Nipah virusu[1] (Nipah virus) beyin iltihabı (ensefalit) və ya tənəffüs yolu xəstəliklərinə səbəb olan bir virus növüdür. Nipah virusu Hendra virusu (Hendra henipavirus) ilə sıx əlaqəlidir. Bu virusların hər ikisi Paramyxoviridae ailəsinin Henipavirus cinsinə aiddir. Virusların daşıyıcıları meyvə yeyən qanadlı heyvanlardır (Pteropodidae).
Nipah virusu ilk dəfə 1999-cu ildə Malayziyada Nipah çayı yaxınlığında donuz fermerləri arasında yayılan xəstəliyin araşdırılması zamanı müəyyən edilmişdir.[2] Bundan sonra, Cənubi Asiyada daha 12 epidemiya halı baş vermişdir.[3]
2018-ci ildə Hindistanın Kerala əyalətində 17 nəfərin ölümünə səbəb olan Nipah virusunun yayıldığı qeyd edilmişdir. 2021-ci ilin sentyabrında eyni ştatda 12 yaşlı bir uşağın ölümü və 11 nəfərin infeksiya əlamətləri göstərməsinə səbəb olan epidemiya yayılmışdır.[4][5] 16 sentyabr 2023-cü ildə Hindistanda yenidən virus epidemiyası başladı və 2 nəfər həlak oldu. 22 iyul 2024-cü ildə Keralada da 14 yaşlı oğlan uşağının ölümünə bu virus səbəb olmuşdur.[6] 16 сентября 2023 года вновь вспыхнула вспышка вируса в Индии. Погибли 2 человека. 22 июля 2024 года в шт. Керала 14-летний подросток умер от данного вируса[7]
.png)
Nipah virusunun təbiətdəki daşıyıcıları meyvə yeyən yekəqanad heyvanlar (Pteropodidae) ailəsinin nümayəndələri olan yekəqanad yarasalardır (Pteropus).[8] Meyvə yeyən digər yekəqanadlar arasında isə xəstəlik müşahidə edilməmişdir. Henipavirusun coğrafi yayılmasının Pteropus meyvə yarasaları ilə üst-üstə düşdüyü düşünülür. Bu fərziyyə Avstraliya, Banqladeş, Hindistan, İndoneziya, Kamboca, Çin, Madaqaskar, Malayziya, Papua Yeni Qvineya, Tayland və Şərqi Timorda olan meyvə yarasalarında Henipavirus infeksiyasına dair əlamətlərlə sübut edilmişdir.[9]
Bu yaxınlarda Eidolon cinsindən olan Afrika meyvə yeyən yarasalarında Nipah və Hendra viruslarına qarşı antikorların müsbət olduğu aşkar edilmişdir ki, bu da bu virusların Afrikadakı yarasalar arasında da yayıldığını göstərir.[10]
Nipah virusuna qarşı heç bir peyvənd tədbiq olunmur. Donuz fermalarının müntəzəm təmizlənməsi və dezinfeksiya edilməsinin (natrium hipoxlorit və ya digər təmizləyici vasitələrdən istifadə etməklə) infeksiyanın qarşısının alınmasında təsirli olduğu düşünülür.
Epidemiyadan şübhələnildiyi hallarda, dərhal heyvanların saxlandığı yerlərə karantin tətbiq edilməlidir. İnsanlara yoluxma riskini azaltmaq üçün cəsədlərin basdırılması və ya yandırılması həyata keçirilməlidir. Kəsilmiş heyvan ətlərinin infeksiyaya yoluxmadığından əmil olunmalıdır. Heyvanların yoluxmuş təsərrüfatlardan başqa ərazilərə hərəkəti qadağan edilməlidir.[11]
Ev heyvanları arasında Nipah virusu infeksiyasının yayılması halları insanların xəstələnməsi hallarından əvvəl baş verdiyindən, yeni xəstəlik hallarının aşkarlanması üçün heyvanların sağlamlığının epidemioloji nəzarət sisteminin yaradılması, baytarlıq xidmətləri və səhiyyə orqanları üçün erkən xəbərdarlıq təmin etmək baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.[12]
Peyvəndin olmadığını nəzərə alaraq insanların yoluxma riskini azaltmağın yeganə yolu risk faktorları haqqında məlumatlılığı artırmaq və insanları virusa məruz qalmağı məhdudlaşdırmaq üçün atacaqları addımlar haqqında məlumatlandırmaqdır.[13]
Bu xəstəlik barəsində sanitar məlumatlandırmanın məqsədləri aşağıdakılardan ibarətdir:[14]
- Meyvə yeyən yarasadan insana keçmə riskini azaldın. Yoluxmanın qarşısını almaq üçün ilk növbədə meyvə yeyən yarasaların xurma şirəsinə müdaxiləsi azaldılmalıdır. Təzə sıxılmış xurma şirəsi qaynadılmalı, meyvələr istehlakdan əvvəl yaxşıca yuyulub qabığı soyulmalıdır.
- İnsandan insana yoluxma riski azaldılmalıdır. Nipah virusuna yoluxmuş insanlarla yaxın fiziki təmasdan çəkinmək lazımdır. Xəstələrə qulluq edərkən əlcək və qoruyucu vasitələrdən istifadə edilməlidir. Xəstə insanlara qulluq etdikdən və ya onları ziyarət etdikdən sonra əllər mütəmadi olaraq yuyulmalıdır.
- Heyvandan insana yoluxma riskini azaldılmalıdır. Xəstə heyvanlar və ya onların toxumaları ilə işləyərkən və ya kəsim prosedurları zamanı əlcəklər və digər qoruyucu geyimlər geyinilməlidir.
Şübhəli və ya təsdiqlənmiş Nipah virusu infeksiyası olan xəstələrə qulluq edən və ya onlarla işləyən tibb işçiləri standart infeksiyaya nəzarət tədbirlərindən istifadə etməlidirlər.[15][16][17] Nipah virusu infeksiyası şübhəsi olan insanlardan və heyvanlardan nümunələrin alınması, müvafiq təchiz olunmuş laboratoriyalarda işləyən, təlim keçmiş işçilər tərəfindən həyata keçirilməlidir.[18]
| İl | Ölkə | Ştat və ya rayon | Yoluxma halları | Ölüm halları | Ölüm faizi |
|---|---|---|---|---|---|
| 1998–1999 (sentyabr 1998 – may 1999) | Malayziya | Perak, Selangor və Neqeri-Sembilan ştatları | 265 | 105 | 40 % |
| 1999 | Sinqapur | Sinqapur | 11 | 1 | 9 % |
| 2001 | Hindistan | Siliguri rayonu, Qərbi Benqal | 66 | 49 | 74 % |
| 2001 | Banqladeş | Meherpur rayonu | 13 | 9 | 69 % |
| 2003 | Banqladeş | Naogaon rayonu | 12 | 8 | 67 % |
| 2004 | Banqladeş | Rajbari rayonu | 29 | 22 | 76 % |
| 2004 | Banqladeş | Faridpur rayonu | 36 | 27 | 75 % |
| 2005 | Banqladeş | Tangail rayonu | 12 | 11 | 92 % |
| 2007 | Banqladeş | Thakurgaon rayonu | 7 | 3 | 43 % |
| 2007 | Banqladeş | Kushtia rayonu | 8 | 5 | 63 % |
| 2007 | Hindistan | Nadia rayonu, Qərbi Benqal | 5 | 5 | 100 % |
| 2008 | Banqladeş | Manikganj rayonu | 3 | 3 | 100 % |
| 2008 | Banqladeş | Rajbari rayonu | 8 | 3 | 38 % |
- ↑ ICTV Taxonomy history: Nipah henipavirus Arxiv surəti 24 mart 2017 tarixindən Wayback Machine saytında на сайте ICTV (ing.) (Yoxlanılıb 23 mart 2017).
- ↑ "Nipah virus". www.who.int (ingilis). 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-18.
- ↑ Борта, Юлия. "Убийственный Нипах. Что известно о смертельно опасном вирусе из Малайзии?". AiF (rus). 2021-02-03. 2021-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-03.
- ↑ "СМИ: вспышку смертельного вируса Нипах зафиксировали в Индии - Общество - ТАСС". 2021-09-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-05.
- ↑ "В Индии у летучих мышей обнаружили признаки смертельного вируса". РБК (газета). 2021-06-27. 2021-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-27.
- ↑ В Индии обнаружили симптомы смертельного вируса Nipah у 11 человек Arxiv surəti 8 sentyabr 2021 tarixindən Wayback Machine saytında на сайте https://www.interfax.ru/ Arxiv surəti 30 sentyabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ "Nipah virus: Kerala state issues alert after 14-year-old dies". BBC News (ingilis). 2024-07-21. 2024-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-07-22.
- ↑ Роман Фишман. "Биологи научились очищать клетки от герпесвирусов" (rus). nplus1.ru. 2016-07-01. 2016-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-04.
- ↑ Schleiss M.R. Comparison of vaccine strategies against congenital CMV infection in the guinea pig model // J. Clin. Virol . 41 (journal) (ingilis). № 3. — 2008. mart. — 224—230. doi:10.1016/j.jcv.2007.10.008. PMID 18060834. 2020-03-01 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Pass R.F., Zhang C., Evans A.; və b. Vaccine prevention of maternal cytomegalovirus infection // N Engl J Med . 360 (journal) (ingilis). № 12. 2009. 1191—1199. doi:10.1056/NEJMoa0804749. PMID 19297572. (#explicit_et_al)
- ↑ Ryan K. J., Ray CG (editors). Sherris Medical Microbiology (4th). S&P Global. 2004. 556, 566–9. ISBN 0838585299. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- ↑ Jean-Philippe Belzilea, Thomas J. Starka, Gene W. Yeoa and Deborah H. Spector, Human Cytomegalovirus Infection of Human Embryonic Stem Cell-Derived Primitive Neural Stem Cells is Restricted at Several Steps but Leads to the Persistence of Viral DNA.
- ↑ Вирусология. Методические материалы. (PDF). (naməlum dil). 2020-03-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Legendre, M; Arslan, D; Abergel, C; Claverie, J.M. Genomics of Megavirus and the elusive fourth domain of life| journal // Communicative & Integrative Biology . 5 (journal) (ingilis). № 1. 2012. 102—106. doi:10.4161/cib.18624. PMID 22482024.
- ↑ "Возрастное поражение сетчатки связали с вирусной инфекцией" (rus). medportal.ru. 2012-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-12.
- ↑ "Type of viral infection of eye associated with disease causing blindness in the elderly" (ingilis). EurekAlert!. 2012-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-16.
- ↑ "Macrophage Activation Associated with Chronic Murine Cytomegalovirus Infection Results in More Severe Experimental Choroidal Neovascularization" (ingilis). PLOS Pathogens. 2013-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-16.
- ↑ "Цитомегалия. Симптомы, диагностика и лечение цитомегалии". 2018-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-04-24.