Azərbaycan mədəniyyəti — azərbaycanlıların, Azərbaycan etnik qruplarının və tarixən mövcud olmuş dövlətlərin mədəniyyəti. XI–XIII əsrlərdə Səlcuqlar və Hülakülər dövründə türk oğuz tayfalarının Şərqi Zaqafqaziya və İran Azərbaycanına gəlişi ilə Azərbaycan xalqı formalaşmağa başlamış və bu proses XV əsrin sonlarına qədər davam etmişdir. Azərbaycan ədəbi dili XIII əsrdə formalaşmağa başlamış, XIV–XV əsrlərdə isə yazılı Azərbaycan ədəbiyyatı ortaya çıxmışdır. XVI əsrdə Azərbaycan türkləri tərəfindən qurulan Səfəvilər imperiyasında Azərbaycan dili dövlət dili olaraq istifadə edilirdi.
Əsrlər boyunca Azərbaycan dili bütün Persiya, Qafqaz və cənub-şərqi Dağıstanda linqva franka kimi ticarətdə və etnik qruplar arası qarşılıqlı münasibətlərdə istifadə edilib. İranda uzun müddət azərbaycandilli sülalələrin hakimiyyətdə olması fars dilinə idarəçilik, titul adları və hərbi terminologiyada bir çox azərbaycanizmlərin daxil olmasına gətirib çıxarmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatının geniş inkişaf etdiyi Səfəvi dövründə Azərbaycan dastanları Osmanlı, Çağatay və fars ədəbiyyatlarına nüfuz etmiş, XVIII əsrdə erməni və gürcü aşıqları Azərbaycan aşıq sənəti nümunələrini öz əlifbaları ilə qeydə almışdır. Orta əsrlərdə formalaşmış Azərbaycan xalçaları Asiya və Avropada məşhurlaşmış, Azərbaycan xalçaçılarının ideya və bacarıqları bütün Qafqazda hiss edilmişdir.
XIX əsrdə Azərbaycanın Rusiyanın tərkibinə daxil olmasıyla burada yaşayan insanlar Rusiya mədəniyyəti ilə və onun vasitəsilə də dünya mədəniyyəti ilə tanış olurlar. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanda milli oyanış — mədəni Renessans dövrü (maarifçiliyin genişlənməsi, təhsil, mətbuat və incəsənətin inkişafı) baş vermişdir. Bu dövrün azərbaycanlı islahatçı ziyalıları dövrü nəşrlər, teatr truppaları və qonşu dövlətlərdəki konstitusiya hərəkatlarında iştirak vasitəsilə türk Cənubi Qafqazından başqa İran, Osmanlı və Mərkəzi Asiyada da təsirə malik oldular. Azərbaycan əlifba islahatı isə Türk yazı inqilabına başçılıq etmiş, bütün Türk dünyasına birbaşa təsir etmişdir. Azərbaycan İslam dünyasında milli teatrın, operanın, qərb tipli universitetin və baletin əsasının qoyulduğu ilk ölkədir.
Qafqaz Albaniyasının incəsənəti — Qədim Şərq incəsənəti ilə əlaqəli olan tarixi və regional incəsənətdir. Qafqaz Albaniyasının müstəqil və vassal dövlət kimi mövcud olduğu e.ə. II əsrdən b.e.-nın VIII əsrinə kimi onun tabeliyinə daxil olmuş ərazilərdə yaranmış və inkişaf etmiş incəsənət ənənələri İslamın yayılmasından sonra da müxtəlif formada davam etmiş və yerli xalqların orta əsrlər incəsənətinin formalaşmasına təsir göstərmişdir.
Arxeoloji materialların öyrənilməsi, tədqiqatçılara Qafqaz Albaniyası incəsənətinin inkişaf mərhələləri haqqında fikir söyləməyə imkan vermişdir. Orta əsrlər alban incəsənəti qədim dövrdə Qafqaz Albaniyası sənətkarlarının yaratdıqları özüllər üzərində inkişaf etmişdi. Qafqaz Albaniyası incəsənəti erkən dövrdə təbiəti və xarakteri baxımından dini ideyalara əsaslansa da, birinci əsrdən yeni dövrün başlanması ilə dinin təsiri bir qədər zəifləyir və feodalizmin mənşəyi və inkişafı ilə bağlı yenilikçi ideyalar yayılır. Yüksək səviyyədə mənimsənilmiş humanist ideyaların istiqamət verdiyi ikinci mərhələ dini və məzhəbi ənənələrin üstünlük təşkil etdiyi əvvəlki mərhələnin özülləri üzərində inkişaf etməkdə idi.
Arxeoloji tədqiqatların gedişində, xüsusilə qəbirlərdə aşkar edilmiş bəzək əşyaları öz formalarının və istifadə olunmuş materialların rəngarəngliyi ilə fərqlənir. Bunlar metaldan, şüşədən, gildən, pastadan, müxtəlif qiymətli və yarımqiymətli daşlardan hazırlanırdı. Bəzək əşyalarının tərkibinə qadın tacları (çələngləri), boyunbağılar, qolbaqlar, üzüklər, asma bəzəklər, sancaqlar, toqqalar, muncuqlar, müxtəlif tikmə, bəzəklər və sair daxildir.
Xəlil Rza Ulutürk — şair, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, 1954-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktoru (1969), Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi (1986), M. F. Axundov adına ədəbi mükafat laureatı (1991), Azərbaycan Respublikasının xalq şairi (1992). Ölümündən sonra "İstiqlal" ordeni ilə təltif olunub.
1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Filologiya fakültəsini bitirmişdir. Ədəbi fəaliyyətə tələbəlik illərində başlamış və ilk şeirləri mətbuatda dərc edilmişdir. Uzun müddət Azərbaycan Yazıçılar Birliyində, habelə müxtəlif mətbuat orqanlarında çalışmışdır. O, həm də ədəbiyyatşünaslıq sahəsində araşdırmalar aparmış, Azərbaycan ədəbi irsinin öyrənilməsinə töhfə vermişdir.
1980-ci illərin sonlarında Azərbaycanın milli azadlıq hərəkatında fəal iştirak etmişdir. 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələrindən sonra həbs edilərək bir müddət Moskvanın Lefortovo həbsxanasında saxlanılmış, 1991-ci ildə həbsdən azad edilmişdir. Həbsdən sonra fəaliyyəti davam etdirmiş və müstəqillik dövründə Azərbaycanın nüfuzlu şairlərindən biri kimi tanınmışdır. 1992-ci ildə ona "Azərbaycanın Xalq Şairi" fəxri adı verilib.
Xəlil Rza Ulutürk 1994-cü ildə Bakıda vəfat etmiş və Fəxri Xiyabanda dəfn edilmişdir. Xəlil Rza Ulutürkün yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatında milli dəyərlərin qorunması və siyasi-ictimai ideyaların poeziyada ifadəsi baxımından xüsusi yer tutur.
|
And içirəm şərəf dostluq simvolu olan duz çörəyə, ana südünə və təmiz vicdana. Axıra kimi öz təşkilatıma və yoldaşlarıma sadiq qalacam. Əgər mən bu andı pozmuş olsam qoy ağır cəza ilə cəzalanım və lənətlənim. İldırım təşkilatının andı
|
|
- 13 dekabrda AMEA Folklor İnstitutunun 2025-ci il hesabatı açıqlanmış, "Azsaylı xalqların folkloru" seriyasından VII cildin və "Qərbi Azərbaycan folkloru" seriyasının V cildinin çapa hazır olduğu bəyan edilmişdir. "Azsaylı xalqların folkloru" seriyasından VII cild Ağsu, Ağdaş, Bərdə və Yevlax rayonlarında yaşayan domların folkloruna həsr edilmiş, ilk dəfə olaraq onların etnik-mədəni irsi araşdırılmışdır. Kitabda domların köçəri həyatı, oturaqlaşması, idarəçilik quruluşu, dilləri və qədim qaraçı dilindəki 200-dən çox söz və ifadə qeyd edilmişdir.
- 19 dekabrda Manas Dastanı (şəkildə) Günü və Beynəlxalq Dağlar Günü bayramları ərəfəsində Qırğız Respublikasının Azərbaycandakı səfiri Maksat Mamıtkanov və nümayəndə heyəti Ağdam rayonunun Xıdırlı kəndində, Ayköl Manas adına tam orta məktəbdə olmuşdur. Onlar məktəbə Manas haqqında Azərbaycan dilində kitablar vermiş, kənd sakinlərinə isə Manasın doğulduğu Talas əyalətində yetişdirilən lobyaları simvolik hədiyyə olaraq təqdim etmişdilər.
- 22 dekabrda Azərbaycanda 2026-cı il "Şəhərsalma və Memarlıq İli" elan edilmişdir.
- …İmadəddin Nəsimi öz mürşidi Fəzlullah Nəiminin edam edilməsindən təsirlənmişdir. Bu münasibətlə, o, iztirab və yanğı dolu "Ey müsəlmanlar, mədəd, ol yar pünhan ayrılır" rədifli qəzəlini yazmışdır.
- …Şəki Xan Sarayı ilə birlikdə Şəki şəhərinin mərkəzi İpək Yolu boyunca mühüm ticarət mərkəzi olaraq, unikal memarlığı və tarixinə görə 2019-cu ildə YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir.
- …Adolf Berje Azərbaycan dilini bilirdi, o, XVIII–XIX əsrlər Azərbaycan şairlərinin əsərlərindən nümunələr əsasında tərtib etdiyi "Qafqaz və Azərbaycanda məşhur olan şüəranın əşarına məcmuə…" kitabını (şəkildə) 1868-ci ildə Leypsiqdə almanca müqəddimə ilə nəşr etdirmişdir.
- …IX əsrdən XVI əsrdə qədər Şirvanşahlar sülaləsinin Şirvanda hakimiyyətdə qalması, sülalənin incəsənətə hamilik etməsi və Şirvanşahlar dövlətinin daha balaca olan Şirvan xanlığı şəklində davam etməsi nəticəsində bu bölgə tarix boyunca oynadığı şair və musiqiçilərin məkanı rolunu qorumuşdur.
- Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi
- UNESCO üzrə Azərbaycan Respublikasının Milli Komissiyası
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu
- Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestri
- Azərbaycanda UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irsi
- Azərbaycanda UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektləri
- Azərbaycanda UNESCO-nun "Dünyanın yaddaşı" obyektləri
Mədəniyyət: Dil • Yazı sistemi • Xalq dini • Folklor • Dastanlar • Ədəbiyyat • Fəlsəfə • Mifologiya • Memarlıq • Ev • Bağ • Təsviri incəsənət • Miniatür • Kalliqrafiya • Keramika • Xalçaçılıq • Heykəltəraşlıq • Milli geyim • Kosmetika • Musiqi • Muğam • Aşıq sənəti • Rəqs • Balet • Teatr • Yumor • Kino • Animasiya • Mətbuat • Radio • Televiziya • Təhsil • İdman • Döyüş sənətləri • Oyunlar • Dövlət bayramları • Festivallar • Tarixi təqvimlər • Mərasimlər • Milli Yeni il • Evlilik • Atəşfəşanlıq • Kulinariya • Çay mədəniyyəti • Şərabçılıq • Etika • Ziyarətgahlar • Xalq təbabəti
Həyat tərzi: Atçılıq • Köçərilik • Təsəvvüf • Dənizçilik • Köləlik • Ovçuluq (Pələng ovu) • Qaçaq • Qoçuluq • Qədeş
Mədəniyyət tarixi: Hun–Göytürk–Xəzər fəaliyyəti • Azərbaycan xalqının formalaşması • Eldəniz dövrü • Oğuzun bölünməsi • Monqol əlaqələri • Orta Azərbaycan dili dövrü • Türkmən üslubu • Çağatay əlaqələri • Qaraqoyunlu dövrü • Ağqoyunlu dövrü • Səfəvi dövrü • Azərbaycanlılaşma • Azərbaycan milli oyanışı • Azərbaycan İntibahı • Azərbaycan ali mədəniyyəti • Böyük Qayıdış • Azərbaycanda ümumtürk kimliyi və mədəniyyəti
Cəmiyyət: Mədəniyyət paytaxtı • Tarix • Din • Elm (Ölçü vahidləri) • Hüquq • Sosial normalar • Milli kimlik • Etnik qruplar • Tayfa quruluşu • Aristokratiya • • Dialektlər • Milliyətçilik • Diaspor • Yumşaq güc
İrs: Mühit • Mədəni təsir • Tarixşünaslıq • Ümumdünya irsi • Tarixi qoruqlar • Qeyri-maddi mədəni irs • İxtiralar və kəşflər • Coğrafi göstəricilər
Rəmzlər: Odlar yurdu • Qız qalası • Qobustan • Nar • Qarabağ atı • Tar • Buta • Xarıbülbül • Neft Daşları
