Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edin
.jpg)
Azərbaycan mədəniyyəti (az.-əski. آذربایجان مدنیتی) — azərbaycanlıların, Azərbaycan etnik qruplarının və tarixən mövcud olmuş dövlətlərin mədəniyyəti. XI–XIII əsrlərdə Səlcuqlar və Hülakülər dövründə türk oğuz tayfalarının Şərqi Zaqafqaziya və İran Azərbaycanına gəlişi ilə Azərbaycan xalqı formalaşmağa başlamış və bu proses XV əsrin sonlarına qədər davam etmişdir. Azərbaycan ədəbi dili XIII əsrdə formalaşmağa başlamış, XIV–XV əsrlərdə isə yazılı Azərbaycan ədəbiyyatı ortaya çıxmışdır. XVI əsrdə Azərbaycan türkləri tərəfindən qurulan Səfəvilər imperiyasında Azərbaycan dili dövlət dili olaraq istifadə edilirdi.
Əsrlər boyunca Azərbaycan dili bütün Persiya, Qafqaz və cənub-şərqi Dağıstanda linqva franka kimi ticarətdə və etnik qruplar arası qarşılıqlı münasibətlərdə istifadə edilib. İranda uzun müddət azərbaycandilli sülalələrin hakimiyyətdə olması fars dilinə idarəçilik, titul adları və hərbi terminologiyada bir çox azərbaycanizmlərin daxil olmasına gətirib çıxarmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatının geniş inkişaf etdiyi Səfəvi dövründə Azərbaycan dastanları Osmanlı, Çağatay və fars ədəbiyyatlarına nüfuz etmiş, XVIII əsrdə erməni və gürcü aşıqları Azərbaycan aşıq sənəti nümunələrini öz əlifbaları ilə qeydə almışdır. Orta əsrlərdə formalaşmış Azərbaycan xalçaları Asiya və Avropada məşhurlaşmış, Azərbaycan xalçaçılarının ideya və bacarıqları bütün Qafqazda hiss edilmişdir.
XIX əsrdə Azərbaycanın Rusiyanın tərkibinə daxil olmasıyla burada yaşayan insanlar Rusiya mədəniyyəti ilə və onun vasitəsilə də dünya mədəniyyəti ilə tanış olurlar. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanda milli oyanış — mədəni Renessans dövrü (maarifçiliyin genişlənməsi, təhsil, mətbuat və incəsənətin inkişafı) baş vermişdir. Bu dövrün azərbaycanlı islahatçı ziyalıları dövrü nəşrlər, teatr truppaları və qonşu dövlətlərdəki konstitusiya hərəkatlarında iştirak vasitəsilə türk Cənubi Qafqazından başqa İran, Osmanlı və Mərkəzi Asiyada da təsirə malik oldular. Azərbaycan əlifba islahatı isə Türk yazı inqilabına başçılıq etmiş, bütün Türk dünyasına birbaşa təsir etmişdir. Azərbaycan İslam dünyasında milli teatrın, operanın, qərb tipli universitetin və baletin əsasının qoyulduğu ilk ölkədir.
Qədim Gəncə xalçaları — Gəncə xalçaçılıq məktəbinin Gəncə qrupuna daxil olan xovlu Azərbaycan xalçalarıdır. Xalçalar adını Qədim Gəncə şəhərinin adından almışdır. Qədim Gəncə xalçaları Gəncə xalçaçılıq məktəbinin yüksək keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir.
Sənətşünaslar tərəfindən bu xalçaları "Gəncə xalçaları", "Gəncə-şəhər xalçaları", həmçinin "Gəncə-buta xalçaları" və ya "Butalı Gəncə xalçaları" adlandırılan "Qədim Gəncə xalçaları" Gəncə şəhərində, hmçinin şəhərdən 40 şimal-qərb istiqamətində yerləşən Şəmkir rayonunda, və Gəncə ətraf xalçaçılıq məntəqələrində istehsal olunmuşdur.
Adətən, Qədim Gəncə xalçalarının orta sahəsinin kompozisiyası "Gəncə-buta" adlanan sıraya düzülmüş butalardan ibarət olur. Sadə forması və rəgarəngliyi ilə Bakı, Sərab, Şirvan butalarından fərqlən "Gəncə-buta" adlanan butalarla toxunmuş xalçalar daha çox tanınır. Gəncə xalçaçılıq məktəbinə xarakterik olan "Gəncə-buta" adlanan bu elementlər bəzi hallarda diaqonal üzrə düzülür. Orta sahənin sol və sağ tərəflərində "pəncə" adlanan təsvir olan xalçalarda istehsal edilirdi. "Pəncə" adlanan təsvir dini xarakter daşıyır.
.JPG)
İzzəddin Həsənoğlu — XIII–XIV əsrlərdə yaşayıb, yaratmış, Azərbaycan şairi. Həsənoğlunun həyat və yaradıcılığı haqqında ilk məlumat XV əsrdə yaşamış təzkirəçi Dövlətşah Səmərqəndinin 1487-ci ildə tərtib etdiyi "Təzkirətüş-şüəra" əsərindən aşkar edilmişdir. İzzəddin Həsənoğlu Azərbaycan dilli poeziyanın bilinən ilk nümayəndəsi hesab edilir.
İzzəddin Həsənoğlunun həyatı haqqında orta əsr qaynaqlarında kifayət qədər məlumat yoxdur. Onu müasir elmi ədəbi-ictimaiyyətə ilk dəfə tanıdan və haqqında məlumat verən türk alimi M. F. Köprülü olmuşdur. Köprülünün "Azəri Ədəbiyyatına dair notlar: Həsənoğlu-Həbib" adlı məqaləsində verdiyi məlumata görə, Əsfərayin türklərindən olan şair Şeyx Rədiyüddin Əli Lələ xilafətindən Şeyx Cəmaləddin Əhməd Zakirin şagirdidir. Buna əsasən İzzəddin Həsənoğlunun XIII əsrin birinci yarısında yaşamış olduğu ehtimal edilir. XIV əsrin tatar-qıpçaq şairi Seyfi Sarayi (1321–1396) Şeyx İzzəddinin "Apardı könlümü…" qəzəlinə nəzirə yazmış, həm həmin qəzəl, həm də nəzirə S. Sarayinin S. Şirazinin "Gülüstan" əsərini türkcəyə etdiyi tərcüməyə əlavə olunmuşdur. Bu, о deməkdir ki, Həsənoğlu ya S. Sarayi ilə cağdaş idi, ya da ondan əvvəl yaşamışdı. Beləki, türk alimlərindən M. F. Köprülü, I. Hikmət, N. S. Banarlı və başqaları da şairin XIII yüzilliyin sonu və XIV yüzilliyin əvvəllərində yaşadığını qəbul edirlər. Doğulduğu və yaşadığı Əsfəraində də vəfat etmiş və elə orada da dəfn edilmişdir. Məzarı bir neçə dəfə dağıdılıb.
Türk şeirlərində Həsənoğlu, fars dilində şeirlərində isə Pürhəsən təxəlllüsündən istifadə edən şair Azərbaycan ədəbiyyətında ana dilli ilk qəzəl olan "apardı könlümü.." qəzəlinin müəllifidir. M. F. Köprülü tərəfindən Avropa şərqşünası Kramersin yaxından köməkliyi ilə üzə çıxarılan yeddi beytlik qəzəl Seyfi Sarayinin "Gülüstan" tərcüməsinə əlavə edilmişdir. Qəzəlin poetik forması (daxili mükalimə) klassik şərq şeirində daha qədim dövrlərdə işlənmiş "Rəddül-əcəz" formasıdır. Əsl adı "Rəddül-əciləsul-sədr"dir. Yəni əvvəlin inkarı və ya onun izahıdır. Qəzəl əruzun bütöv həzc bəhrində, məfAİlün təfiləsinin 4 dəfə təkrarlanması ilə başa çatdırılıb.
- Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi
- UNESCO üzrə Azərbaycan Respublikasının Milli Komissiyası
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu
- Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestri
- Azərbaycanda UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irsi
- Azərbaycanda UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektləri
- Azərbaycanda UNESCO-nun "Dünyanın yaddaşı" obyektləri
- 13 oktyabrda Qarabağ Universitetində "Mənəvi Dəyərlər Həftəsi" çərçivəsində Qarabağ zəfərinə həsr edilmiş tədbir keçirilmişdir.
- 21 oktyabrda Azərbaycanın Qazax (Didivan qalası şəkildə) şəhəri ilə Qazaxıstanın Taraz şəhəri qardaşlaşmış şəhərlər olmuşdur.
- 22 oktyabrda Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı qəbul edilmişdir.
- 28 oktyabrda Horovlu və Məmmədbəyli azərbaycanlıları Şərqi Zəngəzura qayıtmışdır. Horovluda evlərin üzərinə Qarabağ xalçalarının ornamentləri həkk edilmiş, kənddəki "Əsgər", "Şığı", "Orta", "Gülqasım" və "Xəlifə" kəhrizləri bərpa edilmişdir.
|
...Söz vardır, kəsdirər başı, |
|
- …Azərbaycanın Şəki və Şuşa şəhərləri Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı seçilmişdir.
- …XVIII əsrdə Möhsün Nəsiri XIV əsrdə Dehli sultanlığında Ziyəddin Nəxşəbi tərəfindən yazılmış "Tutinamə" əsərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. Əsərin sifarişçişi Gəncə xanı Cavad xandır (şəkildə). Əsərdə qadın və onun əxlaqından danışılır, əxlaqi təmizliyin mənəvi keyfiyyəti təyin edən əsas amil olduğu bildirilir.
- …2024-cü ildə Monqolustan Prezidenti Uxnaaqiyn Xurelsux Bakıya gələndə İçərişəhərdə Cümə məscidini ziyarət etmiş, onun kitabəsi ilə tanış olmuşdur. XIV əsrin başlanğıc dövründə, Elxani hökmdarı Məhəmməd Olcaytunun Bakıya səfəri vaxtında inşa edilmiş kitabədə hökmdarın Bakının və Şirvanın aşağı təbəqəsindən bir sıra ağır vergilərin alınmaması ilə bağlı fərmanı (yarlıq) qeyd edilmişdir.
- …Vətəndaş A serialı Cəfər Cabbarlının "Almaz" əsərinin motivləri əsasında çəkilmişdir.
Mədəniyyət: Dil • Yazı sistemi • Xalq dini • Folklor • Dastanlar • Ədəbiyyat • Fəlsəfə • Mifologiya • Memarlıq • Ev • Bağ • Təsviri incəsənət • Miniatür • Kalliqrafiya • Keramika • Xalçaçılıq • Heykəltəraşlıq • Milli geyim • Kosmetika • Musiqi • Muğam • Aşıq sənəti • Rəqs • Balet • Teatr • Yumor • Kino • Animasiya • Mətbuat • Radio • Televiziya • Təhsil • İdman • Döyüş sənətləri • Oyunlar • Dövlət bayramları • Festivallar • Tarixi təqvimlər • Mərasimlər • Milli Yeni il • Evlilik • Atəşfəşanlıq • Kulinariya • Çay mədəniyyəti • Şərabçılıq • Etika • Ziyarətgahlar • Xalq təbabəti
Həyat tərzi: Atçılıq • Köçərilik • Təsəvvüf • Dənizçilik • Köləlik • Ovçuluq (Pələng ovu) • Qaçaq • Qoçuluq • Qədeş
Mədəniyyət tarixi: Hun–Göytürk–Xəzər fəaliyyəti • Azərbaycan xalqının formalaşması • Eldəniz dövrü • Oğuzun bölünməsi • Monqol əlaqələri • Orta Azərbaycan dili dövrü • Türkmən üslubu • Çağatay əlaqələri • Qaraqoyunlu dövrü • Ağqoyunlu dövrü • Səfəvi dövrü • Azərbaycanlılaşma • Azərbaycan milli oyanışı • Azərbaycan İntibahı • Azərbaycan ali mədəniyyəti • Böyük Qayıdış • Azərbaycanda ümumtürk kimliyi və mədəniyyəti
Cəmiyyət: Mədəniyyət paytaxtı • Tarix • Din • Elm (Ölçü vahidləri) • Hüquq • Sosial normalar • Milli kimlik • Etnik qruplar • Tayfa quruluşu • Aristokratiya • • Dialektlər • Milliyətçilik • Diaspor • Yumşaq güc
İrs: Mühit • Mədəni təsir • Tarixşünaslıq • Ümumdünya irsi • Tarixi qoruqlar • Qeyri-maddi mədəni irs • İxtiralar və kəşflər • Coğrafi göstəricilər
Rəmzlər: Odlar yurdu • Qız qalası • Qobustan • Nar • Qarabağ atı • Tar • Buta • Xarıbülbül • Neft Daşları
