Qırmızı Qəsəbə (əvvəlki adları: Kulqat; Yevreyskaya Sloboda; Krasnaya Sloboda; Qırmızı qəsəbə; Fətəli xan) — Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun inzibati ərazi vahidində qəsəbə.
| Qırmızı Qəsəbə | |
|---|---|
 | |
| 41°22′17″ şm. e. 48°31′04″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | 1742 |
| Mərkəzin hündürlüyü | 569 m |
| Saat qurşağı | |
  Qırmızı Qəsəbə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu kəndin əsasının 1731-ci ildə qoyulduğu güman edilir. Bura yəhudilər Hüseynəli xan və Fətəli xanın dəstəyi ilə köçürülmüşdür. Bu dövrdə siyasi təzyiq səbəbindən indiki əraziyə (Kulqat) köçən dağ yəhudiləri buraya kompakt formada yerləşir. Fətəli xan dağ yəhudilərinin sədaqətini və əməksevərliyini yüksək qiymətləndirərək onlara əkinçilik, ticarət və sənətkarlıqla məşğul olmağa icazə vermiş, bu isə həmin dövrdə yəhudilərin üzləşdiyi təqib və ayrı-seçkilik fonunda istisna təşkil etmiş və nəticədə Qubada yaradılmış əlverişli şərait digər bölgələrdən yəhudi icmalarının Qubaya köçməsinə səbəb olmuşdur. Kəndin ilkin adı olan Kulqat indi də Qırmızı Qəsəbəni təşkil edən kvartallardan birinin adını daşıyır. Kulqat yəhudiləri özlərinin dediklərinə görə onlara qarşı siyasi təzyiq edən Kulqat xanının təzyiqi ilə bu əraziyə köçüblər. Qusar kvartalında yaşayan yəhudilər bura 1779-cu ildə Qusardan, Qarçoq kvartalında yaşayan yəhudilər bura Dərbənddən, Giləki kvartalında yaşayanlar Gilandan, Ağacani kvartalında yaşayanlar İranın Saqqız ərazisindən, Çapkəni kvartalında yaşayanlar Dağıstanın Axtı vilayətindən, Mizrahi kvartalında yaşayanlar isə Qubanın yaxınlığından bu əraziyə gəlmişdi.[1]
Ərazi 7 məhəllədən ibarətdir: Kulqat, Qusar, Qarçoq, Giləki, Ağacani, Çapkəni və Mizrahi. Bütün bu kvartallar əslində bu əraziyə köçən dağ yəhudilərinin gəldiyi ərazini və soyunu göstərir.
XVIII əsrdə bu qəsəbə "Qafqazın Yerusəlimi" adını almışdı.[2]
İkinci dünya muharibəsindən sonra yəhudi əsilli əhalinin sayı kənddə daha da artdı. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra İsrail burada yaşayan yəhudilərə kömək edir.
5 oktyabr 1999-cu il tarixli 708-IQ saylı Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə Quba rayonunun Qırmızı Qəsəbə qəsəbə inzibati-ərazi vahidi tərkibindəki Qırmızı Qəsəbə şəhər tipli qəsəbə Fətəli xan şəhər tipli qəsəbə, Qırmızı Qəsəbə qəsəbə inzibati-ərazi vahidi Fətali xan qəsəbə inzibati-ərazi vahidi adlandırılmışdır.[3] 9 ay sonra, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 iyul 2000-ci il tarixli, 904-IQ saylı Qanunu ilə Quba rayonunun Fətəli xan qəsəbə inzibati ərazi vahidi tərkibindəki Fətəli xan şəhər tipli qəsəbəsi Qırmızı Qəsəbə şəhər tipli qəsəbəsi, Fətəli xan qəsəbə inzibati ərazi vahidi Qırmızı Qəsəbə qəsəbə inzibati ərazi vahidi adlandırılmışdır[4].
Beləliklə, hal hazırda bu yaşayış məntəqəsi qəsəbədir, Qırmızı Qəsəbə adlanır, və Quba rayonunun Qırmızı Qəsəbə qəsəbə inzibati ərazi dairəsinin mərkəzidir[5][6].
Qəsəbə Qudyalçayın kənarında, Qusara gedən yol üzərində yerləşir.
Əhalisi əsasən dağ yəhudiləridən ibarətdir. Bundan başqa burada azərbaycanlılar da yaşayır.
- Yevda Abramov — millət vəkili
- Qod Nisanov — iş adamı
- Albert Aqarunov — milli qəhrəman
- Zarah İliyev — iş adamı
- German Zaxaryayev — iş adamı
- Akif Gilalov — iş adamı
- Zaur Gilalov — iş adamı
- Aydəmir Hacıyev — şəhid
- Daniil Mişiyev — alim
- Yaqutil Mişiyev — yazıçı, tarixçi.
- Yuxanan Şaulov — sovet fiziki-kimyaçısı
Əhali əsasən ticarətlə məşğuldur.
2020-ci ildə Azərbaycanın qəsəbədə, XIX əsrə aid tarixi Karçogi sinaqoqunda açılmış Dağ Yəhudiləri Muzeyi, dünyada dağ yəhudilərinə həsr olunmuş ilk və yeganə muzeydir.[7]
Qəsəbədə bir rus dilli orta məktəb fəaliyyət göstərir. 2006-cı ildə qəsəbədəki 1 nömrəli orta məktəbə bu qəsəbədə yaşamış tanınmış jurnalist İsaak Abramoviç Xanukovun adı verilmişdir.
Qəsəbədə üç sinaqoq mövcuddur.
-
-
Qırmızı Qəsəbədə bir küçə -
Qəsəbədə yerləşən evlər -
Dağ yəhudilərin muzeyi
.jpg)
- ↑ Миллер, Борис, Таты и их расселение и говоры: (материалы и вопросы), Баку, 1929, стр. 16
- ↑ Hidayət Orucov. "Azərbaycanda din: ən qədim dövrdən bu günədək". Bakı: "İdrak İB", 2012, səhifə 49
- ↑ "Azərbaycan Respublikasının bəzi rayonlarının inzibati-ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında 5 oktyabr 1999-cu il tarixli 708-IQ saylı Azərbaycan Respublikasının Qanunu". 2022-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-24.
- ↑ "Azərbaycan Respublikasının bəzi rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU". Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Hüquqi aktların vahid elektron bazası. 5 iyul 2000-ci il. 2023-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-05.
- ↑ "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı, 2024". www.azstat.org (az.). 2023-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-05.
- ↑ İNZİBATİ ƏRAZİ BÖLGÜSÜ TƏSNİFATI, 2024 (PDF). BAKI: AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DÖVLƏT STATİSTİKA KOMİTƏSİ. Təsnifat T.Y.Budaqovun rəhbərliyi ilə Y.X.Yusifov, V.H.Məmmədəlizadə, L.H.Salamzadə və F.E.Qocayev tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. 2024. 72.
- ↑ Euronews. "Discover the centuries-old culture of Mountain Jews in Azerbaijan" (ingilis). 25 fevral 2021. İstifadə tarixi: 8 iyun 2025.