Nikslər (alm. Nixe; nid. nikker, nid. nekker; dan. nøkke; norveç bukmol nøkk; nyunorsk nykk; isv. näck; far. nykur; fin näkki; isl. nykur; est. näkk; anqlosaks. nicor; ing. neck və ya ing. nicker[1]) — Germanik mifologiyası və folklorunda insanabənzər, tez-tez forma dəyişən su ruhları.[2]
| Nikslər | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
2.jpg)
Müxtəlif adlar altında onlar bütün german xalqlarının nağıllarında geniş yayılmışdır. Bununla belə, onlar daha çox Skandinaviya folklorunda tanınırlar. Onlarla əlaqəli olan ingilis naker adətən qurd və ya əjdaha kimi təsvir edilirdi, lakin son dövrdə bu ruhlar başqa formalarda da təsvir olunmuşdur.[3] Cinsləri, adları və müxtəlif çevrilmələri coğrafiyaya görə dəyişir. Alman Nix və onun Skandinaviya ekvivalentləri kişi idi. Alman Nixe isə qadın çay su pərisi kimi təsvir olunurdu.[4] Oxşar varlıqlar Avropanın başqa yerlərində də mövcuddur, məsələn, Fransada meluzina, İspaniyanın Asturiya bölgəsində ksana və slavyan ölkələrində rusalka kimi su ruhları.[5]
Bu adların Proto-German (nikwus və ya nikwis(i)) kökündən gəldiyi düşünülür və bu da Proto-Hind-Avropa (neigʷ – “yumaq” və ya “yuyulmaq”) kökündən törəmişdir. Sanskritcə nḗnēkti, yunan νίζω (nízō) və νίπτω (níptō), irland nigh sözləri ilə əlaqəlidir, bunların hamısı "yumaq" və ya "yuyulmaq" mənasını verir.[2][4]İngilis və İsveç dillərində Neck (isveçcə näck) kimi formalar mövcuddur. İsveç dilində bu söz qədim isveçcə neker sözündən, o isə qədim island dilindəki nykr (genitiv nykrs) və norveçcə nykk sözlərindən gəlir. Finlandiyada bu varlıq näkki, qədim Danimarkada nikke, müasir danimarka və norveç bokmålında nøkke/nøkk adlanır. İsland və farer dillərində nykur atabənzər məxluqdur. Orta aşağı almanca necker, orta hollandca nicker formaları mövcuddur.[6] Qədim yuxarı almanca nihhus "timsah" mənasına da gələ bilərdi, qədim ingiliscə nicor isə həm “su canavarı” (məsələn, "Beovulf"da təsvir edilən), həm də “su ayğırı” mənasında işlədilmişdir. Norveçdə Fossegrim, isveçdə Strömkarlen bu varlıqla əlaqələndirilən adlardır. Cənubi Skandinaviya versiyası tez-tez Bäckahästen ("çay atı") formasında olurdu və bu, Şotlandiyanın kelpiesi və Uelsin Ceffyl Dŵr adlı su atına bənzəyirdi.[2][4]
İngilis folklorunda Nix/Näck tipli varlıqlara oxşar bir çox mifoloji məxluq var. Bunlara Yaşıldişli Cenni, Şellikot, çay cadusu Peq Pauler, Breq və Qrindilou daxildir. İngiltərənin Sasseks bölgəsində, Arundel yaxınlığında, Naker-hol adlı göldə "su əjdahaları" olan nakerlər varlığı barədə əfsanələr mövcuddur. Dilçi Volter Vilyam Skit 1835-ci ildə bu sözün qədim ingiliscə nicor sözündən gəldiyini irəli sürmüşdür.[7]
Skandinaviya folklorunda näcken, näkki, nøkk su ruhları, violində sehrli musiqi çalaraq insanları (xüsusilə qadınları və uşaqları) suya çəkərdilər.[8] Ancaq bütün nökk/näcklər mənfi varlıqlar deyildi; bəzi hekayələrdə onlar heç bir zərər vermədən insanları musiqilərinə cəlb edirdilər. Bəzən, insanlar nøkkə aşiq olub onunla birlikdə yaşamağa razı olurdu, lakin çox zaman bu hekayələr nökkün evinə — su hövzəsinə və ya şəlaləyə geri dönməsi ilə bitirdi.[9] Fossegrim və Strömkarl adlı yaxın mifoloji varlıqlar isə müəyyən şərtlər daxilində insanlara gözəl musiqi çalmağı öyrədirdilər.[10]
Alman folklorunda Niks və Niksi (alm. Nixie) çay sirenləri kimi təsvir olunurlar. XII-XIII əsrlərə aid Nibelunqa dastanında Dunay çayı ilə əlaqələndirilir. Nikslər bəzən insan formasında görünsələr də, paltarlarının islanmış ətəkləri onların əsl mahiyyətini ələ verirdi. Onlar həm təhlükəli, həm də zərərsiz olaraq təsvir olunurlar.
XIX əsr romantik ədəbiyyatında Nikslər musiqini sevən, gəncləri öz mahnıları ilə cəlb edən varlıqlar kimi təsvir edilir. Loreley – Reyn çayının sahilində oturub dənizçiləri cəlb edən bir Niks obrazıdır. Vaqnerin "Nibelunq Üzüyü" operasında Reyn qızları bu ruhların məşhur versiyalarından biridir.
Skandinaviyada Faqertern gölü əfsanəsinə görə, bir balıqçı yoxsulluqdan qurtulmaq üçün qızını Nokkenə vəd edir, amma qız razılaşmayaraq özünü öldürür. Onun qanı göldə su zanbaqlarını qırmızı rəngə boyayır.[11] Bekaxesten (çay atı) ağ rəngdə gözəl bir at kimi görünür, insanları minməyə cəlb edir və sonra onları suya çəkərək boğur. Nikur (Farer adalarında) – insanı toruna salmağa çalışan bir su ruhudur. Əgər biri onun adını çağırsa, o gücünü itirir.
|
Acıların bataqlıqlarda uğultuda, |
|
- "Frozen II" (2019) filmində Arendelle kraliçası Elza Nokk adlı su ruhu atını ram edir.
- "The Nixie’s Song" adlı uşaq kitabında Taloa adlı bir Niks xilas edilir.[13]
- ↑ "Nix". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 24 June 2019.
- ↑ 1 2 3 The article Näcken, tome 20, p. 317, in norv. Nordisk familjebok (1914)
- ↑ Köbler, Gerhard. "Indogermanisches Wörterbuch" (PDF). 12 January 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 December 2011.
- ↑ 1 2 3 Hellquist, Elof. "Svensk etymologisk ordbok". Lund: C. W. K. Gleerups förlag Berlingska boktryckeriet. 1922. səh. 532. İstifadə tarixi: 26 December 2011.
- ↑ Kemble, John Mitchell. Beowulf: A Translation of the Anglo-Saxon Poem of Beowulf. W. Pickering. 1837. 17–.
- ↑ Thomas Walker Horsfield, The History, Antiquities, and Topography of the County of Sussex, Volume 2, 1835.
- ↑ Dragons & Serpents In Sussex Arxivləşdirilib 5 aprel 2008 at the Wayback Machine
- ↑ Or strömkarl (singular), per Grimm 1835:17:11.
- ↑ "The Fairy Mythology: Scandinavia : The Power of the Harp". Sacred-texts.com. İstifadə tarixi: 26 December 2011.
- ↑ Francis James Child, The English and Scottish Popular Ballads, v 1, p 95-6, Dover Publications, New York 1965.
- ↑ The Nixie's Song (ingilis). 2007-09-18. ISBN 978-0-689-87131-3.
- ↑ "Phantoms of the Deep, or : Legends and Superstitions of the Sea and of Sailors". İstifadə tarixi: 3 September 2013.
- ↑ Allen, Ben. "Trolls, Nokks and Joik singing: the Nordic cultural artefacts that inspired Frozen 2". radiotimes.com. İstifadə tarixi: 9 April 2020.
- Riordan, Rick (2017). Magnus Chase and the gods of Asgard: The Ship of the Dead
- Grimm, Jacob (1835). Deutsche Mythologie (German Mythology); From English released version Grimm's Teutonic Mythology (1888); Available online by Northvegr 2004–2007: Chapter 17, page 11; Chapter 33, page 2. File retrieved 4 June 2007.
- Hellström, AnneMarie (1985). Jag vill så gärna berätta.... ISBN 91-7908-002-2.
- Karlsson, S. (1970). I Tiveden, Reflex, Mariestad.
- The Watersprite, an amateur translation (no rhyme, no meter) of Stagnelius's poem.
- Manxnotebook
- Sacred-Texts.com
- Scandinavian Folklore Arxivləşdirilib 23 iyul 2008 at the Wayback Machine