Adi badam (lat. Prunus amygdalus) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin gavalı cinsinə aid bitki növü.
| Adi badam | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Adi badam |
||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
Adi badam təzə halda yeyilir və geniş miqyasda qənnadı sənayesində istifadə edilir. Acı badamdan badam yağı və 0,5-0,8% miqdarında efir yağı alırlar. Bu məhsullar ətriyyat, əczaçılıq sənayesində kamfora, məlhəm, emulsiya istehsalı üçün istifadə olunur. Badam efir yağından bəzi ətriyyat məmulatlarının ətirləndirilməsi üçün istifadə edilir. Ondan, həmçinin aktivləşdirilmiş kömür də alırlar.
Gülçiçəklilər fəsiləsindən alçaqboylu ağac və ya kol cinsi. Qozmeyvəli bitkidir. Hünd. 8 m-ədək olur. Təqr. 40 növü var. Asiyada, Şimali və Mərkəzi Amerika da, eləcə də Cənubi Avropada və s. müx təlif növləri (Azərbaycanda 3 növü) bitir. Ən əhəmiyyətlisi adi Badamdır (A. com munis). Kökləri dərinə işləyir. Lan set şə killi yarpaqları növbə ilə düzülmüş, çi çək ləri ağ, yaxud çəhrayı, beşlə çəklidir. Meyvəsi tüklü-oduncaqlı çəyirdəkdir; iyun–avqust aylarında yetişir. Meyvəsinin ləpəsində amiqda lin qlükozidi (acı badamda 4%-ə qədər), 6%-ədək su, 21% azotlu və 13% azotsuz maddə, 54% yağ (şirin Badamdan badam yağı, acı Badamdan acı efir yağı alınır), 4% sellüloz, 2% kül var. Əsasən, göz calağı vurmaqla çoxaldılır. Calaqaltı kimi şaftalı, gavalı və alçadan istifadə edilir; 4-cü ilində məhsul verməyə başlayır, 7–8-ci ilində isə tam bara düşür (hər ha-dan 400 kq-dan çox). Meyvəsi yeyilir, qənnadı sənayesində, tibdə, qabığı isə şərab və konyak istehsalında istifadə olu nur; Badam kəpəyi kosmetikada işlədilir. Abşeronda quraqlığadavamlı məhsuldar sortları alınmışdır.
Sinəyə xeyirlidir. İnsanı kökəldir və beyin üçün faydalıdır. Bağırsaq yarası, mədə pozğunluğu və təngnəfəsliyi müalicə edir. Yetişməmiş badam diş kökünü möhkəmləndirir. Badam yağı həm də quduz it dişləməsinə qarşı, mədə ağrısı və quru öskürək üçün xeyirlidir. Badam yağı ilə onurğa sütununu yağlamaq qocalıqda tez əyilmənin qarşısını alır. Acı badam isə ağciyərə xeyirlidir. Onu bal ilə yemək qaraciyərə və dalağa dərmandır. Yağı üzdəki ləkələri aparır, qırış və çatlaq üçün məlhəmdir. Yağını qulağa damcılatmaq qulaq ağrısını kəsər.
Amerikalı tədqiqatçıların araşdırmasına əsasən məlum olub ki, badam qanda xolesterinin miqdarını aşağı salma xüsusiyyətinə malikdir. Tədqiqatda iştirak edən 25 iştirakçı 4 həftə ərzində 3 müxtəlif pəhriz tutublar. Kalorinin miqdarından asılı olmayaraq gündəlik rasionda badam yağının miqdarı artmağa başlayıb. Birinci pəhrizdə badam özünü büruzə verməyib. İkincidə artıq 10 % , axırıncıda isə 20% artım hiss olunub. Nəticələr belə idi: menyuda nə qədər çox badam olarsa, qanda xolestrinin miqdarı bir o qədər aşağı düşür. Sonuncu mərhələdə iştirakçılar gün ərzində təxminən 70 qr badam yeyirdilər.
Badam omeqa 3 qaynağıdır, tərkibindəki E vitamini şəkər xəstəliyi riskini azaldır, sümükləri möhkəmləndirir. Tərkibindəki kalsium sümük əriməsinin qarşısını alır, maqnezium isə baş ağrısı, yuxusuzluq, yorğunluq, baş gicəllənməsinin qarşısını alır. Həftədə ən azı 5 ədəd badam yeyənlərdə ürəklə bağlı narahatlıqlara daha az rast gəlinir. Badamdakı yağlar xolestrolu azaldır, immuniteti gücləndirir. Böyümə, inkişaf, həmçinin hamiləlik vaxtı lazım olan vitaminlərlə zəngin olan badam dad və iybilmə qabiliyyətini artırır.
- Amygdalus amygdalus (Batsch) Frye & Rigg
- Amygdalus communis L.
- Druparia amygdalus (Batsch) Clairv.
- Prunus communis (L.) Arcang.
- Amygdalus amara Duhamel
- Amygdalus amara var. pendula Lavallée
- Amygdalus amara var. pyramidata Lavallée
- Amygdalus amygdalina Oken ex M.Roem.
- Amygdalus cochinchinensis Lour.
- Amygdalus communis f. acuta Magyar
- Amygdalus communis f. albaplena Zabel
- Amygdalus communis subvar. amara (Duhamel) Rouy & E.G.Camus
- Amygdalus communis var. amara (Duhamel) Willd.
- Amygdalus communis f. angustifolia (H.Jaeger) Zabel
- Amygdalus communis var. angustifolia H.Jaeger
- Amygdalus communis f. compacta Zabel
- Amygdalus communis var. cordiformis Risso
- Amygdalus communis f. cristata Magyar
- Amygdalus communis subvar. dulcis (Mill.) Rouy & E.G.Camus
- Amygdalus communis var. dulcis (Mill.) Borkh.
- Amygdalus communis f. elongata Magyar
- Amygdalus communis var. elongata Risso
- Amygdalus communis florepleno F.J.Schultz
- Amygdalus communis foliis-variegatis F.J.Schultz
- Amygdalus communis var. fragilima Ficalho & Cout.
- Amygdalus communis var. fragilis Pers.
- Amygdalus communis var. fragilis Ser.
- Amygdalus communis var. glabra Popov
- Amygdalus communis var. incana Popov
- Amygdalus communis lanceifolia K.Koch
- Amygdalus communis f. lanceolata Magyar
- Amygdalus communis var. macrocarpa Ser.
- Amygdalus communis subvar. macrocarpa (Ser.) Rouy & E.G.Camus
- Amygdalus communis f. marginata Zabel
- Amygdalus communis var. maxima Risso
- Amygdalus communis var. media Popov
- Amygdalus communis f. microcarpa Magyar
- Amygdalus communis var. microcarpa Dierb.
- Amygdalus communis var. ossea Gren.
- Amygdalus communis f. ostraeiformis Magyar
- Amygdalus communis f. ovata Magyar
- Amygdalus communis f. pendula (H.Jaeger) Zabel
- Amygdalus communis var. pendula H.Jaeger
- Amygdalus communis var. pistacia Risso
- Amygdalus communis f. platycarpa Magyar
- Amygdalus communis f. purpurea Zabel
- Amygdalus communis var. pyramidalis Risso
- Amygdalus communis f. roseaplena Zabel
- Amygdalus communis f. rotundata Magyar
- Amygdalus communis var. rubra Risso
- Amygdalus communis var. rugosa Risso
- Amygdalus communis f. salicifolia K.Koch
- Amygdalus communis var. sativa L.
- Amygdalus communis var. semifragilis Magyar
- Amygdalus communis var. serotina Risso
- Amygdalus communis var. sphaerocarpa Dierb.
- Amygdalus communis var. spontanea Korsh.
- Amygdalus communis var. stenocarpa Dierb.
- Amygdalus communis var. subrotundata Risso
- Amygdalus communis var. tenuis Risso
- Amygdalus communis var. tristis Risso
- Amygdalus communis f. variegata Zabel
- Amygdalus decipiens Poit. & Turpin
- Amygdalus dulcis Mill.
- Amygdalus elata Salisb.
- Amygdalus fragilis Borkh.
- Amygdalus indica Duhamel
- Amygdalus korshinskyi var. bornmuelleri Browicz
- Amygdalus sativa Mill.
- Amygdalus sinensis Steud.
- Amygdalus stocksiana Boiss.
- Amygdalus vulgaris Weston
- Amygdalus vulgaris plena Weston
- Persica Mill.
- Prunus amygdalus f. alboplena (Zabel) Rehder
- Prunus amygdalus var. amara (Duhamel) Focke
- Prunus amygdalus f. angustifolia Dippel
- Prunus amygdalus var. dulcis (Mill.) Koehne
- Prunus amygdalus var. fragilis (Ser.) Focke
- Prunus amygdalus var. macrocarpa (Ser.) Bean
- Prunus amygdalus var. ovalifolia Franch.
- Prunus amygdalus f. pendula (H.Jaeger) Rehder
- Prunus amygdalus var. pendula (H.Jaeger) Bean
- Prunus amygdalus var. pollardii C.H.Curtis
- Prunus amygdalus var. praecox Bean
- Prunus amygdalus f. purpurea (C.K.Schneid.) Rehder
- Prunus amygdalus f. roseoplena (C.K.Schneid.) Rehder
- Prunus amygdalus var. sativa (L.) Focke
- Prunus amygdalus var. typica Fiori
- Prunus amygdalus f. variegata (C.K.Schneid.) Rehder
- Prunus armeniaca f. pendula (H.Jaeger) Rehder
- Prunus cochinchinensis (Lour.) Koehne
- Prunus communis monstr. albiplena (Zabel) Asch. & Graebn.
- Prunus communis subvar. amara (Duhamel) Asch. & Graebn.
- Prunus communis f. amara (Duhamel) C.K.Schneid.
- Prunus communis subsp. angustata Arcang.
- Prunus communis subvar. angustifolia (Dippel) Asch. & Graebn.
- Prunus communis lusus compacta Zabel ex Asch. & Graebn.
- Prunus communis f. dulcis (Mill.) C.K.Schneid.
- Prunus communis var. fragilis C.K.Schneid.
- Prunus communis subsp. fragilis Arcang.
- Prunus communis var. fragilis (Ser.) C.K.Schneid.
- Prunus communis f. macrocarpa (Ser.) C.K.Schneid.
- Prunus communis monstr. marginata Zabel ex Asch. & Graebn.
- Prunus communis f. pendula (H.Jaeger) C.K.Schneid.
- Prunus communis lusus pendula (H.Jaeger) Asch. & Graebn.
- Prunus communis lusus purpurea (Zabel) Asch. & Graebn.
- Prunus communis f. purpurea C.K.Schneid.
- Prunus communis lusus pyramidalis Asch. & Graebn.
- Prunus communis monstr. roseiplena (Zabel) Asch. & Graebn.
- Prunus communis f. roseoplena C.K.Schneid.
- Prunus communis subvar. sativa (L.) Asch. & Graebn.
- Prunus communis var. typica C.K.Schneid.
- Prunus communis f. variegata C.K.Schneid.
- Prunus communis monstr. variegata Zabel ex Asch. & Graebn.
- Prunus dulcis (Mill.) D.A.Webb
- Prunus dulcis var. amara (Duhamel) Buchheim
- Prunus dulcis var. fragilis (Ser.) Buchheim
- Prunus dulcis var. spontanea (Korsh.) Buchheim
- Prunus intermedia A.Sav.
- Prunus stocksiana (Boiss.) Brandis
- ↑ Australian Plant Name Index (ing.).