Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə kateqoriyalar əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Monieza expansa (lat. Moniezia expansa)-Yastı qurdlar tipinə aid olan sinif.
| Monieza expansa | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||||
|
XƏTA: taksonomik şablon yoxdur{{Plathelminthes}}, taksonun sistematikasını təsvir etməlidir Plathelminthes. ???: Monieza expansa |
||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
Yastı Lentşəkilli qurddur. Bədəninin uzunluğu 1 m–dən 5 metrə qədər eni isə 16 – 20 mm qədər olur. Bədən buğumlarından təşkil olunmuşdur, buğumlaşma baş hissədən (skoleksdə) 3,5 – 3,6 mm sonra başlayır, hər bir buğum özundən sonra gələn buğum üçün cavan buğum hesab olunur. Hermofredit buğumlarda mayalanır sonra yetgin buğmalara kecir, yetgin buğumlarda bütün üzüvlər itir, yalnız balalıq qalır, balalıq isə yumurta ilə dolu olur. Sonuncu budumlar bədəndən qoparaq nəcislə xaricə ifraz olunur, gün ərzində yolxmuş heyvan 10 – 15 buğum ifraz edə bilər ki, bu da 30 – 40 min yumurta ifraz deməkdir. Xarici mühütə düşmüş yumurtalar aralıq sahibləri tərəfindən (oribatid gənələri tərəfindən ) udularaq yolxurlar. Sestodun xarakterik əlamətlərindən biri bugumlar arasında 1 – dən 18 kimi fincan şəkilli vəzlər olur, onların ölcüləri 0,03–0,05 mm–dır. Növün xarakterik əlamlərindən biridə erkək və dişi üzvülərinin biri fərd daxilində olmasıdır (buna hermofrodit buğumları deyilir)
Dünyada 12, Qafqazda 9, Azərbaycanda 3 növlə təmsil olunmuşdur. Cox geniş yayılan növdür. Dünyda, Qafqazda və Azərbaycanda gövşəyən heyvanlar arasında cox geniş yayılmışdır.
Böyük tədqiqat tələb edir anatomik, morfoloji qurluşun dəqiq öyrənilməsi və təcrübə yolu ilə yoxlanılır. Gövşəyən, ot yeyən heyvanların nazik bağırsağında yaşamaqla, parazit gənələrinin bədən boşluğunda yaşayır və parazit həyata kecirir. Bağırsaq möhtəbiyatı ilə qidalanır.Düşmənləri kimyəvi perepatlardır. Cinsin statusu və coxalma xususiyyətləri hermofroditdir (eyni fərddə həm dişi həm də erkək cinsin üzvləri yerləşir), yumurta qoymaqla coxalır, inkişafı aralıq sahiblərinin (orbiatid gənələrinin )iştirakı ilə gedir. İnkişafı yumurta, sürfə mərhələsi ilə gedərək, bir mərhələsi aralıq sohiblərdə, digər mərhələsi isə axırıncı sohiblərdə tamamlanır. Hər iki inkişaf mərhələsinə biotink faktoru əsas amil götürülməlidir. Fərdi inkişafı tam çevrilmə yolu ilə,(aralıq sahillərin inkişafı ilə) gedir. Aralıq sahilərinin (oribatid gənələrinin) bədən boşluğunda invazion sistisorkoid mərhələsi axırıncı sahiblərin (qoyun, qaramal və s) bağırsağında isə yetgin halda yaşayaraq orada parazitlik edirlər. Orta ömür uzunluğu sürfə mərhələsi invazion sistiserkoid halında aralıq sahillərin (oribatid gənələri) bədən boşluğunda aralıq sahiblərinin həyatı boyu yetgin formada isə axırıncı sahiblərin (qoyun, qaramal və s) Nazik bağırsağında 6 – 7 ay, bəzi hallarda isə 9 ay sürür. Cinsi yetginliyə catma müddəti isə 45 – 60 gündür. Fərdi inkişaf forması-axırıncı və aralıq sahillərdə sürfə və yetgin formada inkişaf edir. Həyat sikli aralıq sahiblərinin iştirakı ilə gedir. Yumurta – sürfə və yetkin formada inkişaf edərək, bir mərhələsi aralıq sahillərdə (orbiatid gənələrində) , digər mərhələsi isə axırıncı sahillərdə (qoyun, qaramal və s) gedir. Fərdlər xarici mühütə hər gün 10 -20 – 30 min yumurta ifraz edir, repoduktivlik müddəti 6,7 bəzən hallarda isə 9 ay olur. Xromosun göstəriciləri öyrənilməyib. Temperatura, rütübət, quraqlıq, abio və bio faktorları sayına və limit faktorlarına təsir edir.[1]
Heyvandarlıqda məhsuldarlığı aşağı salır, fərdi inkişafı əngəllədir, quzular arasında kütləvi qırğın törədir, onun keyfiyətini pisləşdirir, iqtisadiyata (yeyinti sənayesinə) böyük ziyan vurur. Qəbul edilmiş və qəbul edilməsi vacib olan mübarizə tədbirləri-gümüş, kalsumlu gümüş, fenasol və s) növbəli otlaqlar, tövlə ətrafına sünü otlaqlar (arpa, yonca və s.) salınması.[1] AMEA Zoologiya İnstitutunun Helmintologiya laboraforiyasının kolleksiya Fondunda saxlanılır. (Fond: flakon 1 – 100 Q.C.İsmayılov 1967,86,1995, 2001,2003,2006,2007 və s. Q.C.İsmayilov, Q.C.Fələliyev).
- İsmayılov Q.C. Azərbaycan MEA xəbərləri, 1984 № 4 səh, 41-43