2]

Universitet dövründə Elxan Abbas akademik və ictimai fəallığı ilə də seçilirdi. O, ikinci kursdan etibarən ardıcıl olaraq beşinci kursa qədər universitetin şərəf lövhəsində yer almışdır. Bir sıra bilik yarışlarında fəal iştirak etmiş, eyni zamanda arxeoloji ekskursiyaların təşkilində və koordinasiyasında mühüm rol oynamışdır. Elxan Abbas tələbə yoldaşları arasında yüksək nüfuz qazanmış, "qrupun ağsaqqalı" kimi qəbul olunmuşdur.

Universitet illərində formalaşan dostluq bağlarını məzuniyyətdən sonra da qoruyub saxlamışdır. Hər il tələbə yoldaşları ilə evində görüşlər və məclislər təşkil etmiş, bu ənənəni illərlə davam etdirmişdir. Onlar bir-birilərinin, eləcə də övladlarının toylarında iştirak edərək bu münasibətləri ailəvi səviyyədə də yaşatmışlar.

1987-ci ildə təhsilini bitirdikdən sonra təyinatla Füzuli rayonu rayonu Şəkərcik Kənd Tam Orta məktəbində tarix müəllimi vəzifəsində çalışmışdır. 1990-cı ildə interaktiv tədris metodologiyasını tətbiq edərək məktəb təhsilində mühüm yeniliklərə imza atmışdır. Bu sahədəki uğurlarına görə Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyi Füzuli Rayon Təhsil Şöbəsi tərəfindən özü "Fəxri Fərman" və pul mükafatı ilə, beş şagirdi isə "Fəxri Fərman" ilə təltif olunmuşdur. Onun hazırladığı tədris metodikası və istifadə etdiyi pedaqoji prinsiplər sənədləşdirilərək, digər məktəblərdə tətbiqi məqsədilə Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyinə təqdim edilmişdir. Bu müddətdə məktəb tarixindəki ilk və son gümüş medalı onun sinif rəhbəri olduğu sinfin şagirdi almışdır.

2017-ci ildə Müəllimlərin İşə Qəbulu imtahanını uğurla keçərək Yardımlı rayonu Yolacaq kənd Tam Orta Məktəbində tarix müəllimi kimi işləməyə başlamışdır. Yolacaq kəndində şagirdləri tam ödənişsiz şəkildə dərsdən kənar zamanlarda Dövlət İmtahan Mərkəzi (DİM) imtahanına hazırlayaraq kənd tarixində 6 ildən sonra ilk dəfə kənddən universitetə qəbul olmuş məzun yetişdirmişdir.^[3]

2018-ci ildə isə Müəllimlərin İş Yerinin Dəyişdirilməsi Müsabiqəsinin qalibi olaraq Füzuli rayonu Birinci Zobucuq qəsəbəsi 26 № li Tam Orta Məktəbində tarix müəllimi işləməyə başlamışdır. O, dərslərini yalnız sinif daxilində deyil, həm də evində tam təmənnasız şəkildə davam etdirir, şagirdləri DİM imtahanlarına hazırlayırdı. Onun yetişdirdiyi şagirdlər yüksək nəticələr göstərmiş, bir çoxu ölkənin nüfuzlu ali məktəblərinə daxil olmuşdur. Həmçinin Elxan Abbas şagirdlərini tamamilə fərdi və təmənnasız şəkildə Respublika Fənn Olimpiadalarına hazırlamış, onların bir çoxu müxtəlif illərdə bu olimpiadalarda medal qazanaraq uğur əldə etmişdir.^[4][5] O, Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə VI Qrant Müsabiqəsi üzrə qalib olmuş "Gələcəyə Baxışımız-Zobucuqda Robotiks İbtidai Siniflərdə" layihəsinin təşkilatçısı olmuşdur.^[6] Bununla yanaşı, şagirdlərin asudə vaxtlarını səmərəli istifadəsini sağlamaq üçün məktəbdə intellektual oyunlar (Xəmsə (oyun), Nə? Harada? Nə zaman?) təşkil edərək, öz şəxsi hesabına şagirdlərin mükafatlandırmasını etmişdir.^[7]

O, Füzuli və Yardımlıda dərs dedidiyi zaman Bakıda yaşayan ailəsindən uzaqda, təkbaşına və kirayə tutduğu evdə yaşayırdı. Bir həfədən bir həyat yoldaşı İntizar xanım onu ziyarət edərək evin təmizlik işlərini görür və yeməklərini hazırlayırdı. Digər həftələrin həftəsonlarında isə Elxan müəllim özü Bakıya qayıdıb qızları və həyat yoldaşı ilə birlikdə zaman keçirirdi.^[8] Bu I qrup gözdən əlil və yaşlı bir insan üçün ağır həyat tərzi idi. Həmçinin bu onun müəllimliyə və gənc nəslin təhsilinə verdiyi önəmi bir daha sübut edirdi.

Elxan müəllimin təhsildəki bu əmək və zəhməti 2022-ci ildə Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Qarabağ Regional Təhsil İdarəsi müdiri Gündüz Əbdülov tərəfindən dəyərləndirlərək "Fəxri Fərman"la təltif edilmişdir.^[9][10] Bundan bir il sonra isə Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Naziri Emin Əmrullayev onu "Azərbaycan Respublikasının qabaqcıl təhsil işçisi" döş nişanı ilə təltif etmişdir.^[11]

Elxan müəllim 38 illik pedaqoji fəaliyyəti ərzində yüzlərlə şagirdinin ali təhsil almasına səbəb olmuşdur. Bu gün onun yetişdirdiyi məzunlar Azərbaycanda və dünyanın müxtəlif ölkələrində nüfuzlu dövlət qurumlarında və özəl sektorda çalışırlar. Elxan Abbas şagirdləri üçün sadəcə tarix müəllimi deyil, eyni zamanda "həyat müəllimi" idi.^[12] Şagirdləri onunla əlaqəni heç vaxt kəsmir, həyatlarının müxtəlif mərhələlərində ona müraciət edir, məsləhət və mənəvi dəstək alırdılar. Bu yaxınlıq və inam onun pedaqoji yanaşmasının əsas göstəricilərindən biri idi.

Elxan Abbas həm şagirdləri, həm də ətrafındakı gənclər üçün canlı bilik mənbəyi kimi tanınırdı. Şagirdlərinin sözlərinə görə, onlar bir çox hallarda məlumatı internetdə, xüsusilə də Google axtarış sistemində axtarmaq əvəzinə birbaşa Elxan müəllimə zəng edərək soruşur, daha dəqiq və əsaslandırılmış cavab alırdılar. Bu səbəbdən onu zarafatyana "canlı ensiklopediya", "ChatGPT", hətta "Wikipedia" adlandırırdılar. Elxan Abbas yalnız tarix, fəlsəfə və siyasət elmləri üzrə deyil, iqtisadiyyat, biologiya, kimya, fizika, tibb və tanınmış alimlərin həyatı kimi bir çox sahələr üzrə də dərin və sistemli biliyə malik idi.^[13] Bu bilikləri təkcə özü üçün saxlamır, daim şagirdləri ilə bölüşərək onların geniş dünyagörüşünə yiyələnməsinə şərait yaradırdı.

Oğlunun intellektual yarışlarda iştirak edən dostları belə onu "fakt bazası" adlandırır, mübahisəli və ya dəqiqləşdirilməsi gərəkən mövzularda ilk müraciət etdikləri şəxs kimi qəbul edirdilər. Onun cavablarının dəqiqliyi və etibarlılığı Elxan Abbas sadəcə müəllim deyil, həm də düşünən, maarifləndirən və yol göstərən bir zəka simvoluna çevirmişdi.^[15]

Uşaqlıq yaşlarında keçirdiyi fiziki travmalara və görmə məhdudiyyətinə baxmayaraq, o, bu çətinliyi mənəvi gücə çevirərək maarifçilik və vətənpərvərlik fəaliyyəti ilə ömrünü zənginləşdirmişdir. Onun düşüncələri sadəcə nəzəri ideyalar deyil, ağrılardan süzülüb gələn təcrübələrin və müşahidələrin nəticəsi idi. Bu baxımdan Elxan Abbas yalnız müəllim deyil, ruha toxunan, şəxsiyyət yetişdirən nadir ziyalı-filosoflardan biri kimi xarakterizə edilir.^[16]

1988–1991-ci illərdə Elxan Abbas Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatında fəal şəkildə iştirak edərək, bu mübarizədə yalnız təbliğatçı deyil, həm də düşüncə və ideya baxımından önəmli ideoloqlardan biri kimi çıxış etmişdir. O, dövrün liderləri ilə yaxın təmasda olmuş, xüsusilə Qarabağ bölgəsində hərəkatın təşkilatlanmasına, ideoloji əsaslarının formalaşdırılmasına və davamlı ruhlandırıcı çağırışların yayılmasına mühüm töhfələr vermişdir.^[17]

Onun tribunadan etdiyi çıxışlar yalnız emosional çağırışlarla deyil, tarixi biliklərə, milli yaddaşa, məntiqi və hüquqi əsaslara söykənirdi. O, siyasi hadisələri bölgə əhalisinə aydın və əsaslandırılmış şəkildə çatdıraraq, ictimai şüurun formalaşmasına və milli müqavimətin təşkili istiqamətində mühüm rol oynamışdır.

Elxan Abbas üçün mübarizə yalnız fiziki deyil, həm də ruhi və intellektual dirəniş forması idi. Bu mövqeyi onun tez-tez vurğuladığı aşağıdakı fikirdə ifadə olunurdu:

“Ədalətsizliyə qarşı ilk silah — sənin səsindir.”

O, zorakılığa qarşı çıxır, xalqın müqavimətinin ağıl, söz və ideya üzərində qurulmasının tərəfdarı idi. Bu baxımdan onun fəaliyyətləri Mahatma Qandinin, Martin Lüter Kingin və Lev Tolstoyun "müqavimətsiz inqilab" fəlsəfələri ilə səsləşirdi. Zülmə qarşı çıxmağın ilk mərhələsinin səssizliyi sındırmaqdan ibarət olduğunu düşünən Elxan Abbas üçün tribunalar bu səssizliyin dağıdıldığı, azadlıq ideyasının aydın şəkildə səsləndiyi məkanlar idi.

O, həmçinin Azadlıq Hərəkatı daxilində müxtəlif ideoloji konsepsiyaların hazırlanmasında iştirak etmiş, milli mübarizənin tarixi, fəlsəfi və hüquqi əsaslarla cəmiyyətə daha sistemli şəkildə çatdırılmasına xidmət etmişdir. Onun dərin tarix biliyi və yüksək intellektual hazırlığı Azadlıq Hərəkatının ideoloji bazasının möhkəmləndirilməsində əhəmiyyətli rol oynamışdır. Elxan Abbasın çıxışları geniş auditoriyalar tərəfindən yüksək etimadla qarşılanır, həm emosional təsiri, həm də faktlara söykənən təqdimatı ilə yadda qalırdı.

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra başlayan Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə Elxan Abbasın fəaliyyəti daha da fərqlənmişdir. O, rəsmi hərbi vəzifəsi olmasa da, bölgədə həm intellektual, həm də strateji baxımdan önəmli rol oynamışdır. Bu dövrü özü belə təsvir edirdi:

Mən yeganə şəxs idim ki, əlimə silah almırdım, amma evimdə silah və sursatlar saxlanırdı. Hərbçilər mənə "Elxan bəy" və "silahdaş" deyirdilər. Heç bir vəzifəm olmamasına rəğmən, savadıma, gənc və ziyalı olduğuma görə rəsmi Bakı siyasi məsələlər üçün Nofəl Qasımov və mənimlə əlaqə saxlayıb məsləhət edirdilər. Hətta bəzən hərbi məsələləri müzakirə edərkən silahdaşım Mobil Yusifov (814 saylı Füzuli özünümüdafiə batalyonunun komandiri) və batalyon komandirinin müavini, qardaşım Əli Abbasov ("Əli dayı") ilə yanaşı mənimlə də danışılırdı. Müharibə dövründə vəzifəsi olmayan, lakin sözü keçən yeganə şəxs mən idim. Mənə təklif olunan heç bir vəzifəni qəbul etmədim ki, obyektivliyim və fəaliyyətimdə şəffaflıq qorunsun.

Elxan Abbas bu illərdə həm bölgədəki əhali ilə, həm də yerli özünümüdafiə qüvvələrinin rəhbər heyəti ilə əlaqədə olaraq, strateji və mənəvi dəstək göstərmişdir. Onun fəaliyyəti müharibə şəraitində ziyalının cəmiyyətdəki rolunu nümayiş etdirən nadir nümunələrdən biri hesab olunur.

Elxan Abbas yalnız tarixçi və pedaqoq deyil, həm də düşünən, sorğulayan və cəmiyyətin mənəvi tərəqqisinə töhfə verən ziyalı idi. Onun dünyagörüşü həyatın müxtəlif sahələrində — ailədən tutmuş peşəyə, fərdi dəyərlərdən ictimai münasibətlərə qədər — dərin humanist, rasional və fəlsəfi təmellərə əsaslanırdı. O, təhsili, insanı və cəmiyyəti tək-tək deyil, bir-biri ilə üzvi şəkildə bağlı bütöv bir mənəvi sistemin parçası kimi dəyərləndirirdi.

Elxan Abbasın fikirləri və davranışları konfutsian əxlaq, stoik təmkinlik və türk maarifçilik ruhu ilə səsləşirdi. O, şəxsi nümunəsi ilə əməksevərlik, təvazökarlıq və biliyə əsaslanan inkişafın həm fərdi, həm də kollektiv tərəqqi üçün zəruri olduğunu göstərirdi. Onun fəlsəfəsi universal mənəvi dəyərlərlə qidalanaraq insanlığa, vətəndaşlıq şüuruna və mənəviyyata toxunurdu.

O, öz varlığı ilə təkcə yaşadığı dövrə deyil, həm də insaniyyət anlayışının zaman və məkan tanımayan dəyərlərinə xidmət edirdi. Elxan Abbas — sadəcə bir insan adı deyil, bir düşüncə tərzi, bir mənəvi miras, bir işıq mənbəyi kimi xatırlanır.

Elxan Abbasın dünyagörüşünün əsas dayaqlarını ədalət, bilik və insanlıq təşkil edirdi. Onun əsas prinsiplərindən biri belə idi:

“Yaxşılıq etmək imkanı olduğu halda bunu etməmək — özü bir pislikdir.”

Bu ifadə onun həyat fəlsəfəsinin, müəllimlik fəaliyyətinin və ictimai mövqeyinin ayrılmaz hissəsi idi.

Elxan Abbas sosial ədaləti yalnız hüquqi və siyasi müstəvidə deyil, peşələr arasında bərabərlik prinsipində də görürdü. O, peşə iyerarxiyasını qəbul etmir, istənilən sahədə çalışan insanın — dərzi, dülgər, bənna, həkim və ya alim olmasından asılı olmayaraq — cəmiyyətin inkişafında eyni dərəcədə mühüm rol oynadığını vurğulayırdı. Bu baxımdan onun düşüncələri Aristotelin "hər kəs öz qabiliyyətinə uyğun şəkildə cəmiyyətə xidmət edərsə, harmoniya yaranar" fikri ilə səsləşirdi.

Elxan Abbas deyirdi:

“Hansı peşəyə yiyələnirsinizsə yiyələnin, həmin peşədə ən yaxşısı olmağa çalışın.”

Bu fikir onun üçün sadəcə şəxsi motivasiya deyil, cəmiyyətin bütövlükdə inkişafı üçün məsuliyyət çağırışı idi. O, sosial dəyərin yalnız akademik vəzifə ilə deyil, fəaliyyətin cəmiyyətə verdiyi real fayda ilə ölçüldüyünü bildirirdi. Onun fikrincə, bir mühəndisin istifadə etdiyi avadanlığı hazırlayan fabrik işçisi, alimin masasını düzəldən dülgər və ya həkimin işlədiyi xəstəxananı tikən bənna da eyni əhəmiyyətə malikdir və hörmətə layiqdir. Bu baxış onu Epiktet, Mark Avreli və Əbu Hamid əl-Qəzali kimi filosofların praktiki hikmətinə yaxınlaşdırırdı.

Elxan Abbas belə deyirdi:

“Alimin fikri işıq kimidir, amma dülgərin çəkici olmadan həmin işıq üçün masa yoxdur.”

“Əgər işini sevə-sevə görürsənsə, sən artıq cəmiyyətin dayağısan — istər dülgər ol, istər alim.”

Onun fəlsəfəsində heç bir peşə "aşağı" və ya "kiçik" deyildi, əgər o, sevgi və məsuliyyətlə yerinə yetirilirdisə. Cəmiyyətin bütün təbəqələrinin dəyərini tanıması və bu dəyərləri təbliğ etməsi onun humanist və inklüziv dünyagörüşünün bariz nümunəsidi

Elxan Abbas görmə qabiliyyətini erkən yaşlarında itirsə də, bu fiziki məhdudiyyət onun şəxsiyyətinin inkişafına, intellektual potensialına və maarifçilik fəaliyyətinə heç bir əngəl yaratmamışdır. Əksinə, o bu çətinliyi şəxsi zəhmət və mənəvi güc vasitəsilə aşaraq, öz həyatını cəmiyyətə xidmət yolunda qurmuşdur. Onun tez-tez səsləndirdiyi fikirlərdən biri belə idi:

“Əgər qəlbin görürsə, gözlərin görməməsi səni heç nədən məhrum etmir.”

Elxan Abbas bu düşüncə ilə fiziki çatışmazlığın insanın daxili işığını söndürmədiyini, əksinə, daha da gücləndirdiyini nümayiş etdirmişdir. O, əlilliyi bədənə aid, amma ruhu məhdudlaşdırmayan bir hal kimi qiymətləndirirdi:

“Əlillik – ruhun deyil, bədənin əngəlidir.”

Bu yanaşma onu görmə məhdudiyyətinə malik digər tanınmış şəxsiyyətlərlə, xüsusilə də Helen Keller və Viktor Frankl kimi simalarla mənəvi paralellikdə yerləşdirir. Helen Kellerin "Ən pis şey gözün görməməsi deyil, görəcək heç nəyi olmayan qəlbə sahib olmaqdır" fikri Elxan Abbasın düşüncə tərzi ilə səsləşirdi. O, gözlə görmədiyi dünyanı zehin, yaddaş və ruhun dərinliyi ilə qavramağı bacarırdı. Elxan Abbasın şəxsi təcrübəsi göstərir ki, fiziki məhdudiyyətlər insanın mənəvi yüksəlişinə əngəl deyil, əksinə, bu yüksəlişi mümkün edən daxili enerjinin qaynağı ola bilər.

Elxan Abbas üçün bilik sadəcə özündə toplanan informasiya deyil, bölüşülərək dəyər qazanan mənəvi məsuliyyət idi. Onun pedaqoji fəlsəfəsində təhsil yalnız məktəb mühitində verilən fənn dərsləri ilə məhdudlaşmır, insanın şəxsiyyət kimi formalaşmasına yönəlmiş dərin mənəvi missiya kimi qiymətləndirilirdi. Bu yanaşma onu klassik maarifçilərlə yanaşı, İbn Sina, Jan-Jak Russo, Karl Popper kimi mütəfəkkirlərin təhsil fəlsəfəsinə yaxınlaşdırırdı. Elxan Abbasın tez-tez vurğuladığı fikirlərdən biri belə idi:

“Bilik ancaq paylaşdıqca dəyər qazanır. Özündə saxlamaq – suyu içmədən qabında saxlamaq kimidir.”

O, biliyi yalnız akademik məqsədlə deyil, maarifləndirmə və xidmət vasitəsi kimi görür, onu paylaşmayan insanı məsuliyyətsiz sayırdı. Bu yanaşma Popperin "açıq cəmiyyət" ideyası ilə uyğunluq təşkil edir: bilik insanı azadlaşdırmalı, cəmiyyəti dəyişməli, təhsilin məqsədi sadəcə öyrətmək deyil, düşündürmək və yön vermək olmalıdır.

Elxan Abbas müəllimliyi sadəcə peşə deyil, ictimai və mənəvi missiya hesab edirdi. O, fikrini bu şəkildə ifadə edirdi:

“Müəllim olmaq dərs keçmək deyil, insan yetişdirməkdir.”

Bu düşüncə Russonun "Emil və ya Tərbiyə haqqında" əsərindəki: "Təhsil insana nə öyrətdiyinlə deyil, onu necə düşündürdüyünlə ölçülür" prinsipinə uyğun gəlir. Elxan Abbas bu fəlsəfəni real həyatda tətbiq edən pedaqoqlardan biri idi. O, yalnız fənn bilikləri ilə kifayətlənməz, şagirdlərinin həyat yolunu izləyər, onlara yol göstərməyə davam edərdi. Şagirdləri onu təkcə tarix müəllimi deyil, "həyat müəllimi" kimi qəbul edirdilər.

Elxan Abbasın fikrincə, öyrətmədən yaşamaq — susmaq kimidir:

“Öyrətmədiyin bilik — sönmüş bir çıraqdır.”

Bu fəlsəfə onun həyatına bütöv şəkildə hopmuşdu. O, bildiklərini özü ilə saxlamaz, daim paylaşar, yüzlərlə gəncin həyat yoluna işıq salardı. Onun pedaqoji yanaşması həm intellektual, həm də mənəvi baxımdan bilikli cəmiyyətin qurulmasına xidmət edən maarifçilik nümunəsi idi.

Elxan Abbasın həyatı rəsmi vəzifə, titul və vəkalət olmadan da cəmiyyət içində yüksək nüfuz və hörmət qazanmış şəxsi liderlik nümunəsidir. Onun rəhbərlik anlayışı idarəetmədən çox nümunə olmağa, güc nümayişindən daha çox etibar yaratmağa və yol göstərməyə əsaslanırdı. Müxtəlif mərhələlərdə ictimai və pedaqoji çevrələrdə söz sahibi kimi tanınsa da, bu nüfuzu vəzifədən deyil — fikirdən, davranışdan və əqidədən qaynaqlanırdı. Onun liderliyi sinif otağında, tribunada, məclislərdə, eyni zamanda telefonun digər ucunda hiss olunurdu.

Bu yanaşma etik liderlik modelinə uyğun gəlirdi. Elxan Abbas heç vaxt rəhbər təyin edilməmişdi, lakin rəhbər kimi qəbul edilirdi. O, hörmət tələb etmədən hörmət qazanan, uğuru şəxsi nüfuzda deyil, başqalarının yüksəlişində axtaran bir ziyalı idi. Onun bu davranışı Konfutsi, Dalay Lama və Nelson Mandela kimi liderlərin təvazökarlığa əsaslanan daxili rəhbərlik fəlsəfəsi ilə səsləşirdi. Elxan Abbasın nüfuzu titullar üzərindən deyil, sadə və ardıcıl həyat tərzi, insanlara qarşı səmimi yanaşması və sosial məsuliyyət hissindən doğurdu.

Bu kontekstdə Elxan Abbas tez-tez vurğulayardı:

“Zənginlik cibdə yox, vicdanda və zəkada olanda insana dəyər qazandırır.”

“İnsan var-dövləti ilə deyil, məqsədi ilə zənginləşir.”

“Zənginlik insanın malik olduqlarında deyil, başqalarına verdiyi dəyərdə ölçülür.”

“Var-dövlət insanı bəsləyə bilər, amma yalnız mənəviyyat onu yüksəldə bilər.”

Bu fikirlər onun həyat tərzinin və mənəvi liderliyinin fəlsəfi dayaq nöqtələrini aydın şəkildə ifadə edir. Elxan Abbas üçün maddi rahatlıq heç vaxt prioritet olmamışdır; o, mənalı və faydalı həyatın tərəfdarı idi. Onun üçün əsas dəyər, hansı vəzifəni icra etməsindən asılı olmayaraq, öz peşəsini və missiyasını məsuliyyətlə və vicdanla yerinə yetirmək idi.

Elxan Abbasın dünyagörüşündə ailə yalnız bioloji və sosial birlik deyil, cəmiyyətin mənəvi əsaslarını formalaşdıran ən fundamental struktur kimi qiymətləndirilirdi. O, ailəni insanın şəxsiyyət kimi yetişdiyi ilk məktəb, cəmiyyətin isə bu təməl üzərində qurulan daha geniş bir dairəsi kimi dərk edirdi. Bu baxımdan onun tez-tez təkrarladığı fikirlərdən biri belə idi:

“Əvvəl ailəni tərbiyə et, sonra cəmiyyəti.”

Bu ifadə onun üçün sadəcə aforizm deyil, həyatının və pedaqoji fəaliyyətinin əsas istinad nöqtəsi idi. O, ailəni həm fərdi əxlaqın formalaşdığı, həm də ictimai şüurun təməlinin qoyulduğu bir məkan kimi görürdü. Bu yanaşma, xüsusilə Konfutsinin "düzgün ailə nizamı olmadan düzgün dövlət nizamı ola bilməz" prinsipinə uyğun gəlirdi. Elxan Abbas da inanırdı ki, sosial ədalət və vətəndaş məsuliyyəti ailə içindən başlayır və yalnız ailədə mənəvi harmoniya mövcud olduqda sağlam cəmiyyət qurmaq mümkündür.

Ailə, Elxan Abbas üçün sadəcə birlikdə yaşamaq deyildi; o, ailəni sevgi, məsuliyyət, paylaşım və şəxsiyyətin yetişdiyi mənəvi məktəb kimi görürdü. Onun fikrincə, əgər ailə güclüdürsə, fərd sağlam, cəmiyyət isə sabit və rifahlı olar. Bu baxış onu Sədi Şirazi, İbn Xəldun, hətta Lev Tolstoy kimi ailə institutunu ictimai sabitliyin təməli kimi görən düşüncə adamları ilə eyni fəlsəfi müstəviyə daşıyırdı.

Elxan Abbas adların insan taleyinə yön verən mədəni və psixoloji siqnallar olduğunu söyləyirdi. Bu fikirdə o, Konfutsinin qədim təlimindən bu sitatı gətirərək deyirdi:

“İsimlər düzgün olmadıqda sözlər gerçəkliyini itirir. Sözlər gerçək olmadıqda isə cəmiyyət dağılmağa başlayar.”

Elxan Abbas da adları sadəcə çağırış vasitəsi yox, insanın kimliyi, mədəni kökü və daxili mahiyyətin simvolu sayırdı. Dəfələrlə vurğulayırdı ki, valideynlər övladlarına ad qoyarkən məsuliyyətli olmalı, xarici mənşəli xüsusilə ərəb-fars və dini mənşəli adlardan mümkün qədər uzaq durmalı, türk mənşəli adlara üstünlük verməlidirlər. Bu milli və şəxsiyyət yönümlü tərbiyəyə xidmət edilən deyərdir. Dörd övladına seçdiyi adlar – Gursel, Selcan, Taclı, Qumral – onun bu fikrə nə qədər sadiq olduğunu sübut edir.

Elxan Abbas ziyalı ailəsində doğulmuşdur. Atası Yusif Abbasov İkinci dünya müharibəsinin iştirakçısı olmuş, beş orden və onlarla medal ilə təltif edilmişdir. Müharibənin son mərhələsi olan Berlin döyüşü (1945) zamanı ağır yaralanaraq qolunu itirmişdir. Anası Bəyaz Abbasova Xocavənd rayonunun Tuğ kəndindən idi – ailəyə bağlı, zəhmətkeş və ziyalı bir evdar qadın kimi tanınırdı. Elxan Abbasın keçirdiyi qəza hadisəsindən sonra ailə doğma kəndləri olan Salakətindən köçərək Füzuli rayonunun 15 nömrəli Səyyar Mexanikləşdirilmiş Dəstə (SMD-15) qəsəbəsinə yerləşmişdir.

Elxan Abbas özü də nümunəvi ailə başçısı olmuşdur. Həyat yoldaşı İntizar Məmmədova (26 iyun 1972, Şəkərcik, Füzuli rayonu) ilə onu universitet qəbul imtahanına hazırlaşdırdığı zaman tanış olmuşdur. Elxan Abbas İntizar xanımın müəllimi olmuş, bu münasibət sonradan dərin bağa və ailə qurmağa qədər inkişaf etmişdir. İntizar Məmmədova Füzuli rayonu işğal edilənə qədər uşaq bağçasında müəllim kimi çalışmışdır.

Cütlük bir neçə dəfə toy etməyi planlaşdırsa da, 1990-cı illərin ağır ictimai-siyasi hadisələri — 20 Yanvar faciəsi, Xocalı soyqırımı və Qarabağın işğalı fonunda Elxan Abbas bu şad günü dəfələrlə planlayıb, dəfələrlə təxirə salmışdır. Onun "müharibə bitsin, qələbə ilə toy edərik" arzusu reallaşmamışdır. 1993-cü ildə Füzulinin işğalı ilə ailəsi qaçqın düşmüş, ağır maddi vəziyyət səbəbilə toyları 1997-ci ilə qədər təxirə salınmışdır. Nəhayət, İntizar xanımın qardaşı — dülgər və sənətkar Füzuli Məmmədov toy xərclərini öz üzərinə götürmüş, 7 il nişanlı qalan bu cütlüyün evliliyini həyata keçirmişdir. Bu sevgidən onların dörd övladı dünyaya gəlmişdir:

• Oğlu Gursel Abbas — ABŞ-də Viskonsin-Medison Universitetində kimya mühəndisliyi üzrə tam təqaüdlə doktorantura təhsili alır.^[18]
• Böyük qızı Selcan Abbas — ərəb dili üzrə tərcüməçidir və Hyundai Azərbaycan şirkətində çalışır.^[19]
• Ortancıl qızı Taclı Abbas — Azərbaycan Universitetində fransız dili üzrə təhsil alır.
• Kiçik qızı Qumral Abbas — Qarabağ Universitetində hüquq üzrə təhsil alır.

  Azərbaycan Respublikası qabaqcıl təhsil işçisi döş nişanı, 2023 — Azərbaycan Respublikasında pedaqoji fəaliyyət sahəsindəki xidmətlərinə görə Elm və Təhsil Naziri Emin Əmrullayev tərəfindən təqdim olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Qarabağ Regional Təhsil İdarəsinin Fəxri Fərmanı, 2022 — təhsildəki uzunmüddətli fədakar fəaliyyətinə və yüksək nəticələr əldə etməsinə görə regional idarə müdiri Gündüz Əbdülov tərəfindən təqdim olunmuşdur.

Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyi Füzuli Rayon Təhsil Şöbəsinin Fəxri Fərmanı və Pul Mükafatı, 1990 — interaktiv tədris metodologiyasını tətbiq edərək məktəb təhsilində yaratdığı innovativ yanaşmaya görə təltif olunmuşdur. Onun hazırladığı metodika Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyinə təqdim olunmuş və digər məktəblərdə tətbiqi üçün göndərilmişdir.

2025-ci ilin fevral ayında Elxan Abbasın səhhətində ciddi problemlər müşahidə olunmuş və tibbi müayinələr nəticəsində onda böyrək mənşəli xərçəng xəstəliyi diaqnozu qoyulmuşdur. Xəstəlik artıq ağciyərlərə metastaz verdiyi üçün müalicə tədbirləri nəticə verməmiş və Elxan Abbas 21 mart 2025-ci ildə, Bakı şəhərində vəfat etmişdir.

Onun vəfatı Azərbaycan təhsili, maarifçiliyi və ictimai düşüncə mühiti üçün böyük itki olmuşdur. Onun pedaqoji fəaliyyəti nəticəsində yüzlərlə gənc ali təhsil alaraq müxtəlif sahələrdə uğurla fəaliyyət göstərmiş, təkcə bilik deyil, həm də əxlaq və vətəndaşlıq dəyərləri baxımından formalaşmışdır.

Öz həyat yolunu və pedaqoji fəlsəfəsini ifadə edərkən Elxan Abbas tez-tez amerikalı filosof Ralf Uold Emersonun "İnsan arxasında yalnız əşyalar deyil, toxunduğu ruhlar qoyur" fikrini sitat gətirərdi. O, bu sözləri şəxsi həyat kredosu kimi qəbul edir və özünün də bu cür iz qoyan insan olmağa çalışdığını deyirdi.

Elxan Abbas, görünməyən gözlərlə dünyanı görən, danışmayan dillərlə insanlara toxunan, çətinliyi təmkinlə yoğurub fədakarlıqla cəmiyyətə təqdim edən bir həyat fəlsəfəsidir. Onun düşüncəsi və həyatı — bir dərs kitabı deyil, bir həyat kitabı idi.

O, bir ad deyil – bir həyat tərzi, bir anlayış, bir işıqdır. Öz ömrünü sadəcə yaşamadı — başqalarının həyatına toxundu, yol göstərdi, iz qoydu.

O, ölmədi — insanların içində fikir, iz və ilham kimi yaşayır.

1. ↑ https://tehsil.biz/news/az/82609/Elxan-Abbas-VFAT-ETD
2. ↑ https://www.facebook.com/elxan.abbas
3. ↑ https://www.facebook.com/share/p/166Ejo6s3E/
4. ↑ https://www.facebook.com/share/p/19Nkx2BBF2/
5. ↑ https://www.facebook.com/share/p/16KYoUtnez/
6. ↑ https://www.facebook.com/share/p/15ypxBwuP2/
7. ↑ https://www.facebook.com/share/p/1C5KoTLcCL/
8. ↑ https://www.facebook.com/share/v/1HxDHJ9ALj/
9. ↑ https://www.facebook.com/share/p/14wAQuZdkL/
10. ↑ https://www.facebook.com/share/p/18sdZteZBb/
11. ↑ https://www.facebook.com/share/p/15v8ppxQgk/
12. ↑ https://www.facebook.com/share/p/16G6W4nWge/
13. ↑ https://www.facebook.com/share/p/16PQV1kiRL/
14. ↑ https://www.facebook.com/gurselabbas0/videos/2295583444058290
15. ↑ https://www.facebook.com/share/p/16PQV1kiRL/
16. ↑ https://www.youtube.com/watch?v=ZPkBtR3HjaI
17. ↑ https://tehsil.biz/news/az/82609/Elxan-Abbas-VFAT-ETD
18. ↑ https://www.gurselabbas.com/cv
19. ↑ https://www.linkedin.com/in/selcan-abbas/