Parsadan Qorciyanidze

Parsadan Qori şəhərində anadan olmuş və gəncliyini Kartlinin Səfəvi valisi Rüstəmin Tiflisdəki sarayında keçirmişdir.^[3] Erkən dövrlərdən Gürcüstan–Səfəvi diplomatiyasında təmsil olunmuşdur.^[3] 1656-cı ildə Rüstəmin tövsiyəsi ilə Səfəvi paytaxtı İsfahanın darğası (şəhər hakimi) təyin edilmişdir.^[3][4] Bu münasibətlə İslamı qəbul etmiş, qulam dəstəsinə daxil olmuş və dörd onillik ərzində şahlar II Şah Abbas (1642–1666) və I Süleymana (1666–1694) xidmət etmişdir.^[3][5][6]

Rüstəmin özü otuz il ərzində İsfahanın darğası olmuş, lakin faktiki idarəçilik onun müavini Mir Qasım bəy tərəfindən həyata keçirilmişdir.^[3][4] Mir Qasım bəy isə 1654–1661-ci illərdə vəzir olmuş Məhəmməd bəyin qurduğu sui-qəsdin qurbanı olaraq edam edilmişdir.^[4] Onların arasındakı uzunmüddətli düşmənçilik Məhəmməd bəyin qisas niyyətini gücləndirmişdi.^[4] Şah II Abbas Mir Qasımın əmlakını müsadirə etmədikdə, Məhəmməd bəy hiylə quraraq Qorciyanidzeyə və vəzifədə olan divanbəyi (baş qazı, kansler) Uğurlu bəyə təsir etməyə çalışdı.^[6] O, Parsadanı rüşvət almağa və qəsbə yönləndirdi.^[6] Məqsəd o idi ki, yeni təyin olunmuş darğa az müddətdə belə sərvət toplayırsa, Mir Qasım bəy otuz il ərzində fantastik sərvətlər qazanmış olmalı idi.^[6] Parsadan tezliklə onun məsləhətlərinə əməl etməyə başladı.^[6]

Darğa təyin olunandan qısa müddət sonra Parsadanın sərt inzibati islahatları və yeni qanunları həm isfahanlıların, həm də onun rəisi olan divanbəyi Uğurlu bəyin narazılığına səbəb oldu.^[6] Şəhər əhalisi Parsadanın idarəçiliyinə qarşı çıxmış, Uğurlu bəy də onların tərəfində durmuş və baş verən iğtişaşlarda rol oynamışdır.^[6] Məhəmməd bəy isə vəziyyəti öz xeyrinə dəyişərək bunu “təhlükəsizlik üçün təhdid” kimi təqdim etdi və iğtişaşlara görə Uğurlu bəyi məsuliyyətə cəlb etdirdi.^[6] Şah II Abbası inandıra bilən Məhəmməd bəy Uğurlu bəyi vəzifədən kənarlaşdıra bildi və onun kor edilməsinə nail oldu, Parsadan isə darğalıqdan azad edildi.^[6][7] Sonradan Şah II Abbas Parsadanı sarayın yeni eşik ağası (mərasimlər ustadı) təyin etdi və ona Gülpayigan ətrafında beş kənd tiyul olaraq verdi.^[3]

Parsadanın ailəsi Kartlidə qalmış, lakin bir sıra üzvləri İranda da fəal olmuşlar. Onun qardaşı Aleksandr İsfahanın zərbxana rəisi idi;^[8] digər qardaşı Melik Sadat bəy isə şah ordusunda yüzbaşı olmuşdur. Parsadanın oğlu Davud şahın qulam mühafizə dəstəsində zabit kimi təlim keçmişdir.

Qorciyanidze daim Səfəvi idarəçiliyindəki intriqaların içində olmuş və iki dəfə şahın etimadını itirmişdir. Onun mövqeyi ona Gürcüstanda daxili siyasətə müdaxilə etməyə də imkan vermişdir. Lakin Kartli hökmdarı Şah Navaz xan (V Vaxtanq) ilə düşmənliyi səbəbindən mövqeyi zəifləyərək 1666–1671-ci illərdə Şuştərə sürgün edilmişdir. Burada Kartli hökmdarının həyat yoldaşı Rodamın yaxın qohumu Vaxuşti xan Orbeliani hakim idi.^[9][3]

Qorciyanidzenin adsız salnaməsi 1841-ci ildə gürcü alim Platon İoselian tərəfindən aşkar edilmiş və 19-cu əsr gürcü alimləri M.F. Brosse və Teymuraz Baqratiani tərəfindən şərti olaraq Gürcüstan tarixi adlandırılmışdır. Əsərin 1694 və ya 1696-cı ildə, müəllifin İsfahanda olduğu vaxt tamamlandığı güman edilir.^[3] Bu salnamə Gürcüstanda xristianlığın qəbulundan (IV əsr) XVII əsrin sonlarınadək olan dövrü əhatə edir.^[3] Müəllifin müasiri olduğu hadisələrə dair qeydləri xüsusi dəyərə malikdir.^[3] O, gürcü mənbələrini təsdiqləmək və ya tamamlamaq üçün əsasən fars tarixi əsərlərindən geniş istifadə etmişdir.^[10] Salnamə həmçinin avtobioqrafik məlumatlar ehtiva edir və müəllifin müasir ədəbi gürcü dilinə zəif bələd olması səbəbindən danışıq gürcü dilində yazılmışdır.

Qorciyanidze həmçinin Şahnamə dastanının gürcü dilindəki si, şeirləşdirilməsi və yenidən işlənməsi işlərində də fəal iştirak etmişdir.^[3] Onun gürcü dilinə tərcümə etdiyi mühüm əsərlər arasında Şeyx Bəhaiyin şiə fiqhinə dair Camə-ye Abbasi əsəri də vardır.^[3] Bundan əlavə, o, gürcü–ərəb–fars dillərində üçdilli lüğət də tərtib etmişdir.^[11][3]

• Alasania, Giuli, ed. (1990). Парсадан Горгиджанидзе, История Грузии [(Parsadan Gorgijanidze, History of Georgia, translated from Georgian to Russian by R. Kiknadze and V. Puturidze)]. Tbilisi.
• Giunashvili, Jemshid (2016). "GORGIJANIDZE, PARSADAN". Encyclopaedia Iranica.
• Hitchins, Keith (2001). "GEORGIA vi. Iranian studies and collections in Georgia". Encyclopaedia Iranica, Vol. XV, Fasc. 3. pp. 490–493.
• Lang, David Marshall. Georgia and the Fall of the Safavid Dynasty. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 14, No. 3, Studies Presented to Vladimir Minorsky by His Colleagues and Friends (1952), pp. 523–539.
• Maeda, Hirotake (2007). "Parsadan Gorgijanidze's Exile to Shushtar: A Biographical Episode of a Georgian Official in the Service of the Safavid Shahs". The Journal of Sophia Asian Studies (in Japanese). 25.
• Matthee, Rudi (2012). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. London: I.B.Tauris. ISBN 978-1-84511-745-0.
• Paghava, I.; Turkia, S.; Akopyan, A. (2010). "The cross-in-circle mark on the silver coins of the Safavid ruler, Sultān Husayn, from the Iravān mint". Journal of the Oriental Numismatic Society. 202.
• Mikaberidze, Alexander (2015). Historical Dictionary of Georgia. Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-44224-146-6.
• Newman, Andrew J. (2008). Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B.Tauris. ISBN 978-0857716613.