Pol Banyan (ing. Paul Bunyan) — Amerika və Kanada folklorunda nəhəng ağackəsən və xalq qəhrəmanıdır.[1] Onun haqqında nağıllar fövqəltəbii gücü ilə gördüyü işlərə əsaslanır və o, adətən Beyb adlı Mavi Öküzü – ev heyvanı və iş yoldaşı ilə birlikdə təsvir edilir.[2] Bu xarakter Şimali Amerika ağackəsənlərinin şifahi ənənələrində yaranmış və sonradan freelance yazıçı Uilyam B. Loqhed (1882–1958) tərəfindən 1916-cı ildə Red River Lumber Company[3] üçün hazırlanan reklam kitabçasında populyarlaşdırılmışdır. O, müxtəlif ədəbi əsərlərin, musiqi parçalarının, kommersiya işlərinin və teatr tamaşalarının mövzusu olmuşdur.[4] Pol Banyanın şəkli Şimali Amerikanın müxtəlif yerlərində böyük heykəllərdə əks olunmuşdur.[5]
| Pol Banyan | |
|---|---|
 | |
| Məlumat | |
| Cinsi | kişi[d] |
Pol Banyan adının mənşəyi ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr mövcuddur. Əksər izahlar bu adın Fransa-Kanada mənşəli olduğunu göstərir.[6] Fonetik baxımdan "Banyan" sözü, Québécois (Kvebek şivesindəki) "bon yenne!" ifadəsinə bənzəyir, bu isə təəccüb və heyranlıq bildirən bir ifadədir. İngilis dilində Bunyan soyadı, qədim fransızca "bugne" sözündən gəlir, bu söz böyük şişkinlik və ya şişlik mənasını daşıyır.[7][8] Bəzi tədqiqatçılar Pol Banyanı Fransa-Kanada folklorunda rast gəlinən "Bon Jean" adlı xarakterlə əlaqələndirməyə çalışmışlar.[9]
Maykl Edmondsun "Out of the Northwoods: The Many Lives of Paul Bunyan" (2009) kitabına görə, Pol Banyan haqqında hekayələr, yazılı ədəbiyyata daxil olmamışdan azı otuz il əvvəl şifahi şəkildə yayılmışdır.[10] Nəşr olunan materiallarda bu hekayələr uzun nağıllar şəklində təqdim edilsə də, ağackəsənlərin yataqxanalarında Pol Banyan hekayələri qısa fraqmentlər halında nəql edilirdi. Bu hekayələr arasında absurd dərəcədə sərt hava şəraiti və fantastik varlıqlar kimi qədim nağıllardan götürülmüş elementlərə rast gəlinir.
Pol Banyan haqqında ilk hekayə 1904-cü ildə "Duluth News Tribune" qəzetində müəllifsiz redaksiya məqaləsi şəklində dərc olunmuşdur. Burada belə yazılır:[11]
Onun ən sevimli zarafatı – düşərgəyə yeni gələnlərə Pol Banyanın Şimali Dakotada ağackəsən olduğu il haqqında nağıllar danışmaqdır. Böyük Pol həmin il saysız-hesabsız ağac kəsib və bu hadisələr "mavi qar" qışında baş verib. Onun düşərgəsindəki evlər yarım mil ərazini əhatə edirdi, yeməkxanası isə möhtəşəm idi. Aşpazlar ordu kimi yemək bişirirdi və sobanın uzunluğu o qədər idi ki, onu yağlamaq üçün bir nəfər ayaqlarına iki böyük donuz əti bağlayaraq qara parlayan sobanın üzərində yarım mil uzunluğunda irəli-geri sürüşməli olurdu.
Bu məqalədə qeyd olunan Şimali Dakotada ağackəsmə, nəhəng düşərgə, "mavi qar" qışı və soba üzərində sürüşmə kimi elementlər sonrakı hekayələrdə təkrarlanmışdır.[12] Altı il sonra Norman Rokvell tərəfindən yazılmış "Some Lumberjack Myths" (Bəzi Ağackəsən Əfsanələri) adlı əsərdə də bu detallar yer almışdır. Bundan dörd il əvvəl isə Ceyms Makqillivrey "Round River" adlı əsərində soba üzərində sürüşmə səhnəsinə toxunmuşdur.[13]
Makqillivreyin versiyası 1910-cu ildə "The American Lumberman" jurnalında yenidən dərc edilmişdir. Daha sonra jurnal "Pol Banyanın Öküzü", "Pol Banyanın Mətbəxində" və "Cənab Pol Banyanın Həyatı və İşləri haqqında Xronika" kimi məqalələr dərc etmişdir.[14] Rokvellin yazısında Pol Banyanın iri boylu olduğu qeyd edilir – "səkkiz fut boyunda və 300 funt çəkidə idi" – və onun böyük mavi öküzü haqqında danışılır. Ancaq V. D. Herriqan 1914-cü il ətrafında yazdığı "Pol Banyanın Öküzü" adlı məqalədə isə nəhəng çəhrayı öküz haqqında yazmışdır.[15] Bütün bu yazılarda Pol Banyan qeyri-adi gücə və ağackəsmə bacarığına malik olan bir qəhrəman kimi təriflənir.
- ↑ Smith, Benjamin. "6 Towns That Claim Paul Bunyan as Their Own (and What They Should Be Bragging About Instead)". Mental Floss. January 19, 2012. İstifadə tarixi: September 16, 2014.
- ↑ Wisconsin Historical Society, Paul Bunyan, n.d., İstifadə tarixi: May 25, 2014
- ↑ Robins, John. Fowke, Edith (redaktor). Paul Bunyan, Superhero of the Lumberjacks. Toronto: NC Press Limited. 1982. ISBN 0-919601-63-4.
- ↑ Stewart, K. B.; Watt, Homer A., Legends of Paul Bunyan, Lumberjack, Transactions of the Wisconsin Academy of Sciences, Arts and Letters, 18/II, Wisconsin Academy of Sciences, Arts, and Letters, 1916, 639–651, İstifadə tarixi: April 30, 2014
- ↑ Edmonds, Michael, Out of the Northwoods: The Many Lives of Paul Bunyan, Madison, WI: Wisconsin Historical Society, 2009
- ↑ Wisconsin Historical Society, The Peculiar Birth of Paul Bunyan, July 29, 2007, October 10, 2013 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: November 22, 2011
- ↑ Hartly, John P., Legendary Landscapes: A Cultural Geography of the Paul Bunyan and Blue Ox Phenomena of the Northwoods, Kansas State University, 2007, İstifadə tarixi: May 5, 2014
- ↑ Roadside America Team, A Catalog of Bunyans: Roadside statues and other tributes to the Great Tree-Biter, Paul Bunyan, RoadsideAmerica.com, 2005, November 28, 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: June 28, 2011
- ↑ Gartenberg, Max, "Paul Bunyan and Little John", The Journal of American Folklore, American Folklore Society, 62/246 (246), 1949: 416–422, doi:10.2307/536582, JSTOR 536582
- ↑ Cox, William T. Fearsome Creatures of the Lumberwoods. With illustrations by Coert Du Bois and Latin classifications by George B. Sudworth. Washington, DC: Judd & Detweiler Inc. 1910. OCLC 551649247.
- ↑ "Beaverton". The Gladwin County Record. Gladwin, MI. March 17, 1893. İstifadə tarixi: April 25, 2020.
- ↑ Anonymous, "Caught on the Run", Duluth News Tribune, Duluth, Missouri, August 4, 1904, Archived from the original on March 31, 2012, İstifadə tarixi: May 6, 2014
- ↑ Rockwell, J. E., "Some Lumberjack Myths", The Outer’s Book, February 1910, 157–160, İstifadə tarixi: May 6, 2014
- ↑ MacGillivray, James, "Round River", The Press, Oscoda, Michigan, August 10, 1906, İstifadə tarixi: May 6, 2014
- ↑ Harrigan, W. D., "Paul Bunyan's Oxen", American Lumberman, June 13, 1914, səh. 30, İstifadə tarixi: May 6, 2014
- Bill McBride in interview with Alan Lomax, "Dialogue on lumber camps and lumberjack ballads; Paul Bunyan discussion, tale: The Round River Drive," Mount Pleasant, Michigan, August 22, 1938, (Field Recording) *Paul Bunyan discussion begins at 7:04
- Bill McBride in interview with Alan Lomax, "Paul Bunyan tale: The Round River Drive, cont.; Roving Lumberjack," Mount Pleasant, Michigan, August 22, 1938, (Field Recording)
- Martin Mustig (phonetic spelling) in interview with Alan Lomax, "Oh When; Paul Bunyan stories," Traverse City, Michigan, September 3, 1938, (Field Recording) *Paul Bunyan discussion begins at 2:47
- Perry Allen and Carl Lathrop in interview with Alan Lomax, "Wild Mustard River; Paul Bunyan tales," Saint Louis, Michigan, August 22, 1938, (Field Recording) *Paul Bunyan discussion begins at 3:03