Nazim Mustafa

Nazim Mustafa 2 yanvar 1957-ci ildə Ermənistan SSR Amasiya rayonunun Güllübulaq kəndində anadan olmuşdur. 1963–1972-ci illərdə Güllübulaq kənd orta məktəbində, 1972–1977-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Riyaziyyat fakültəsində təhsil almışdır. Təhsilini bitirdikdən sonra 1977–1980-ci illərdə təyinatla Güllübulaq kənd orta məktəbində riyaziyyat müəllimi işləmişdir. 1980–1981-ci illərdə Ermənistan Kommunist Partiyası Amasiya Rayon Komsomol Komitəsində məktəblər üzrə üçüncü katib işləmiş, 1980-ci ilin noyabr-dekabr aylarında Ermənistan LKGİ MK-nin göndərişi ilə Bakı Zonal Komsomol Məktəbinin müdavimi olmuşdur. 1981-ci ilin sentyabr ayında Amasiya Rayon Komsomol Komitəsində ideoloji məsələlər üzrə ikinci katib seçilmiş, 1982-ci ilin dekabr ayınadək bu vəzifədə işləmişdir. 1983–1984-cü illərdə Amasiya Rayon Komsomol Komitəsinin birinci katibi vəzifəsini icra etmişdir. 1983-cü ilin mart ayında Ermənistan LKGİ MK nəzdində Komsomol Məktəbinin müdavimi olmuşdur.^[1]

Nazim Mustafa 1985-ci il yanvarın 1-dən 1988-ci il dekabrın 1-dək Ermənistan KP Amasiya Rayon Komitəsində idoloji məsələlər üzrə təlimatçı işləmişdir. Həmin il dekabrın 10-da isə ermənilərin Dağlıq Qarabağa ərazi iddiası ilə əlaqədar olaraq Ermənistandan deportasiya edilmiş və Bakı şəhərində məskunlaşmışdır. 1990–1991-ci illərdə Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyətində təlimatçı, baş təlimatçı, 1992–1993-cü illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunda kiçik elmi işçi, sonra Milli Münasibətlər İnstitutunda elmi işçi olmuşdur. 1993–2004-cü illərdə "Vətəndaş", "Avrasiya", "Dövran", "Xalq qəzeti" qəzetlərində müxbir və redaktor vəzifələrində işləmişdir. 2003-cü ildən Tarix İstitutunda elmi işçi vəzifəsində işləmişdir. 2004–2023-cü illərdə Prezident Kitabxanasında şöbə müdiri vəzifəsində işləmişdir. 2024-cü ildən AMEA Tarix və Etnologiya İnstitutunda çalışır. "1905–1906-cı illərdə İrəvan quberniyasında və Zəngəzur qəzasında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri kütləvi qırğınlar" mövzusunda yazdığı dissertasiya işini 2014-cü ildə müdafiə etmişdir.^[1]

Qərbi Azərbaycanın tarixi, azərbaycanlıların soyqırımı və deportasiyası, habelə "Erməni məsələsi" ilə bağlı 200-dən çox məqaləsi Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanda dərc edilmişdir. "Tarixin qara səhifələri. Deportasiya. Soyqırım Qaçqınlıq." (Bakı, 1998), "İrəvan xanlığı" (Bakı, 2010), "Qubadlı: Qədim Azərbaycan torpağı Zəngəzurun qapısı" (Bakı, 2013) monoqrafiyalarının müəlliflərindən biridir. Müəllifin "İrəvan quberniyasında azərbaycanlıların soyqırımı. (1918–1920)" kitabı AMEA Tarix İnstitutu tərəfindən 2015-ci ildə çap edilmişdir. O, həmçinin Azərbaycan və ingilis dillərində çap edilən "Vandalizm. Tarixi adlara qarşı soyqırımı" (Bakı, 2006, yenilənmiş nəşri Bakı, 2014) kitabının tərtibçisidir.

Müəəlifin "İrevan Şehri. Türk-İslam Varlığı Nasıl Yok Edildi" kitabı 2015-c ildə Ankarada "Berikan Yayınevi"ndə türk dilində çap edilmişdir..

Nazim Mustafa Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 25 may 2012-ci il tarixli Sərəncamı və Elm, mədəniyyət və ədəbiyyat üzrə Dövlət Mükafatları komissiyasının qərarı ilə Qarabağın, Naxçıvanın və İrəvan xanlığının tarixinə dair silsilə əsərlərin müəlliflərindən biri kimi, elm sahəsində Dövlət Mükafatı laureatı adına layiq görülmüşdür.

"1905–1906-cı illərdə İrəvan quberniyasında və Zəngəzur qəzasında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri kütləvi qırğınlar" mövzusunda yazdığı dissertasiya işini müdafiə etmişdir.

Prezident Kitabxanasında Nazim Mustafanın "İrəvan şəhəri" əsərinin Azərbaycan və rus dillərində web saytı (www.iravan.info) yaradılmışdır.

1. Tarixin qara səhifələri. Deportasiya. Soyqırım. Qaçqınlıq. (Vaqif Arzumanlı ilə). Bakı: Qartal, 1998.
2. İrəvan xanlığı: Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi. (həmmüəllif). Bakı: Çaşıoğlu, 2010.
3. The Iravan Khanate: The Russian Occupation and the Relocation of Armenians to the Lands of North Azerbaijan (həmmüəllif). Baku: Çaşıoğlu, 2010.
4. Иреванское ханство: российское завоевание и переселение армян на земли Северного Азербайджана. (həmmüəllif). Баку: Чашыоглу, 2010.
5. Qubadlı: Qədim Azərbaycan torpağı Zəngəzurun qapısı. (həmmüəllif). Bakı: Turxan, 2013.
6. Gubadly the ancient Azerbaijani land Zangazur's gateway. (həmmüəllif). Baku: Turxan, 2013.
7. Губадлы. Ворота древней Азербайджанской земли Зангезура.(həmmüəllif). Баку: Турхан, 2013.
8. Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı. (tərtibçi). Bakı: Təhsil, 2006; Bakı: Turxan, 2014.
9. Vandalism: genocide against the historical names. (tərtibçi). Baku: Təhsil, 2006.
10. İrevan şehri. Türk-islam varlığı nasıl yok edildi. Ankara: Berikan, 2015.
11. The Iravan khanate: Khan’s Palace wiped out by armenian vandals. Baku. Baku: 2016.
12. The Iravan knanate: Mosques of Iravan obliterated by Armenian vandals. Baku: 2016.
13. Иреванское ханство: Мечети Иревана, разрушенные армянскими вандалами. Баку: 2016.
14. Иреванское ханство: Ханский дворец, разрушенный армянскими вандалами. Баку: 2016.
15. İrəvan xanlığı: Erməni vandallarının yox etdiyi İrəvan məscidləri. Bakı: 2016.
16. İrəvan xanlığı: Erməni vandallarının yox etdiyi Xan sarayı. Bakı: 2016.
17. Azərbaycan xalğına qarşı 1918‐ci il soyqırımları. Bakı: 2016. (Həmmüəllif).
18. İrəvan quberniyasında Azərbaycanlıların soyqırımı (1918–1920). Bakı: Elm, 2017, 328 s.
19. Erməni saxtakarlığı: Yalan üzərində qurulan tarix. (Araz Qurbanov və Elşad Əlili ilə birgə). Bakı: Strateji Araşdırmalar Mərkəzi, 2018, 270 s.
20. Հայ վանդալների կողմից ոչնչացված Իրևանյան մզկիթները / Նազիմ Մուստաֆա.- Բաքու: Ադրբեջանցի պատմաբանների հասարակական միավորում, 2018.- 44 էջ.- Erməni dilində. (Erməni vandallarının yox etdiyi İrəvan məscidləri)
21. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti işığında (1918–1920). Araşdırmalar, məqalələr. Bakı: Ulu, 2018, 255 s.
22. İrəvan xanlığı: Erməni vandallarının yox etdiyi Xan sarayı (ərəbcə).
23. İrəvan xanlığı: Erməni vandallarının yox etdiyi İrəvan məscidləri (ərəbcə).
24. Las mezquitas de Iraván, destruido por los armenios vándalos / Nazim Mustafa.-Bakú, Asociación Pública de Historiadores Azerbaiyán, 2019.- 44 p.- İspan dilində.
25. Das Khanat Irevan: Russische Invasion und Umsiedlung der Armenier in die nordaserbaidschanischen Gebiete / Nazim Mustafa [et.al]; ANAW A. A. Bakikhanov‐Institut für Geschichte.- Baku, 2020.- 592 S.- Alman dilində.
26. İrəvan şəhəri. Bakı: Red N Line MMC, 2020, 292. səh.
27. Ermənilərin İrəvan quberniyasında və Zəngəzur qəzasında törətdikləri terror və qırğınlar: (1905–1906) : [monoqrafiya]. Bakı: Elm və Təhsil, 2022, 400 səh.
28. Nazim Mustafa. Biblioqrafiya. Bakı: Elm və Təhsil, 2022, 290 səh.
29. Həqiqətin onomastikası: indiki Ermənistan Respublikası ərazisində tarixi-coğrafi adların dəyişdirilməsi və saxtalaşdırılması. Prof. İbrahim Bayramova birgə. Bakı:Şərq-Qərb, 2021, 463 səh.
30. The Onomastics of the Truth. Baku: MaxOfset, 2022, 456 p. İngilis dilində. Prof. İbrahim Bayramova birgə.
31. Ономастика истины: изменение и фальсификация историко-географических названий на территории нынешней Республики Армения. Баку: MaxOfset, 2023. — 464 с. Rus dilində. Prof. İbrahim Bayramova birgə.
32. Qərbi Azərbaycan. Faktlar, sənədlər, reallıqlar. Bakı: 2025, Orxan MPM, 108 s.

• Torpağımız... Tariximiz... Taleyimiz... (film, 2015)
• İRƏVAN: gizlədilmiş həqiqətlər — (sənədli film, 2016)
• Zəngəzur — (sənədli film, 2017)
• Qarabağ: Əcdadlarımızın mirası – (sənədli film, 2018)
• Göyçə:itirilmiş ocaq. (sənədli film, 2021)
• Ermənilərin Qafqaza köçü. (sənədli film, 2022)

• 2012-ci il üçün Azərbaycan Respublikasının elm sahəsində Dövlət Mükafatının verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
• Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 fevral 2024-cü il tarixli 4289 nömrəli Sərəncamı ilə "Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)" yubiley medalı ilə təltif edilmişdir.
• Müəllifin şəxsi veb səhifəsi