Kömək
Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin
Kitabı göstər (0 səhifə)
Səhifə təklif edinNaxçıvan qrifonu və ya Naxçıvandan aşkarlanmış taxt ayağı (rus. Ножка трона найденный в Нахичеване[1]) — VI–VII əsrlərə aid qrifon formalı qoşa taxt ayaqlarıdır. Nadir və gözəl incəsənət əsərləri olan bu qrifonlar ictimai və yaxud dini mərkəzə başçılıq edən səltənət sahibinə məxsus taxtın hissəsi hesab edilir.[2] 1932-ci ildə Culfanın Zağalı kəndi ərazisində yerləşən Zağalı arxeoloji abidəsində qazıntı işləri zamanı aşkar edilmiş iki sütun ayağından biri Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində, digəri isə Ermitajda saxlanılır. Ədəbiyyat muzeyində saxlanan taxt ayağı, muzeyin ən qədim eksponatıdır.[3]
| Naxçıvan qrifonu | |
|---|---|
 Əsərin Ermitaj tərəfindən çəkilmiş onlayn ekpozisiya fotosu | |
| Material | bürünc |
| Ölçü | 34x11 sm |
| Yaranıb | VI-VII əsrlər |
| Yeri | Naxçıvan |
| Tarixi | 1932 |
| Saxlanılır |
Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi Ermitaj |
| İdentifikasiya | КЗ-6267 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixçi-arxeoloq prof. Vəli Əliyev qeyd edir ki, qrifon formalı taxt ayaqları 1932-ci ildə arxeoloji tədqiqatlar zamanı Əlincəçay vadisindəki Zağalı abidəsindən sütun altlıqları ilə birlikdə aşkar olunmuşdur.[2] Bu qrifonlardan biri 1934-cü ildə arxeoloq İ. P. Şeblıkin tərəfindən Elmlər Akademiyasının Azərbaycan Tarixi Muzeyinə verilmişdi. 1945-ci ildə Nizami muzeyinin açılışı ərəfəsində həmin qrifon digər arxeoloji materiallarla birlikdə Muzeyin fonduna daxil olub.[3] İkinci qrifon isə Sankt-Peterburqda Dövlət Ermitajına göndərilmiş, indiyə kimi orada saxlanılır.[4]
Qrifon formalı daha bir taxt ayağı 1971-ci ildə Nyu-Yorkun Metropoliten muzeyi tərəfindən Parisdə alınmışdır və hazırda muzeydə sərgilənməkdədir.[5] Muzey kataloqunda əsərin Qərbi İran və ya Mərkəzi Asiya mənşəli olması qeyd edilir. Tədqiqatçı Prudens Harper Oliver, bədii və texniki xüsusiyyətlərində görə, Metropoliten muzeyində sərgilənən qrifon formalı taxt ayağına yaxın yeganə məlum tarixi artefaktın Ermitaj və Ədəbiyyat muzeyində sərgilənən qrifon formalı taxt ayaqları olduğunu qeyd edir.[6]
Qrifonun hündürlüyü — 34 sm, diametri — 11 sm-dir.[3] Naxçıvandan aşkarlanmış qrifonları keyfiyyət baxımından Əhəmənilər dövrünə aid maddi-mədəniyyət nümunələri ilə müqayisə edən V. Əliyev qeyd edir ki, "Nadir və gözəl incəsənət əsərləri olan bu qrifonlar ictimai və yaxud dini mərkəzə başçılıq edən səltənət sahibinə məxsus taxtın hissəsi hesab edilir. Əzəmətli zoomorfik obrazların (qartal, şir, at) vəhdətindən ibarət olan bu qriflər hakimiyyət, böyük səltənət qoruyucusu simvoludur."[2]
Sütun ayaqlarında təsvir edilmiş qrifonların başı qartal başına, boyun hissəsinin üstü at yalmanına, ayağı şir pəncəsinə oxşayır. Boğaz hissəsinin altına və döş hissəsinə simvolik məzmunlu zolaqlar, meandz və yarpaqvari naxışlar həkk olunmuşdur. Ümumilikdə bu qrif başlı sənət nümunələrində qartal, at, tülkü və şir ünsürləri birləşdirilmişdir.[2]
Qrifonun ağzı üzərinə qatlanmış ağır dimdiyi, geniş açılmış gözləri, onların üzərinə qabarmış qapaqları, dik qulaqları, ağzının qırağında sanki gərilmiş güclü əzələləri vardır. Bütün bu detallar birlikdə təsviri bir tərəfdən vahiməli, digər tərəfdən isə möhtəşəm edir.[7] Qrifonun beli şaquli istiqamətdə işlənmiş yoğun bürünc dirəyə söykənib. Onun sinəsi irəliyə gərilmiş, boynu və ayaqları isə bir qədər arxaya çəkilmişdir. Beləliklə, fiqurun təsvirində müəyyən bir dalğavarilik nəzərə çarpır. Bu yolla sənətkar obrazın işlənməsində məğrurluq, qüvvə və canlılığı vəhdətdə göstərməyə nail ola bilmişdir.[7]
- ↑ Бретаницкий, Л.; Веймарн, Б. Искусство Азербайджана IV-XVIII веков. 1976: Искусство. Москва. səh. 20. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2025.
- ↑ 1 2 3 4 Əliyev, V. "Naxçıvan torpağı qədim dövlətlərin tərkibində". www.anl.az. Azərbaycan Milli Kitabxanası. Xalq qəzeti. 2009.- 21 iyul. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2025.
- ↑ 1 2 3 Bünyadzadə, Səadət. "Muzeyin ən qədim eksponatı - Qrifon". anl.az (səh. 12). Azərbaycan Milli Kitabxanası. Paritet jurnalı. 2010.- 18-19 fevral. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2025.
- ↑ "Ножка трона". hermitagemuseum.org. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2025.
- ↑ "Throne Leg in the Shape of a Griffin". metmuseum.org. late 7th–early 8th century. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2025.
- ↑ Harper, Prudence Oliver. The Royal Hunter: Art of the Sasanian Empire. New York. 1978. səh. 99.
- ↑ 1 2 Əfəndi, Rasim. Azərbaycan incəsənəti. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. səh. 36. (#accessdate_missing_url)
- Cavanşirin heykəli — Naxçıvan ərazisindən aşkarlanmış VII əsrə başqa bir aid bürünc heykəl
- Qafqaz Albaniyasının incəsənəti