Mixail Maksimoviç

Mixail Aleksandroviç Maksimoviç 3 (15) sentyabr 1804-cü ildə Zolotonoşa yaxınlığındakı Timkovşina xutorunda (indiki Ukraynanın Çerkası vilayətinin Boquslavets kəndi) anadan olmuşdur. Atası tərəfindən qədim kazak nəslindən, anası tərəfindən isə Timkovski nəslindən idi.^[2][3]

1819-cu ildə Novqorod-Severski gimnaziyasını bitirmiş və Moskva Universitetinin filologiya şöbəsinə (fakültəsinə) daxil olmuşdur. 1821-ci ildə fizika və riyaziyyat şöbəsinə keçmiş,^[4] Georq Frans Hofmanın şagirdi olmuşdur. 1823-cü ildə Moskva Universitetini bitirmiş və professor adına hazırlaşmaq üçün universitetdə saxlanılmışdır. "Bitki aləminin sistemləri haqqında" magistr dissertasiyasını müdafiə edərək adyunkt vəzifəsini almışdır. Universitetin kitabxanasında və herbarisində çalışmışdır.^[5] 1826-cı ildən başlayaraq 10 il ərzində Moskva Universitetinin botanika bağının direktoru olmuşdur.^[6]

1824–1825-ci illərdə Moskva quberniyasında böyük herbar kolleksiyaları toplamış, bu kolleksiyalar indiyə qədər Moskva Dövlət Universitetinin herbarisində yaxşı vəziyyətdə saxlanılır. Moskva quberniyasının bütün dairələrində bitkilərin toplanması və təsviri üçün xüsusi ezamiyyətə göndərilmiş və tədqiqatlarını "Moskva florasının bitkilər siyahısı" adlı əsərdə rəsmiləşdirmiş,^[7] bu siyahıda 926 bitki növü qeyd edilmişdir. 1832-ci ildə Qafqaza ezam olunmuş və oradan zəngin kolleksiyalar gətirmişdir. 1833-cü ildə botanika professoru seçilmişdir. Moskva Universitetinin botanika kafedrasına rəhbərlik etmişdir (1833-cü ilin avqustundan 1834-cü ilin iyununa qədər).^[8]

1834-cü ilin mayında, təhsil naziri qraf Sergey Uvarovun qəti tələbi ilə Kiyevdə yeni açılmış Müqəddəs Vladimir Universitetində rus filologiyası kafedrasını tutmağa məcbur olmuşdur. Uvarovun siyasi mülahizələri var idi. Kiçik Rusiyada rus universiteti yaratmaq istəyən nazir, xalqçılıq ideyasını öz çıxışlarında təbliğ edən Maksimoviçi bu vəzifə üçün ən uyğun şəxs hesab edirdi. 1834-cü ilin oktyabrında M. A. Maksimoviç universitetin rektoru təyin edilmişdir.^[2]

1835-ci ilin dekabrında rektor vəzifəsindən istefa vermiş, 1841-ci ildə isə ağırlaşan xəstəliyi səbəbindən professor vəzifəsindən də imtina etmişdir. İstirahətdən sonra 1843–1845-ci illərdə özəl müəllim kimi mühazirələr oxumuşdur. Eyni dövrdə "Qədim aktların təhlili üçün Müvəqqəti Komissiya"nın fəal üzvü olmuş və onun nəşrləri üçün materialları ("Abidələr") etmişdir.^[2]

Poltava quberniyasının Zolotonoşa dairəsində, Dnepr sahilində yerləşən "Mixaylova qora" adlı mülkündə məskunlaşan Maksimoviç nadir hallarda Moskva şəhərinə səfər edir, Mixail Poqodin, Nikolay Qoqol və digər Moskva dostları ilə görüşürdü.^[9] 10 (22) noyabr 1873-cü ildə öz mülkündə vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdur.^[10]

Puşkin və Qoqol Maksimoviçin kiçik rus mahnılarından heyran qalmışdılar. Qoqol onunla məktublaşırdı.^[10]

1830-cu ildə Maksimoviç "Dennitsa" almanaxını nəşr etmiş, burada Puşkinin ("Boris Qodunov"un başlanğıcı), Venevitinovun, knyaz Vyazemskinin, Delviqin, Xomyakovun, Baratınskinin, Yazıkovun, Merzlyakovun, İvan Kireyevskinin adları yer alırdı. 1831-ci ildə "Dennitsa"nın 2-ci kitabı, 1834-cü ildə isə 3-cü kitabı, yenə də tanınmış ədəbi adlarla nəşr olunmuşdur.^[10]

Mixail Maksimoviç özü də poeziyadan uzaq deyildi: ona kiçik rus dilində bir neçə şeir, "İqorun yürüşü haqqında söz"ün (1857) və məzamirin (1859) kiçik rus dilinə tərcümələri mənsubdur. Bundan əlavə, o, Nadejda Teplova-Teryuxinanın yaradıcılığına nəzərəçarpan təsir göstərmişdir.^[11]

1857-ci ilin sonundan təxminən yarım il "Russkaya Beseda" jurnalının redaksiyasına rəhbərlik etmiş, 1858-ci ildə isə yenidən fəaliyyətə başlayan "Rus Filologiyası Həvəskarları Cəmiyyəti"nin katibi olmuşdur. Moskva Universitetinin fəxri üzvü (1871).^[12]

"Kyevlyanin" (üç kitab: 1840, 1841, 1850) və "Ukraynalı" (iki kitab: 1859, 1864) almanaxlarının redaktoru və naşiri olmuşdur.^[10]

İnancına görə Maksimoviç ukraynofilliyə, onun köhnə romantik əsasına çox yaxın idi, lakin Kiçik Rusiyanı Rusiyadan ayırmırdı.^[10]

Maksimoviç müxtəlif dövri nəşrlərdə dərc olunmuş çoxsaylı tədqiqatlar yazmış, ölümündən sonra bunlar (tam olmayan şəkildə) 3 cilddə toplanmışdır. Kiyevə keçməzdən əvvəl o, təbiət elmləri üzrə bir sıra əsərlər nəşr etdirmişdi:^[13]

• "Bitki aləminin sistemləri haqqında",
• "Botanikanın əsasları",
• "Zoologiyanın əsas prinsipləri",
• "Təbiət haqqında düşüncələr",
• "Naumun böyük tanrı dünyası haqqında kitabı" — xalq üçün populyar nəşrin ilk təcrübəsini təşkil edir; 1851-ci ilə qədər bu kitab 6 nəşrə çatmışdır.

Tərtib edilmiş bu əsərlərin əsas xüsusiyyəti müəllifin o dövrün təbiət fəlsəfəsi ruhunda sistemləşdirməyə can atmasıdır. M. A. Maksimoviç xarici elmi terminologiyanın rus dilinə dəyişdirilməsinə kömək etmişdir. Etnoqrafiya ilə erkən yaşlarından məşğul olmuşdur.^[14]

1827-ci ildə o, şərhlərlə birlikdə "Kiçik Rus mahnıları" (Moskva, XXXVI, 234) nəşrini buraxmışdır. Aleksandr Pıpin bu nəşri "işin ağıllı anlaşılması və icrası baxımından böyük xidmət" kimi qiymətləndirir. 1834-cü ildə Maksimoviç "Ukrayna xalq mahnıları" (1-ci hissə, Mixail Aleksandroviç Maksimoviç) adlı başqa bir toplusu, həmçinin A. A. Alyabyev tərəfindən notlara köçürülmüş 25 melodiyadan ibarət "Kiçik Rus mahnılarının səsləri"ni nəşr etdirmişdir; Kiyevdə isə daha geniş nəşrə, "Ukrayna mahnıları toplusu"na (1-ci hissə, Kiyev, 1849) başlamışdır.^[15]

Xalq söz sənəti abidələrinin öyrənilməsi Maksimoviçi rus dilinin, xüsusilə də cənub rus dilinin və ədəbiyyatının tədqiqinə gətirib çıxarmışdır. Kiyev Universitetindəki giriş mühazirəsi "sözün mənası və mənşəyi" məsələsinə həsr olunmuşdu. Rus dilini qərbi slavyan dilləri ilə müqayisəli öyrənməsinin nəticəsi "Rus dili haqqında tənqidi-tarixi tədqiqat" olmuşdur. Buraya həmçinin, onun "Rus filologiyasının başlanğıcları"nı da aid etmək olar. Sonradan İzmail Sreznevski və Pyotr Lavrovskinin əsərlərinin yaratdığı canlanmanın təsiri ilə Maksimoviç rus dilinin tarixi taleyi və kiçik rus dilinin mənşəyi üzərində tədqiqatlara qayıtmış, "cənub rus" dilinin mövcudluğunun qızğın müdafiəçisi olmuş və "şimal" dostu M. P. Poqodinin fikirlərinə qarşı çıxmışdır. Beləliklə, kiçik rus ləhcəsinin qədimliyi haqqında "cənublar" və "şimallılar" arasında məşhur mübahisə yaranmışdır.^[15]

Maksimoviç özünün "M. P. Poqodinə filoloji məktublar"ını 1856-cı ildə "Russkaya Beseda"da, "Ona cavab məktubları"nı isə 1857-ci ildə "Rusdkaya Beseda"da dərc etdirmişdir.^[15]

Rus ədəbiyyatı tarixi sahəsində Maksimoviç bir tərəfdən ədəbiyyatımızın qədim dövrü, xüsusilə "İqorun yürüşü haqqında söz" ilə, digər tərəfdən isə əsasən biblioqrafik baxımdan öyrənilən cənub rus yazılı abidələri ilə maraqlanmışdır.^[15]

Bu sahədəki əsərləri:

• "Qədim rus ədəbiyyatının tarixi",
• "Qədim Rusiyada xalq tarixi poeziyası haqqında",
• "İqorun yürüşü haqqında söz",
• "İqorun yürüşü haqqında sözün şərhinə və tarixinə",
• "Cənub-rus yazılı ədəbiyyatının tarixi'"*,
• "Kiyevdə kitab çapının başlanğıcı haqqında"

və s.

Qədim Kiyev Rus və cənub-rus ədəbiyyatı üzrə tədqiqatları onu ümumilikdə qədim rus tarixi sahəsinə də yönəltmişdir. Burada o, filologiyadakından daha görkəmli yer tutmuşdur. O, bu səbəbdən Kiçik Rusiya tarixşünaslığının patriarxı hesab edilir. Kiçik rus ləhcəsini və ədəbiyyatını qədim rus dili və ədəbiyyatından çıxardığı kimi, kiçik rus tarixini də genetik olaraq qədim Kiyev tarixi ilə, kiçik rus xalqını isə qədim ruslarla bağlayırdı. Bu son məsələyə qismən onun "Batu istilası zamanı Kiçik Rusiyanın guya xarabalığa çevrilməsi və yeni gələn xalqla məskunlaşması haqqında" məqaləsi həsr olunmuşdur ki, bu məqalənin əsas nəticəsi sonrakı Ukrayna tarixçiləri tərəfindən qəbul edilmiş və inkişaf etdirilmişdir.^[16]

"Qərbi Rusiyada Rusiya və Kiçik Rusiya adlarının istifadəsi haqqında" əsərində Maksimoviç yazmışdır:^[17]

Maksimoviçin Ukrayna kazaklığı tarixinə dair əsərləri əsasən tənqidi xarakter daşıyır. Bunlara onun Nikolay Kostomarovun ("Boqdan Xmelnitski haqqında") və Vladimir Antonoviçin ("Kazaklar haqqında aktlar") əsərlərinə yazdığı iki geniş rəyi (əslində müstəqil tədqiqatlar) daxildir.^[15]

Onun "Getman Saqaçnı haqqında", "Boqdan Xmelnitski dövründən bəri Kiçik Rusiyada olan şəhər alayları və sotniyaları haqqında icmal", "Bubnov sotniyası haqqında", "Koliivşşina haqqında" və daha bir çox kiçik tədqiqatları böyük əhəmiyyət kəsb edir. O, Sağ Sahil və Sol Sahil Kiçik Rusiyasının tarixinin işlənməsində V. B. Antonoviç və [Aleksandr Lazarevski]]nin sələfi olmuşdur; hər yerdə onun mənbələrdə geniş oxuması və böyük tənqidi istedadı nəzərə çarpır.^[15]

Maksimoviç Kiyev şəhərini, onun qədim abidələrini və Kiçik Rusiyanın topoqrafiyasını yaxşı bilirdi. Bu mövzulara dair məqalələri onun əsərlər toplusunda xüsusi bölmə təşkil edir — 2-ci bölmə, buna 3-cü bölmə, Kiçik Rusiyanın arxeologiyasına həsr olunmuşdur. Xüsusilə Dnepr sahilində tapılmış oxlar haqqında məqaləsi seçilir, burada o, təbiət elmləri ilə məşğuliyyəti sayəsində əldə etdiyi təsnifat bacarıqlarını parlaq şəkildə tətbiq etmişdir.^[15]

Onun adı Kiyev Universitetinin Elmi Kitabxanasına verilmişdir. 4 oktyabr 2004-cü ildə Moskva Universitetinin Moxovaya küçəsi, 9 nömrəli tarixi binasında (indiki Moskva Dövlət Universitetinin Jurnalistika Fakültəsinin binası) M. A. Maksimoviçin barelyef heykəli ilə memorial lövhə təntənəli şəkildə açılmışdır. Bu lövhə Mixail Aleksandroviçin görkəmli alim, Moskva Universitetinin professoru və Müqəddəs Vladimir Kiyev Universitetinin ilk rektoru olduğunu xatırladır. Tədbirdə Moskva Dövlət Universitetinin rektoru Viktor Sadovniçi və Taras Şevçenko adına Kiyev Milli Universitetinin rektoru, akademik Viktor Skopenko iştirak etmişlər.^[18]

•  
  Ukrayna xatirə sikkəsi
•  
  Maksimoviçin anadan olmasının 200 illiyinə həsr olunmuş Ukraynanın poçt markası, 2004

• Малороссийские песни, изданные М. Максимовичем (М., 1827)
• Украинские народные песни (М., 1834)
• Откуда идет русская земля, по сказанию Несторовой повести и по другим старинным писаниям русским (Киев : Унив. тип., 1837)
• Песнь о полку Игореве, сложенная в конце XII-го века на древнем русском языке (Киев : тип. Имп. Ун-та св. Владимира, 1837)
• История древней русской словесности (К., 1839)
• Размышления о природе (2-е изд., поправленное и доп.— Киев : тип. И. Вальнера, 1847)
• Сборник украинских песен, издаваемый Михайлом Максимовичем. Ч. 1 (Киев, 1849)
• "Дни и месяцы украинского селянина" ("Русская беседа", 1856, начало, из № 1, окончание, из № 3)
• Песнь о полку Игореве, переведенная на украинское наречие Михайлом Максимовичем (К., 1857)
• Письма о князьях Острожских к графине А. Д. Блудовой (Киев: тип. Федорова, 1866)
• Письма о Киеве (от Максимовича к Погодину) (1869)
• Слово о полку Игореве, в переводе на нынешний русский язык М. А. Максимовича (1879)
• Собрание сочинений. Том 1 (Киев, 1876). Том 2 (Киев, 1877). Том 3 (Киев, 1880).

• Максимович Михаил Александрович на сайте проекта "Хронос"
• "Максимович Михаил Александрович". Летопись Московского университета. İstifadə tarixi: 2017-10-06.